“Θα κλείσουν οι κοινοτικές δομές και θα επιστρέψουν οι ασθενείς στα ιδρύματα”

   

Οι περικοπές στη χρηματοδότηση των φορέων ψυχικής υγείας (μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα ΝΠΙΔ) που λειτουργούν κοινοτικές δομές (Μονάδες Ψυχικής Υγείας και Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης) δεν είναι κάτι καινούργιο. Από το 2006, δηλαδή αρκετά χρόνια πριν από την οικονομική κρίση και το μνημόνιο, οι αντοχές των εργαζομένων στην ψυχική υγεία δοκιμάζονται καθημερινά.

Οι πολύμηνες καθυστερήσεις στην καταβολή μισθών, οι συχνές αλλαγές στο προσωπικό, λόγω παραιτήσεων όσων “δεν άντεχαν” ή απολύσεων όσων “περίσσευαν”, αποτελούν μέρος της εργασιακής μας πραγματικότητας εδώ και χρόνια. Αν προσθέσουμε τη δυσκολία κάλυψης των βασικών λειτουργικών εξόδων (ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, τρόφιμα, συντήρηση χώρων κα), τις αναγκαστικές περικοπές των δραστηριοτήτων των φιλοξενούμενων / ψυχικά ασθενών, την αδυναμία προγραμματισμού αποκαταταστασιακών προγραμμάτων, μπορεί εύκολα να κατανοήσει κάποιος γιατί οι δομές αυτές μετατρέπονται αργά και σταθερά από χώροι έκφρασης, δημιουργικότητας και ζωντάνιας σε χώρους σιωπής, απόγνωσης και μιζέριας.

Στους χώρους αυτούς, απελπισμένοι και εξουθενωμένοι εργαζόμενοι καλούνται να δώσουν ελπίδα και νόημα στη ζωή ανθρώπων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα που έζησαν είκοσι ή τριάντα χρόνια στα ελληνικά ιδρύματα, στις γνωστές αποθήκες ανθρώπων. Εργαζόμενοι που δεν γνωρίζουν αν αύριο θα έχουν δουλειά ή αν θα υπάρχει ο ξενώνας ή το οικοτροφείο που εργάζονται καλούνται να προσφέρουν ασφάλεια και προοπτική στους ενοίκους των δομών. Εργαζόμενοι που χάνουν καθημερινά τα δικαιώματά τους καλούνται να υποστηρίξουν τα δικαιώματα των ασθενών τους. Και ο παραλογισμός δεν έχει τέλος...

Γνωρίζουμε ότι για τις εκάστοτε κυβερνήσεις οι κοινοτικές δομές είναι ένα “βάρος”. Εξάλλου, ποτέ δεν τις ήθελαν. Υποχρεώθηκαν να τις ανοίξουν μετά το “σκάνδαλο της Λέρου”, όταν αποκαλύφθηκαν οι μεσαιωνικές συνθήκες διαβίωσης των ψυχικά ασθενών στα ιδρύματα, και έκτοτε υποχρεώνονται από την Ε.Ε., που διέθεσε αρκετά χρήματα για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, να τις συντηρούν.

Να τις συντηρούν υποχρεώνονται και οι διοικήσεις των φορέων. Και γι αυτές έχουν γίνει “βάρος” οι κοινοτικές δομές, αφού η ασυνέπεια των κυβερνήσεων τις αναγκάζει να χρωστούν τεράστια χρηματικά ποσά σε εργαζόμενους, προμηθευτές, ιδιοκτήτες ακινήτων, ΙΚΑ κτλ.

Για τους εργαζόμενους δεν είναι “βάρος”. Είναι ο χώρος εργασίας τους, το “σπίτι” των ανθρώπων που φροντίζουν και υποστηρίζουν, το αποτέλεσμα των επίπονων και πολυετών προσπαθειών τους.

Και εδώ αρχίζει να περιπλέκεται το θέμα. Δεν θέλουμε να κλείσουν οι δομές, λέει η πολιτική ηγεσία του υπουργείου, δεν θέλουμε να κλείσουν οι δομές, λένε και οι διοικήσεις των φορέων. Αλλά ούτε οι μεν ούτε οι δε μπορούν να κάνουν κάτι. Ποιοι μπορούν; Οι εργαζόμενοι. Μόνο με τις θυσίες και την ανοχή των εργαζομένων δεν θα κλείσουν οι δομές! Ξεκίνησαν, λοιπόν, οι καθυστερήσεις στους μισθούς, μετά οι μειώσεις στον αριθμό του προσωπικού και, αναπόφευκτα, ήρθε η πτώση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Κάθε παράπονο, δυσαρέσκεια, διαμαρτυρία είχε πλέον απάντηση: “Προτιμάτε να κλείσουν οι κοινοτικές δομές και να επιστρέψουν οι ασθενείς στα ιδρύματα;”

Ο συναισθηματικός εκβιασμός απέδωσε για τέσσερα – πέντε χρόνια. Οι κοινοτικές δομές δεν έκλεισαν και οι ασθενείς δεν επέστρεψαν στα ιδρύματα. Μπορεί πολλές δομές να άρχισαν να μετατρέπονται σε ιδρύματα, αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα.

Κάπως έτσι φτάσαμε στο σήμερα και ήρθαν ακόμα πιο δύσκολες μέρες. Οι μέχρι τώρα θυσίες των εργαζομένων δεν ήταν αρκετές. Τώρα χρειάζονται και άλλα μέτρα. Ανακοινώθηκαν απολύσεις, μετατροπές συμβάσεων, μειώσεις μισθών. Αν αντέχεις να εργάζεσαι απλήρωτος για έξι μήνες -και δεν έχεις παραιτηθεί ή απολυθεί- τότε μπορείς να εργάζεσαι με τα μισά χρήματα και πιο εντατικά (για να κλείνεις τις τρύπες που δημιουργούνται από τη μείωση προσωπικού). Και αν αντέξεις να εργάζεσαι περισσότερο με τα μισά χρήματα, τότε ίσως στο μέλλον να μπορείς να ζήσεις και χωρίς δουλειά.

Όμως, φαίνεται ότι ούτε αυτά τα μέτρα αρκούν. Και τι άλλο να περικόψουν “για να μην κλείσουν οι κοινοτικές δομές και επιστρέψουν οι ασθενείς στα ιδρύματα”;

Την απάντηση έδωσε ο ευφάνταστος υπουργός Υγείας Ανδρέας Λοβέρδος, ο οποίος αποφάσισε να παρακρατείται μέρος των πενιχρών επιδομάτων και αναπηρικών συντάξεων των ασθενών είτε αυτοί φιλοξενούνται σε κοινοτικές δομές είτε περιθάλπονται σε ιδρύματα. Δεν έκανε διακρίσεις ο υπουργός: Ο ψυχικά ασθενής δεν χρειάζεται χρήματα ούτε στην κοινότητα ούτε στο ίδρυμα! Και επειδή οι μόνοι που πλήττονται από την απόφαση είναι οι ίδιοι οι ψυχικά ασθενείς, όπως αναμενόταν, δεν υπήρξαν αντιδράσεις.

Όχι μόνο δεν υπήρξαν αντιδράσεις, αλλά κάποιοι φορείς ΝΠΙΔ βιάστηκαν να “επεκτείνουν” την απόφαση Λοβέρδου στις δομές τους -και ας ισχύει προς το παρόν μόνο για τα ΝΠΔΔ. Βέβαια, είναι σίγουρο ότι το υπουργείο Υγείας δεν θα τους απογοητεύσει. Σύντομα οι άνθρωποι που έπαιρναν ένα μικρό επίδομα ή σύνταξη και μέχρι τώρα το διέθεταν για προσωπικά τους είδη και ανάγκες (ένα ρούχο ή ένα ζευγάρι παπούτσια, μια εκπαιδευτική ή θεραπευτική δραστηριότητα, μια έξοδος για έναν καφέ κτλ) θα είναι υποχρεωμένοι να το δώσουν “για να μην επιστρέψουν στα ιδρύματα”.

Τελικά, κάτι πήγε ανάποδα. Καταφέραμε να μετατρέψουμε την προσπάθεια για την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ψυχικά ασθενών σε προσπάθεια επιβίωσης των δομών. Όχι της λειτουργίας των δομών, αλλά των κτηρίων. “Να μην κλείσουν οι κοινοτικές δομές”, αυτή είναι η αγωνία μας. “Να μην επιστρέψουν οι ασθενείς στα ιδρύματα”. Τι και αν σε λίγο δε θα μπορούμε να τους προσφέρουμε τίποτα περισσότερο από ένα πιάτο φαγητό και την ημερήσια δόση φαρμάκων; Τι και αν στο τέλος θα τους μείνει ένα κρεβάτι και ένας τοίχος για να κοιτάζουν;

Ξεχάσαμε ποια είναι η δουλειά μας. Ξεχάσαμε γιατί βγήκαν αυτοί οι άνθρωποι από τα ιδρύματα. Ξεχάσαμε και την ιστορία τους. Ήταν οι άνθρωποι χωρίς φωνή, χωρίς δικαιώματα. Τώρα που χάσαμε και εμείς τη φωνή μας και τα δικαιώματά μας δυσκολευόμαστε να διαχωρίσουμε τις ανάγκες τους από τις ανάγκες μας: “Κόψαμε και εμείς τον καφέ, ας τον κόψουν και αυτοί”, “Δεν μπορούμε να ψυχαγωγηθούμε εμείς, ας μην ψυχαγωγηθούν και αυτοί”. Εμείς και αυτοί. Αντί να διεκδικήσουμε μαζί τα δικαιώματά μας, θυσιάζουμε και αυτά που μας απόμειναν “για να μην κλείσουν οι κοινοτικές δομές”. Έχουμε αναλάβει το ρόλο του κράτους, του υπουργείου Υγείας, των φορέων και χάσαμε το δικό μας.

Την απειλή ότι “θα κλείσουν οι κοινοτικές δομές και θα επιστρέψουν οι ασθενείς στα ιδρύματα” την ακούμε στους χώρους εργασίας μας όσο συχνά ακούμε από τα ΜΜΕ ότι “θα επιστρέψουμε στη δραχμή”. Αφού τελευταία σκέφτομαι πως αν συμβεί το ένα, σίγουρα θα συμβεί και το άλλο.

*Φωτογραφία: “So called cure” by HanKai (deviantart.com)