Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης με τίτλο “Οι ανεπιθύμητες κατηγορίες της ψυχιατρικής” δημοσιοποιούμε την επιστολή* που λάβαμε από τον Σύλλογο Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων – Ε.Σ.Υ. του νομού Αττικής. Θα προσπαθήσουμε να συγκεντρώσουμε όσες περισσότερες απόψεις μπορούμε γι' αυτό το πολύπλευρο θέμα (όποιος θέλει να συμβάλει σε αυτή την προσπάθεια, με σχετικά κείμενα ή με τις προσωπικές του απόψεις, μπορεί να μας τα στείλει).
Ο Σύλλογος Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων – ΕΣΥ του νομού Αττικής (ΣΥ.ΝΟ.ΨΥ.ΝΟ. –ΕΣΥ ΑΤΤΙΚΗΣ) σχετικά με τη νοσηλεία ψυχικά ασθενών με το άρθρο 69-70 του Π.Κ. στα ψυχιατρικά νοσοκομεία επισημαίνει τα ακόλουθα:
Οι παρεχόμενες υπηρεσίες ψυχικής υγείας στη χώρα μας όπως γνωρίζεται στηρίζονται πλέον στις αρχές της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης που στοχεύουν στην πρόληψη, στην βελτίωση των συνθηκών νοσηλείας, στην αποασυλοποίηση των ψυχικά ασθενών, στην συρρίκνωση και εκεί όπου είναι εφικτό στο κλείσιμο των ψυχιατρικών νοσοκομείων, δίνοντας παράλληλα έμφαση στην ανάπτυξη κοινοτικών δομών.
Σύμφωνα με τις διατάξεις του Π.Κ. οι συγκεκριμένοι ασθενείς, έπειτα από την πραγματογνωμοσύνη που διενεργείται στις δικαστικές φυλακές το δικαστήριο διατάσσει την μεταφορά τους για φύλαξη και νοσηλεία στα ψυχιατρικά νοσοκομεία. Στις περισσότερες περιπτώσεις νοσηλεύονται στα τμήματα εισαγωγών (κλειστά τμήματα) και καλύπτουν κλίνες για μακρύ χρονικό διάστημα, τις περισσότερες φορές έως και χρόνια. Τακτική η οποία βρίσκεται σε αντίφαση με τον χαρακτήρα των ψυχιατρικών νοσοκομείων και τις αρχές της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.
Το άρθρο 34 του Π.Κ. αναφέρει: «η πράξη δεν καταλογίζεται στον δράστη αν, όταν τη διέπραξε, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών ή διατάραξης της συνείδησης, δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή αν ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψή του για το άδικο αυτό».
Σύμφωνα με το άρθρο 36 του Π.Κ. «αν εξαιτίας κάποιας από τις ψυχικές καταστάσεις που αναφέρονται στο άρθρο 34, δεν έχει εκλείψει εντελώς μειώθηκε όμως σημαντικά η ικανότητα για καταλογισμό που απαιτείται κατά το άρθρο αυτό, επιβάλλεται ποινή ελαττωμένη».
Σύμφωνα με το άρθρο 37 του Π.Κ.: όταν η κατάσταση των ατόμων που έχουν κατά το άρθρο 36 ελαττωμένη ικανότητα για καταλογισμό επιβάλλει ιδιαίτερη μεταχείριση ή μέριμνα, οι στερητικές της ελευθερίας ποινές που τους επιβάλλονται εκτελούνται σε ιδιαίτερα ψυχιατρικά καταστήματα ή παραρτήματα των φυλακών».
Σύμφωνα με το άρθρο 38 του Π.Κ.: «αν εκείνος που έχει κατά το άρθρο 36 ελαττωμένη για καταλογισμό λόγω διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών ή ο κατά το άρθρο 33 παρ. 2 κωφάλαλος είναι επικίνδυνος στη δημόσια ασφάλεια και η πράξη που τέλεσε είναι κακούργημα ή πλημμέλημα για το οποίο ο νόμος απειλεί ποινή στερητική της ελευθερίας ανώτερη από έξι μήνες, το δικαστήριο τον καταδικάζει σε περιορισμό στα ψυχιατρικά καταστήματα ή παραρτήματα φυλακών του άρθρου 37. Στην απόφαση καθορίζεται μόνο το ελάχιστο όριο διάρκειας του περιορισμού, το οποίο δεν μπορεί να είναι κατώτερο από το μισό του ανωτάτου κατά το άρθρο 36 παρ. 1 ορίου ποινής για την πράξη που τελέστηκε».
Σύμφωνα με το άρθρο 39 του Π.Κ., ορίζεται η διάρκεια του περιορισμού στα ψυχιατρικά καταστήματα. Αφού συμπληρωθεί το ελάχιστο όριο που όρισε η απόφαση σύμφωνα με το άρθρο 38 παρ. 2, και κατόπιν κάθε δύο έτη, εξετάζεται, είτε με αίτηση του κρατουμένου είτε κι αυτεπαγγέλτως, αν αυτός μπορεί να απολυθεί. Για το θέμα αυτό αποφασίζει, ύστερα από γνωμοδότηση ειδικών εμπειρογνωμόνων, το δικαστήριο των πλημμελειοδικών στην περιφέρεια του οποίου εκτελείται η ποινή.
Σύμφωνα όμως με το άρθρο 69 του Π.Κ.: «αν κάποιος λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών του λειτουργιών (άρθρο 34 Π.Κ.) απαλλάχθηκε από την ποινή ή τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα, για το οποίο ο νόμος απειλεί ποινή ανώτερη από έξι μήνες, το δικαστήριο διατάσσει τη φύλαξή του σε δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα εφόσον κρίνει ότι είναι επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια».
Το άρθρο 70 του Π.Κ. αναφέρει για τη διάρκεια της φύλαξης: «ότι συνεχίζεται όσο χρόνο το επιβάλλει η δημόσια ασφάλεια. Κάθε τρία χρόνια το δικαστήριο των πλημμελειοδικών στην περιφέρεια του οποίου εκτελείται η φύλαξη αποφασίζει αν αυτή πρέπει να εξακολουθήσει. Το ίδιο δικαστήριο μπορεί όμως οποτεδήποτε με αίτηση του εισαγγελέα ή της διεύθυνσης του καταστήματος να διατάξει την απόλυση εκείνου που φυλάσσεται».
Οι άνθρωποι αυτοί λοιπόν «φυλάσσονται – νοσηλεύονται» στα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας και μάλιστα σε κλειστά τμήματα που στα περισσότερα ψυχιατρικά νοσοκομεία είναι τα τμήματα «οξέων περιστατικών». Οι συγκεκριμένες Μονάδες ψυχικής υγείας είναι ιδιαίτερα δύσκολες και πολύπλοκες και έχουν προορισμό την αντιμετώπιση της οξείας φάσης της ασθένειας. Αποτελούν την «Μονάδα Εντατικής Θεραπείας» των ψυχιατρικών νοσοκομείων, και το πλαίσιο λειτουργίας τους στοχεύει στην ύφεση των συμπτωμάτων και την βραχεία παραμονή των ασθενών για την αποφυγή της ιδρυματοποίησης, εφαρμόζοντας αποτελεσματικές νοσηλευτικές και ιατρικές παρεμβάσεις.
Ο χρόνος «φύλαξης – νοσηλείας» των ασθενών με το άρθρο 69-70 του Π.Κ. είναι απροσδιόριστος (κάθε τρία χρόνια αποφασίζει το δικαστήριο) κι από την εμπειρία μας όταν σε χρονικό διάστημα που κρίνει ο θεράπων ιατρός, κληθεί σε εκ νέου δίκη στην πλειοψηφία των περιπτώσεων διατάσσεται η συνέχιση της «φύλαξης – νοσηλείας» για χρονικό διάστημα που δεν ορίζεται ποτέ. Επίσης όπως έχει διαπιστωθεί τελευταία από τις παραστάσεις των συγκεκριμένων ασθενών στα δικαστήρια, ως βασικό κριτήριο άρσης του εγκλεισμού των ασθενών αυτών πέρα από την θεραπευτική τους πορεία, θεωρείται από τους δικαστές η παραμονή τους στο ψυχιατρικό νοσοκομείο τουλάχιστον επί τέσσερα έως έξι έτη. Οι περισσότεροι βέβαια από αυτούς παραμένουν ως νοσηλευόμενοι για αρκετά χρόνια και συνήθως για όλη τους τη ζωή. Όσο περισσότερο χρονικό διάστημα παραμένουν στο ψυχιατρικό νοσοκομείο, τόσο περισσότερο δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ισόβια παραμονή τους.
Γνωρίζουμε ότι με την μακρά παραμονή τους στα ψυχιατρικά νοσοκομεία, αναπτύσσονται συμπτώματα ιδρυματοποίησης όπως απομόνωση, αποξένωση, παθητική συμπεριφορά και έκπτωση των κοινωνικών δεξιοτήτων. Συμπτώματα τα οποία είναι πολύ δύσκολο να αποφευχθούν.
Σχετικές τοποθετήσεις από την Επιτροπή Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές και την Επιτροπή Βασανιστηρίων τονίζουν σε γενικές γραμμές ότι οι μονάδες ψυχικής υγείας εντός του σωφρονιστικού συστήματος διασφαλίζουν την παροχή μέριμνας στις καλύτερες δυνατές συνθήκες ασφαλείας και την εντατικοποίηση των δραστηριοτήτων των ιατρικών και κοινωνικών υπηρεσιών εντός του συστήματος.
Ο Συνήγορος του Πολίτη αναφέρει: «Αποτελεί νομικό παράδοξο να ανατίθεται στις ψυχιατρικές μονάδες, που κατά κύριο λόγο, λειτουργούν πλέον βάσει των αρχών της αποασυλοποίησης, η φύλαξη ακαταλόγιστων «εγκληματιών» και να συστήνεται στο νοσηλευτικό προσωπικό να αποφεύγεται η καθήλωση ατόμων για τα οποία θα τους αποδοθούν ενδεχομένως και ευθύνες για συνέργεια σε τυχόν απόδραση κρατουμένου».
Πρόσφατη γνωμοδότηση του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου (αρ. πρωτ. 3287 – 8/10-9-2008) για τους συγκεκριμένους ασθενείς αναφέρει: Πρόκειται για «αναγκαστικό εγκλεισμό ψυχικώς νοσούντος εγκληματία με διπλό προορισμό, αφ’ ενός θεραπευτικό, αφετέρου φύλαξης»
Ο ασθενής θεωρείται κρατούμενος ανεξαρτήτως του ότι δεν κρατείται αυτός στην φυλακή αλλά σε θεραπευτικό κατάστημα.
Στην καθημερινή πρακτική το ρόλο του «φύλακα» καλείται να επιτελέσει το νοσηλευτικό προσωπικό του τμήματος που νοσηλεύεται.
Ουσιαστικά πρόκειται για πολύ λειτουργικούς ασθενείς που ο νοσηλευτής – φύλακας κατά τον νόμο πρέπει διαχειριστεί την σχέση του εν λόγω ασθενούς στο θεραπευτικό περιβάλλον. Να διαχειριστεί το θέμα της επικινδυνότητας όσον αφορά το ποινικό αδίκημα, συχνότατα φόνος, με γνώμονα την ασφαλή νοσηλεία των ασθενών και την ασφαλή παροχή αυτής από τους νοσηλευτές.
Οι Νοσηλευτές Ψυχικής Υγείας με απολύτως δικαιολογημένη απορία – αγανάκτηση αναφέρουν: «Είμαστε φύλακες, σωφρονιστικοί υπάλληλοι ή νοσηλευτές;».
Η γνώμη μας είναι ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί ειδική θεραπευτική μονάδα απαραίτητα εκτός ψυχιατρείου, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, η οποία θα τηρεί τις απαιτούμενες προϋποθέσεις και τους όρους ασφαλείας και φύλαξης, με το απαιτούμενο φυλακτικό και επιστημονικό προσωπικό, κατάλληλα εκπαιδευμένο στις σύγχρονες αρχές της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και θα πρέπει να εφαρμόζονται σε αυτή την Μονάδα ειδικά θεραπευτικά προγράμματα για την βελτίωση και αποκατάσταση των συγκεκριμένων ασθενών. Εξάλλου θεραπευτικές μονάδες ήδη έχει ξεκινήσει και έχει αναπτύξει στο παρελθόν το συγκεκριμένο υπουργείο, όπως είναι το κέντρο απεξάρτησης τοξικομανών στον Ελαιώνα Θηβών με ιδιαίτερα αξιόλογα αποτελέσματα. Παράλληλα θα διασφαλίζεται και ο χαρακτήρας της φύλαξης που σαφέστατα προσδιορίζεται από τον νόμο και είναι αναγκαίο.
Έτσι θα πρέπει να ξεκινήσει:
• άμεσα τροποποίηση του Π.Κ. όσον αφορά τις σχετικές διατάξεις,
• να σταματήσει η εισαγωγή των συγκεκριμένων ασθενών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία και
• να πραγματοποιηθεί μεταφορά των ήδη νοσηλευομένων από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία στην συγκεκριμένη θεραπευτική μονάδα.
Επιπλέον με αυτό τον τρόπο θα γίνει αποσυμφόρηση σημαντικού αριθμού κλινών που είναι καλυμμένες στα ψυχιατρικά νοσοκομεία. Στο ΨΝΑ π.χ. 85 ασθενείς είναι με το άρθρο 69-70. Οι κλίνες στα κλειστά τμήματα είναι 200 (25 Χ8). Θα κάλυπταν δηλαδή πάνω από το 1/3 των κλινών των τμημάτων εισαγωγών, αν δεν νοσηλεύονταν και σε ανοικτά τμήματα ή δομές αποκατάστασης. Τα ίδια ποσοστά προφανώς ισχύουν και στα υπόλοιπα ψυχιατρικά νοσοκομεία. Ενός αριθμού που διαρκώς αυξάνεται, εμποδίζει τον μετασχηματισμό των ψυχιατρικών νοσοκομείων και ματαιώνει μια προσπάθεια που έχει ξεκινήσει εδώ και μερικά χρόνια και που έχουν δαπανηθεί εκατομμύρια ευρώ. Όσο αυτή η κατάσταση συνεχίζει να επικρατεί θα μιλάμε στο μέλλον για ψυχιατρικά νοσοκομεία κρατουμένων. Σενάριο δηλαδή που σε καμία περίπτωση ούτε ένας εργαζόμενος θα αποδεχτεί και θα οδηγηθούμε σε μαζικές κινητοποιήσεις και αιτήσεις μετατάξεων σε άλλα νοσοκομεία.
Υπάρχει βέβαια η τακτική από κάποιους ψυχιάτρους και για λόγους θεραπευτικούς να νοσηλεύονται αυτοί οι ασθενείς σε ανοικτά τμήματα ή δομές αποκατάστασης. Με την τακτική όμως αυτή αναιρείται ο προσδιορισμός της φύλαξης. Τα προβλήματα θα υπάρχουν στην περίπτωση που κάποιος από τους συγκεκριμένους ασθενείς προβεί εκ νέου σε κάποια αξιόποινη πράξη. Τότe οι δικαστικές αρχές θα ζητήσουν ευθύνες από το νοσηλευτικό προσωπικό (ελλιπής φύλαξη, συμμετοχή σε απόδραση κρατουμένου, αμέλεια καθήκοντος κ.α.) που προφανώς δεν του αναλογούν. Εξάλλου σε όλες τις μονάδες ψυχικής υγείας ο αριθμός του νοσηλευτικού προσωπικού είναι αρκετά μικρότερος από ότι είναι αναγκαίο και οι ελλείψεις να ξεπερνάνε το 30%. Επίσης θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι όσον αφορά τη σύνθεση του σε σχέση με το φύλο αποτελείται περίπου το 80% από γυναίκες, οι οποίες δικαιολογημένα παραπονούνται για αγωνία, φόβο και ανασφάλεια.
Γενικά το ισχύον καθεστώς όπως είναι διαμορφωμένο και έτσι όπως εξελίσσεται μόνο προβλήματα δημιουργεί, δεν δίνει προοπτική στους συγκεκριμένους ασθενείς (απειροελάχιστα είναι τα εξιτήρια που έχουν δοθεί όλα αυτά τα χρόνια), εκθέτει σε κίνδυνο ασθενείς, προσωπικό και κοινωνικό σύνολο.
Οι νοσηλευτές/νοσηλεύτριες ψυχικής υγείας που εργάζονται στα ψυχιατρικά νοσοκομεία δεν αποδέχονται το ρόλο του φύλακα και των συνεπειών που μπορεί να προκύψουν κατά την παραμονή των συγκεκριμένων ασθενών και που θα οφείλονται στην επικινδυνότητα και στο ακαταλόγιστο των πράξεων τους.
Οι νοσηλευτές/νοσηλεύτριες ψυχικής υγείας που εργάζονται στα ψυχιατρικά νοσοκομεία αγωνίζονται καθημερινά και υλοποιούν σε συνεργασία με τους υπόλοιπους επαγγελματίες ψυχικής υγείας την ψυχιατρική μεταρρύθμιση αναπτύσσοντας ολοκληρωμένα δίκτυα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, κάτω από άνισους όρους, με ελλιπή στελέχωση, με μειωμένες χρηματοδοτήσεις και με εξαντλητικές συνθήκες εργασίας και απαιτούν την συνέχιση και υποστήριξη από την μεριά της Πολιτείας αυτής της προσπάθειας.
Είμαστε βέβαιοι ότι η δημιουργία τέτοιων ειδικών θεραπευτικών μονάδων εκτός ψυχιατρικών νοσοκομείων, θα συμβάλλει στη συνέχιση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και θα δώσει προοπτική στους συγκεκριμένους ασθενείς ώστε να ακολουθήσουν ειδικά θεραπευτικά προγράμματα που θα οδηγήσουν στην αποκατάστασή τους.
Επισημαίνουμε τέλος ότι κυρίαρχο ρόλο πρέπει να έχουν οι θεραπευτικές παρεμβάσεις και αυτές θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα. Οι όροι φύλαξης δεν θα πρέπει να παρεμποδίζουν το θεραπευτικό έργο και να στέκονται εμπόδιο στην βελτίωση της κατάστασης των ασθενών και για αυτό το φυλακτικό προσωπικό θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο, προκειμένου να κατανοεί τα θεραπευτικά προγράμματα και τις ιδιαίτερες ανάγκες των ασθενών.
Ζητάμε άμεσα να παρθούν αποφάσεις προς αυτή την κατεύθυνση και είμαστε διαθέσιμοι για οποιαδήποτε διευκρίνιση και πληροφορία.
*Η επιστολή, με θέμα: Νοσηλεία - Φύλαξη ασθενών με το άρθρο 69-70 Π.Κ. στα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, απευθύνθηκε την 1η Ιουλίου 2009 στους:
Υπουργό Δικαιοσύνης κ. Νικόλαο Δένδια
Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης κ. Δημήτριο Αβραμόπουλο
Πρόεδρο του Αρείου Πάγου κ. Γεώργιο Σανιδά
Διοικητή του ΨΝΑ κ. Αθανάσιο Κοσμόπουλο
Πρόεδρο του ΨΝΑ «Δρομοκαΐτειο» κ. Νικόλαο Τσική
Πρόεδρο της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας κ. Νικόλαο Τζαβάρα
Πρόεδρο της Ένωσης Νοσηλευτών Ελλάδος κ. Δημήτριο Σκουτέλη
Πρόεδρο της Πανελλήνιας Συνδικαλιστικής Νοσηλευτικής Ομοσπονδίας κ. Αριστείδη Δάγλα
