Κυριακή 30 Μαΐου 2010

Καμιά δέσμευση για τη χρηματοδότηση της ψυχικής υγείας. Κρύβονται Ξενογιαννακοπούλου – Γεννηματά

  

Σε αναζήτηση ενός νέου φορέα, ο οποίος θα δεχτεί να αναλάβει τη λειτουργία των δομών ψυχικής υγείας της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. βρίσκεται το Υπουργείο Υγείας. Μάλιστα, προτάθηκε στους εργαζόμενους να συστήσουν ένα νέο φορέα και να αναλάβουν οι ίδιοι τις δομές, που μένουν στον αέρα μετά την αίτηση διακοπής λειτουργίας που υπέβαλε η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.

Υπενθυμίζουμε πως η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. έχει δηλώσει την αδυναμία της να συνεχίσει τη λειτουργία των μονάδων της, λόγω της παρατεταμένης υποχρηματοδότησής τους και της συστηματικής άρνησης της πολιτείας να τηρήσει τη συμφωνία για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση που υπεγράφη μεταξύ Υπουργείου Υγείας και Ε.Ε. (γνωστή ως σύμφωνο Spidla).

Με λίγα λόγια, το Υπουργείο Υγείας αναζητά έναν άλλο φορέα (από τους ήδη υπάρχοντες ή ένα νέο που θα συστήσουν οι εργαζόμενοι) που θα συνεχίσει να λειτουργεί τις μονάδες ψυχικής υγείας της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., χωρίς όμως να εγγυάται τη συνέπεια από την πλευρά της πολιτείας στη χρηματοδότησή τους. Δηλαδή, οι εργαζόμενοι έχουν να επιλέξουν μεταξύ του να παραμένουν απλήρωτοι μέσω ενός φορέα που θα δημιουργήσουν οι ίδιοι ή μέσω κάποιου άλλου φορέα που θα δεχτεί να αναλάβει τις δομές! Βέβαια, στη δεύτερη περίπτωση δεν αποκλείονται και οι απολύσεις εργαζομένων.  

Τις παραπάνω “λύσεις” για τη βιωσιμότητα των μονάδων πληροφορήθηκαν οι εργαζόμενοι στις κοινοτικές δομές της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. στη συνάντηση που είχαν με τη Διευθύντρια Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας κα Σ. Κατσικάρου, την Πέμπτη 27 Μαΐου. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε μετά από αίτημα των εργαζομένων να συναντηθούν με την Υπουργό Υγείας Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου και την Υφυπουργό Φώφη Γεννηματά, οι οποίες, όχι μόνο συνεχίζουν τη διάλυση των δομών ψυχικής υγείας, που ξεκίνησε ο προκάτοχός τους, αλλά εξακολουθούν να αρνούνται το διάλογο με τους εργαζόμενους.

Η απαξίωση των δομών ψυχικής υγείας, λοιπόν, συνεχίζεται σε μια περίοδο που οι ανάγκες υποστήριξης των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων και φροντίδας της ψυχικής υγείας αυξάνονται. Φαίνεται πως ο Πρωθυπουργός δε ζητά τη συναίνεσή μας για τα νέα μέτρα, αλλά τη συναίνεσή μας να συνεχίσει την πολιτική της προηγούμενης κυβέρνησης και πως είναι δυνατόν να πειστούμε για κάτι διαφορετικό  όταν:

α) Συνεχίζεται η προσπάθεια να συνδεθεί η υποχρηματοδότηση των δομών ψυχικής υγείας με την οικονομική κρίση. Γνωρίζουμε ότι η “οικονομική κρίση” στην ψυχική υγεία ξεκίνησε το 2005, ως αποτέλεσμα των πολιτικών επιλογών και όχι της οικονομικής κρίσης που ήρθε τρία χρόνια αργότερα. Αυτό το αναγνώριζε (προεκλογικά) και ο κύριος Γ. Παπανδρέου γι' αυτό και δήλωνε: “...Κάποιοι λένε τώρα με την κρίση, εκ των πραγμάτων θα πρέπει να περιορίσουμε τις δαπάνες μας για τη στήριξη ομάδων πληθυσμού, για την κοινωνική πρόνοια, την υγεία, την παιδεία κ.ο.κ..Όχι απλώς είμαι αντίθετος με αυτή την θέση, αλλά θεωρώ ότι, ακριβώς εν μέσω δύσκολων καιρών και κρίσεων, είναι υποχρέωσή μας να προφυλάξουμε, να προστατέψουμε βασικά δικαιώματα και, βεβαίως, ειδικές ομάδες που πλήττονται ιδιαίτερα: άτομα με αναπηρία, ψυχικά ασθενείς, άτομα εθισμένα, τα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας μας...” (πηγή)

β) Ο Πρωθυπουργός δείχνει να έχει ξεχάσει όλες τις (σχετικές με τις δομές ψυχικής υγείας) δηλώσεις του: “Είναι απαραίτητος ο σχεδιασμός, είναι απαραίτητη η στήριξη της επιστημονικής γνώσης, είναι απαραίτητη η σοβαρή αξιολόγηση και χρηματοδότηση, είναι απαραίτητη η στήριξη του προσωπικού σε αυτές τις υποδομές, είναι απαραίτητη η πρόσληψη προσωπικού σε αυτές τις υποδομές, είναι απαραίτητη η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά προς αυτές τις κοινωνικές ομάδες. Τα προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται ούτε με την εμπορευματοποίηση του πόνου αυτών των ανθρώπων, ούτε βεβαίως με το να τα αφήσουμε να λυθούν από μόνα τους.

Πάνω σε αυτή την αντίληψη, δυστυχώς, έχουμε τα τελευταία χρόνια την πλήρη απαξίωση των υποδομών στήριξης αυτών των ανθρώπων. Δεν είναι  μόνον η σημερινή οικονομική κρίση, αλλά και πριν από αυτήν, ακόμα και σε εποχές ανάπτυξης της χώρας μας, τα τελευταία πέντε χρόνια, αντί να έχουμε παράλληλη ανάπτυξη και ενίσχυση αυτών των υποδομών, είχαμε το αντίθετο. Είχαμε την απαξίωση αυτών των υποδομών...”
Και δυστυχώς την απαξίωση την έχουμε ακόμα, κύριε Πρωθυπουργέ.

γ) Ο Τομέας Ψυχικής Υγείας του ΠΑΣΟΚ σε ανακοίνωσή του, μετά την υπογραφή του συμφώνου Spidla, δήλωνε: “Με παρέμβαση του κ. Spidla δικαιώθηκαν τα αιτήματα των εργαζομένων στον Τομέα της Ψυχικής Υγείας”. Σήμερα, η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ αρνείται συστηματικά να τηρήσει αυτό το σύμφωνο.

δ) Επί διακυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας, οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ είχαν φέρει, δεκάδες φορές, στη Βουλή (αλλά και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) το θέμα της υποχρηματοδότησης των δομών ψυχικής υγείας. Τώρα, καλούνται να απαντήσουν στις ίδιες ερωτήσεις που έρχονται  πλέον από τους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας !!! 

ε) Σε συνέντευξη τύπου των κυριών Ξενογιαννακοπούλου και Γεννηματά διαβάζαμε ότι “η ψυχιατρική μεταρρύθμιση επανέρχεται στο προσκήνιο μετά από 5 χρόνια απίστευτης απαξίωσης, υποχρηματοδότησης και εγκατάλειψης”, ενώ για το σύμφωνο Spidla έλεγαν ότι “μέχρι και την λήξη της θητείας της προηγούμενης κυβέρνησης δεν είχε εκτελεστεί, δεν είχε καν ενεργοποιηθεί, δεν είχε γίνει καμία ενέργεια από την πλευρά του συγκεκριμένου Υπουργείου για να ανταποκριθεί η χώρα μας σε αυτά που είχαν συμφωνήσει μέσω του Συμφώνου Spidla...”. Μέχρι σήμερα, καμία από τις δύο κυρίες δεν βρήκε το χρόνο να συναντήσει τους εργαζόμενους και να τους εξηγήσει γιατί συνεχίζουν την ίδια πολιτική με την προηγούμενη ηγεσία του Υπουργείου Υγείας. Από ό,τι  φαίνεται θα συνεχίσουν να κρύβονται γιατί η κα Γεννηματά ενδιαφέρεται για την τοπική αυτοδιοίκηση και η κυρία Ξενογιαννακοπούλου αναζητά νέα θέση. Ολοκλήρωσαν και αυτές το έργο τους, όπως ο προκάτοχός τους, και τώρα φροντίζουν να μη χαλάσει η “εικόνα” τους.

ΥΓ. Χρήματα υπάρχουν, όπως έλεγε προεκλογικά και ο Γιώργος Παπανδρέου, αλλά συνεχίζουν να τα τρώνε τα "πιράνχας" (διαβάστε: 1, 2, και το τελευταίο κεφάλαιο στο 3) και εμείς νομίζαμε ότι τα εξόντωσε ο προηγούμενος υπουργός.

Δευτέρα 24 Μαΐου 2010

Κάλεσμα για τον επαναπροσδιορισμό της Κοινωνικής Εργασίας στην Ελλάδα

 
«ΚΕΑ», Κοινωνική Εργασία της Αντίστασης: 
Ένα κάλεσμα για τον επαναπροσδιορισμό της Κοινωνικής Εργασίας στην Ελλάδα*


1. Η Κοινωνική εργασία σε σταυροδρόμι

Η κοινωνική εργασία στην Ελλάδα αναμφίβολα βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Περισσότερα από 65 χρόνια έπειτα από τη δημιουργία της πρώτης σχολής , το επάγγελμα συνεχίζει να αναζητά την ταυτότητά του τόσο σε επίπεδο επαγγελματικό, όσο θεωρητικό και μεθοδολογικό. Το κοινωνικό κράτος, κατεξοχήν πλαίσιο λειτουργίας της κοινωνικής εργασίας, βρίσκεται σε αποσύνθεση ως αποτέλεσμα συστηματικών νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Τα πρώτα θύματα της διάβρωσης της κοινωνικής πρόνοιας είναι οι χρήστες (ή δυνάμει χρήστες) των κοινωνικών υπηρεσιών. Άνθρωποι ευάλωτοι, μη προνομιούχοι στην πλειοψηφία τους, θύματα ενός άνισου και άδικου συστήματος. Σύνοδο σύμπτωμα της κατάλυσης του κράτους πρόνοιας είναι και η αποδόμηση των εργασιακών συνθηκών των κοινωνικών λειτουργών. Τόσο έντονα είναι τα φαινόμενα καταπάτησης της εργασιακής αξιοπρέπειας των κοινωνικών λειτουργών που σε πολλές περιπτώσεις τα όρια μεταξύ «εξυπηρετούμενου» και επαγγελματία είναι δυσδιάκριτα και οι ανάγκες κοινές.

Ενώ οι επίσημοι (επαγγελματικοί, εκπαιδευτικοί και συνδικαλιστικοί) φορείς του επαγγέλματος σχηματίζουν μια ελίτ που λίγο συνδέεται με τις ανάγκες εξυπηρετούμενων και επαγγελματιών, πολλοί κοινωνικοί λειτουργοί μάχονται στην πρώτη γραμμή για τα δικαιώματα των μη προνομιούχων ομάδων του πληθυσμού, την κοινωνική δικαιοσύνη και την επαγγελματική τους αξιοπρέπεια. Η αποφασιστικότητα αυτών των κοινωνικών λειτουργών αποτελεί και την κύρια πηγή ελπίδας για τη μελλοντική κατεύθυνση που μπορεί να πάρει η κοινωνική εργασία στην Ελλάδα. O επανακαθορισμός του περιεχομένου της κοινωνικής εργασίας όμως, μπορεί να είναι μόνο αποτέλεσμα τόσο της κοινής δράσης με τα κοινωνικά κινήματα, όσο και αυτοκριτικής/ αναζήτησης της μέχρι τώρα πορείας του επαγγέλματος. Το τελευταίο έχει χαρακτήρα όχι αυτομαστιγώματος αλλά ερμηνείας στοιχείων του παρόντος μέσα από τις εμπειρίες του –σκοτεινού σε αρκετά σημεία- παρελθόντος.

2. Από τα «Σπίτια του Παιδιού» στο «Βοήθεια στο Σπίτι»

Το επάγγελμα της κοινωνικής εργασίας εμφανίστηκε επίσημα το 1946 εν μέσω εμφυλίου πολέμου. Εκκολάφτηκε αρχικά στο Αμερικάνικο Κολέγιο και προστατεύτηκε προσωπικά από τη Βασίλισσα Φρειδερίκη. Όσο και αν η επίσημη ιστοριογραφία του επαγγέλματος προσπαθεί να αναδείξει την υποτιθέμενη πολιτική ουδετερότητα του επαγγέλματος, η πολιτική του διάσταση δεν είναι δυνατόν να απωθηθεί.

Στην περίοδο της μετεμφυλιακής υστερίας και καταπίεσης, η επίσημη κοινωνική εργασία πολύ απείχε από το να χαρακτηριστεί πολιτικά ουδέτερη. Άλλωστε ο όρος «πολιτική ουδετερότητα» είναι ούτως η άλλως αδόκιμος για έναν κλάδο που βρίσκεται εξ’αντικειμενου στην πρώτη γραμμή των δομικών ανισοτήτων και της συστημικής βίας. Είναι κρίσιμο λοιπόν να παρατηρηθεί, κριθεί και αξιολογηθεί πως την περίοδο επαγγελματικής ανάπτυξης της κοινωνικής εργασίας, το επίσημο επάγγελμα πήρε σαφή θέση υπέρ του αυταρχικού μεταπολεμικού κράτους. Για να το εκφράσουμε και διαφορετικά, δεν συντάχθηκε απλά, αλλά υπήρξε γέννημά και εργαλείο του. Ενώ χιλιάδες συμπολίτες μας διώχθηκαν (φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν) για την πολιτική και συνδικαλιστική τους δράση, οικογένειες, χωριά και κοινότητες βίωσαν πρωτοφανή κοινωνικό αποκλεισμό και κυνήγι μαγισσών, οι κοινωνικοί λειτουργοί ΔΕΝ βρέθηκαν στο πλευρό τους. Επίσης ΔΕΝ ήταν ουδέτεροι. Οι περισσότεροι υπηρέτησαν στα «σπίτια του παιδιού», γνωστά πολιτικά κολαστήρια της εποχής, που εκτός από ορφανά προωθούσαν και προγράμματα κοινωνικής αναμόρφωσης σε αντιφρονούντες νέους. Επίσης εργάστηκαν στα πλαίσια του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος και εκπαιδεύτηκαν, εκτός των άλλων, σε χριστιανικές ΜΚΟ. Οι συγκεκριμένοι χώροι με σαφήνεια υλοποιούσαν συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα που είχε ενδυθεί το «ελληνοχριστιανικό όραμα» και τα παρεπόμενά του.

Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί πως δεν έχει καταγραφεί ιστορικά ΚΑΜΙΑ αντίδραση του επίσημου επαγγέλματος ενάντια στον καταπιεστικό χαρακτήρα αυτών των πολιτικών τα οποία εκδίωξαν και καταδίκασαν σε φτώχεια και στιγματισμό χιλιάδες οικογένειες. Υπάρχουν μόνο κάποια μεμονωμένα παραδείγματα συναδέλφων που συντάχθηκαν με τα αιτήματα των πλούσιων κινημάτων της εποχής.

Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό είναι χρήσιμο να αναφερθούμε και στη στάση του επαγγέλματος κατά τη διάρκεια της χούντας. Κατά τη συγκεκριμένη περίοδο πρωτοφανούς καταπίεσης και βίας η επίσημη κοινωνική εργασία ξαναέριξε τις μάσκες της κοινωνικής ουδετερότητας. Οι αλληλογραφίες και οι αβρότητες με τους συνταγματάρχες είναι καταγεγραμμένες. Ο ΣΚΛΕ διαπραγματεύτηκε την σύμπραξη του με τη χούντα, για εξασφάλιση των στενών συντεχνιακών του συμφερόντων.

Αυτή η πτυχή αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην εξέλιξη του επαγγέλματος, αφού ο κλάδος δεν απαλλάχτηκε ποτέ από αυτόν τον συντεχνιακό αυτισμό. Ο ιδιότυπος και διαχρονικός «κυβερνητισμός» του επαγγέλματος αλλά και η διάσταση του από τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες και τους εξυπηρετούμενους, καθόρισε τόσο την επιστημονική του υπανάπτυξη όσο και την ελλειμματική αναγνωρισμότητα του στην κοινωνία.

Έπειτα από μία περίπου δεκαετία αμηχανίας και επαγγελματικής στασιμότητας (1980-90) που ακολούθησε την αποχουντοποίηση και τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις που συντέλεσαν στη δημιουργία του ΕΣΥ και τη συγκτότηση προγραμμάτων πρόνοιας, η επίσημη κοινωνική εργασία βρέθηκε πάλι ενώπιον της ιστορίας της. Το κράτος που εκείνη την περίοδο αποφάσιζε να αποδομήσει τα κοινωνικά κεκτημένα και να προωθήσει ατομικιστικές και νεοφιλελεύθερες λογικές. Αυτές περιλάμβαναν ιδιωτικοποιήσεις, κατάργηση/ συγχώνευση κοινωνικών υπηρεσιών και κατάλυση των εργασιακών δικαιωμάτων. Ενώ ήταν ήδη φανερό από τη δεκαετία του 1990 που θα οδηγήσουν αυτές οι επιλογές, η επίσημη κοινωνική εργασία έδειξε μεγάλη συνέπεια στην ιστορικά συμβιβασμένη στάση της. Συναίνεσε σε όλα τα μέτρα, συντέλεσε και συμμετείχε σε όλες τις επιτροπές που αποφάσισαν και υλοποίησαν αυτές τις πολιτικές. Η δικαιολογία είχε το όνομα «Βοήθεια στο σπίτι» και την πολυπόθητη επαγγελματική αναβάθμιση.

Σε μια εντυπωσιακή επανάληψη της ιστορίας, το επίσημο επάγγελμα αγνόησε τις καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες συγκεκριμένων πολιτικών, μέσα στην κοντόφθαλμη και μυωπική γοητεία της διαπλοκής με την εξουσία και του συντεχνιασμού. Σαν αποτέλεσμα χιλιάδες νέοι κοινωνικοί λειτουργοί (σχεδόν το 1/3) εγκλωβίστηκαν σε απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, απλήρωτοι για μήνες και ευάλωτοι στις μικροπολιτικές επιταγές των πολιτικών προϊσταμένων τους.

Τα χειρότερα όμως ήρθαν για τους εξυπηρετούμενους, αφού η σταδιακή κατάλυση των δομών πρόνοιας (πχ ψυχαργώς) άφησε χιλιάδες ευάλωτους συμπολίτες μας κυριολεκτικά στο δρόμο. Σε αυτό το πλαίσιο ο όρος «εξυπηρετούμενοι» έγινε πλασματικός, αφού ελλείψη υπηρεσιών και δομών κανείς δεν εξυπηρετείται. Ιστορικά οι χρήστες κοινωνικών υπηρεσιών ανήκουν στα πιο ευάλωτα και φτωχά κοινωνικά στρώματα. Ομάδες AμΕΑ, ηλικιωμένων, καρκινοπαθών, προσφύγων, μεταναστών, ανέργων, ψυχικά ασθενών, εξαρτημένων που απευθύνονται στις κοινωνικές υπηρεσίες έχουν ένα κοινό βασικό χαρακτηριστικό: βρίσκονται όλοι κάτω από τα όρια της φτώχειας και είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι. Αυτές ακριβώς οι ομάδες θυματοποιήθηκαν από τα αποτελέσματα της κατάλυσης του κράτους πρόνοιας.

Στην πιο πρόσφατη εξέλιξή της αυτή η κατεύθυνση οδήγησε σε ακόμα πιο απροκάλυπτη υιοθέτηση των απάνθρωπων νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Η αξιοποίηση θατσερικών συνταγών του Διεθνούς Νομισματικού ταμείου, έφερε και κάτι καινούριο. Για πρώτη φορά η λεπτή κόκκινη γραμμή που χώριζε τους περισσότερους κοινωνικούς λειτουργούς από τους εξυπηρετούμενους τους εξανεμίστηκε. Γίναμε όλοι εξυπηρετούμενοι.

3. Για μια νέα «ΚΕΑ», Κοινωνική Εργασία της Αντίστασης

Όπως αναλύθηκε παραπάνω, το επίσημο επάγγελμα αναπτύχθηκε τεχνητά «από τα πάνω», διατηρώντας έναν ελιτίστικο συντεχνιακό χαρακτήρα και δεν ήταν απότοκο κοινωνικών απαιτήσεων, δεμένο με τα κοινωνικά κινήματα και τις ανάγκες των εξυπηρετούμενων. Ενώ θεωρητικά ο κλάδος διακήρυττε κοινωνική δικαιοσύνη και πολιτική ουδετερότητα, η πρακτική του και οι κρίσιμες πολιτικές επιλογές του έδειχναν την αντίθετη κατεύθυνση.

Σε αυτό το πλαίσιο απώθησης των δομικών αιτιών τις ανισότητας τα κάθε λογής ψυχοθεραπευτικά μοντέλα εισήχθησαν στο επάγγελμα ως «μάννα εξ ουρανού». Μάλιστα αυτά τα μοντέλα δεν αξιοποιήθηκαν στην ολότητά τους –μιας και μερικά έχουν κοινωνικές και πολιτικές αφετηρίες/ αναφορές- αλλά μεταφυτεύθηκαν στην πιο ατομικιστική τους μορφή. Αυτή η εξέλιξη αποδείχθηκε βολική για όλους αφού αφενός προσδίδει στον κλάδο το απαιτούμενο επιστημονικό κύρος και αφετέρου η παθολογικοποίηση που τα συνοδεύει είναι πολιτικά ανώδυνη και αποπροσανατολιστική. Οι προσεγγίσεις αυτές ενδύθηκαν την ανάλογη ορολογία (ΚΕΑ, ΚΕΟ, ΚΕΚ), που βέβαια καμία αναγνωρισιμότητα δεν έχει στην κοινωνία και την εργασιακή πραγματικότητα, και η κοινωνική εργασία συνέχισε τον εσωστρεφή της περίπατο. Οι κοινωνικοί λειτουργοί στην πρώτη γραμμή όμως βρέθηκαν απεγνωσμένοι να αναρωτιούνται πως θα μπορέσουν να εξηγήσουν και να αντιμετωπίσουν τα γιγαντιαία κοινωνικά προβλήματα των «εξυπηρετούμενων».

Όμως οι κοινωνικές εξελίξεις γέννησαν και τις συνθήκες αλλαγής κατεύθυνσης για την κοινωνική εργασία. Η κατάργηση των χριστιανικών και ιδιωτικών σχολών και η μεταφορά των τμημάτων κοινωνικής εργασίας στην δημόσια ανώτατη και τεχνολογική εκπαίδευση σήμανε την αλλαγή της δημογραφικής και ταξικής διάρθρωσης του επαγγέλματος. Δίδακτρα και προφορικές συνεντεύξεις σταμάτησαν να αποτελούν φίλτρα για τις σχολές που σταδιακά παρήγαγαν αποφοίτους που λίγη σχέση έχουν με τη Φρειδερίκη και την οπτική της για την κοινωνική εργασία.

Αυτό οδήγησε σε φοιτητές κοινωνικούς λειτουργούς που αμφισβητούν παρωχημένα διδακτικά μοντέλα και θεωρητικές προσεγγίσεις που απέχουν πολύ από την εργασιακή πραγματικότητα στην πρώτη γραμμή. Ακόμα περισσότερο, οδήγησε σε κοινωνικούς λειτουργούς που είναι σε θέση να αντιληφθούν την αδυναμία του επαγγέλματος να αντιπαρατεθεί θεωρητικά και μεθοδολογικά με την πολιτική καταπίεση και τις κοινωνικές διακρίσεις που παράγει αφειδώς το σύστημα.

Πολλοί κοινωνικοί λειτουργοί αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις και αντιλαμβανόμενοι το συστημικό χαρακτήρα των κοινωνικών προβλημάτων άρχισαν να αξιοποιούν και να αναπτύσσουν μεθόδους κοινωνικής εργασίας πολιτικά ενημερωμένες και κοινωνικά στοχοπροσυλωμένες (πχ στο χώρο της υπεράσπισης των δικαιωμάτων των προσφύγων, την ψυχική υγείας κ.α). Οι μέθοδοι αυτοί αναπτύσσονται «από τα κάτω», ολιστικά και οργανικά αμφισβητώντας το θεωρητικά ασφυκτικό πλαίσιο της παραδοσιακής κοινωνικής εργασίας. Έχουν στο επίκεντρο τους την κοινωνική αλλαγή και όχι την εσωστρεφή αναπαραγωγή του επαγγέλματος. Αυτές οι δράσεις των κοινωνικών λειτουργών τόσο σε συνδικαλιστικό όσο και πρακτικό μεθοδολογικό επίπεδο αποτελούν πηγές ελπίδας για το μέλλον.

Αυτοί οι κοινωνικοί λειτουργοί αναδεικνύουν πως η πρώτη λέξη στον τίτλο του επαγγέλματος ορίζει τον απαραίτητο και αδιαπραγμάτευτο σύμμαχο : την κοινωνία. Η πραγματικότητα που βιώνουν εξυπηρετούμενοι και επαγγελματίες κοινωνικοί λειτουργοί απαιτεί σύγκρουση με τις ανισότητες, συστηματική προστασία των ευάλωτων ομάδων και κοινωνική δικαιοσύνη.

Σε συνθήκες όμως που το κράτος επιθετικά υιοθετεί μέτρα που αντίκεινται στην δέσμευση των κοινωνικών λειτουργών για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα τότε η κύρια μέθοδος άσκησης της κοινωνικής εργασίας ονομάζεται «αντίσταση». Αυτή αποτελεί και το δεύτερο μονοπάτι στο σταυροδρόμι που ατενίζει η κοινωνική εργασία έπειτα από περίπου 65 χρόνια ύπαρξης. Όπως εξηγήσαμε ο δρόμος που βάδισε όλα αυτά τα χρόνια δημιούργησαν ένα επάγγελμα κοινωνικά «αυτιστικό», και θεωρητικά ανασφαλές. Ο δρόμος όμως της αντίστασης και της κοινωνικής δικαιοσύνης δεν είναι μοναχικός. Σε αυτόν βρίσκονται τα κοινωνικά κινήματα, οι εξυπηρετούμενοι, οι εργαζόμενοι αλλά και οι αλληλέγγυοι συνάδελφοι από άλλες χώρες.

Οι θεωρίες, η έρευνα και η πρακτική που απαντά στις ανάγκες τις κοινωνίας διαμορφώνονται στην πρώτη γραμμή. Δεν εισάγονται από το εξωτερικό και δεν παράγονται σε εργαστήρια. Τώρα περισσότερο από ποτέ οι κοινωνικοί λειτουργοί οχι μόνο αντιλαμβάνονται ότι δεν βρίσκονται στην αντίπερα όχθη από τους εξυπηρετούμενους και τα κινήματα αλλά αυτοί αποτελούν και το ζωτικό χώρο δράσης και ανάπτυξης του επαγγέλματος.

Η δικαιολογία της πολιτικής ουδετερότητας του επαγγέλματος υπήρξε πάντοτε μια βαθιά πολιτική επιλογή υπέρ του δυνατού. Καλούμε όλους τους κοινωνικούς λειτουργούς συνειδητά να επιλέξουν το δρόμο της αντίστασης στις πολιτικές επιλογές που αναπαράγουν ανισότητες και της ανάτασης ενός επαγγέλματος που απαντά στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και όχι στον ελιτίστικο συντεχνιασμό. Κάτι τέτοιο απαιτεί συλλογική και οργανωμένη πολιτική δράση. Απαιτεί επίσης και την αποδοχή πως τόσο οι εργασιακές αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικοί λειτουργοί όσο και τα μείζονα προβλήματα που οδηγούν συμπολίτες μας στις κοινωνικές υπηρεσίες έχουν κοινό παρονομαστή και αφετηρία, το παρόν καταπιεστικό και απάνθρωπο πολιτικό σύστημα. Άλλωστε τώρα πια είμαστε όλοι εξυπηρετούμενοι!

Το παρόν κάλεσμα αποτελεί μια μικρή συνεισφορά στην προσπάθεια ανάπτυξης κοινωνικής εργασίας της χειραφέτησης από όλες τις μορφές καταπίεσης.

Βασίλης Ιωακειμίδης (Liverpool Hope University)

*Αναδημοσίευση από το Social Work Action Network

Κυριακή 16 Μαΐου 2010

"Η Ρίζα" μια κινούμενη παράσταση από την Ομάδα "Άνεμος"

Η Ομάδα "Άνεμος" του Κέντρου Κοινωνικού Διαλόγου της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε. παρουσιάζει την κινούμενη παράσταση "Η Ρίζα".

Χρόνος: Παρασκευή 11 Ιουνίου 2010 και ώρα 20:30
Χώρος:  Θέατρο ΑΡΓΩ, Ελευσινίων 15,  Μεταξουργείο

Είσοδος ελεύθερη

Κρατήσεις: Κέντρο Κοινωνικού Διαλόγου Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε., τηλ. 2108257112, 2108818946 (θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας).

Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση: εδώ

Αποσπάσματα από την περυσινή παράσταση της Ομάδας "Άνεμος": εδώ
 

Πέμπτη 13 Μαΐου 2010

Πεπραγμένα της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές


Η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές εξέδωσε την ετήσια έκθεση πεπραγμένων. Σε αυτή την έκδοση, συμπεριλαμβάνονται έγγραφα που απήθυνε η Ειδική Επιτροπή σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού τομέα, μετά από επισκέψεις που πραγματοποίησε σε δομές ψυχικής υγείας της χώρας μας.


Πιστεύουμε ότι τα έγγραφα της Ειδικής Επιτροπής έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προσθέτουν πληροφορίες για διάφορα θέματα με τα οποία έχουμε ασχοληθεί σε προηγούμενες αναρτήσεις μας.

Παραθέτουμε, λοιπόν, τον πρόλογο της έκδοσης και τον σύνδεσμο για να “κατεβάσετε” το αρχείο σε μορφή pdf . Επίσης, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Ειδική Επιτροπή υπέβαλε την παραίτηση της στις 13 Οκτώβρη 2009, μετά από αίτημα της Υπουργού Υγείας, και ακόμα δεν έχει επανασυσταθεί.

Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Ειδική Επιτροπή
Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές

Η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές συνεστήθη κατ' εφαρμογή του άρθρου 2 του Ν. 2716/1999 ( βλ. προσάρτημα) και ξεκίνησε τη λειτουργία της το έτος 2000. Επαναλειτούργησε, υπό την παρούσα της σύνθεση, το Σεπτέμβριο 2005. Τα ενεργά μέλη της κατά την περίοδο Οκτωβρίου 2008-Σεπτεμβρίου 2009 (4° έτος της νέας Ειδικής Επιτροπής) ήταν τα εξής:

Βλάσης Τομαράς, αν. καθηγητής ψυχιατρικής ΕΚΠΑ (πρόεδρος), Δημήτριος Γεωργιάδης, παιδοψυχίατρος, Αικατερίνη Μαρκετάκη-Λεβεντογιάννη, νομικός, Κωνσταντίνος Κατάκης-Καρουκανίδης, ψυχολόγος, Χριστούλα Αθανασοπούλου-Σγουροπούλου και Ιουλία Επιόγλου, κοινωνικοί λειτουργοί, Αθανασία Ζέρβα και Γεώργιος Γιαννουλόπουλος, εκπρόσωποι των χρηστών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και Θεοδώρα Ιωάννου, γραμματέας. Ο κ. Γ. Γιαννουλόπουλος παραιτήθηκε με έγγραφη δήλωση του την 18-03-2009 και την κα Α. Ζέρβα αναπλήρωσε η κα Μ. Κουκάρα προς το τέλος του 4ου έτους της θητείας της νέας Ειδικής Επιτροπής.

Στο διάστημα που καλύπτουν τα ανά χείρας Πεπραγμένα (4° έτος) η Ειδική Επιτροπή «άνοιξε» για πρώτη φορά το χώρο της ιδιωτικής ψυχιατρικής επισκεπτόμενη το συγκρότημα των ψυχιατρικών κλινικών της Θεσσαλονίκης. Οι προβληματισμοί από την επίσκεψη αυτή, που καταγράφονται εδώ (σελ. 9-13), νομίζουμε ότι είναι άξιοι προσοχής, ιδιαίτερα από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ).

Για πρώτη, επίσης, φορά η Ειδική Επιτροπή επισκέφθηκε Ψυχιατρικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου (Γ.Ν.Α. «Γ Γεννηματάς») (σελ. 14-16). Με την ευκαιρία της επίσκεψης στο οικοτροφείο «Ευρύκλεια» η Ειδική Επιτροπή διατύπωσε προτάσεις που αφορούν το συνολικό πρόβλημα των κενών θέσεων-κλινών στις στεγαστικές δομές, τον τρόπο πλήρωσης τους και μέτρα προκειμένου να αποφευχθεί η ιδρυματοποίηση των στεγαστικών δομών (σελ. 17-20). Οι προτάσεις αυτές υιοθετήθηκαν από την Επιτροπή Ψυχικής Υγείας του ΚΕΙΥ και είχαν απήχηση και στο ΥΥΚΑ. Ωστόσο το πρόβλημα αυτό παραμένει άλυτο μέχρι σήμερα (Μάρτιος 2010).

Στην περίπτωση του οικοτροφείου «Αργώ» η Ειδική Επιτροπή παρενέβη με αποκλειστικό γνώμονα την ασφάλεια και την αξιοπρεπή στέγαση των ενοίκων - ασθενών. Η εξέλιξη της υπόθεσης μοιάζει να δείχνει όπ η στάση αυτή μπορεί εύκολα να εξοβελιστεί από συνδικαλιστικές ή και πολιτικές πρακτικές (σελ. 32-40).

Γιο τα ανά χείρας Πεπραγμένα επιλέχθηκαν τα έγγραφα της Ειδικής Επιτροπής που έχουν γενικότερο ενδιαφέρον και συνοδεύονται από έγγραφα ανταπόκρισης των φορέων στους οποίους είχαν απευθυνθεί. Θεωρήσαμε ότι αυτό είναι χρήσιμο προκειμένου να φωτιστεί, έστω και αμυδρά, το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή καλείται να ασκήσει το έργο της.

Είναι γεγονός ότι όλο και περισσότερα πρόσωπα και φορείς απευθύνονται στην Ειδική Επιτροπή για συμβουλή, γνωμοδότηση ή και παρέμβαση. Είναι εξίσου, όμως, γεγονός ότι η ανταπόκριση των φορέων, αλλά και του ΥΥΚΑ, στις προτάσεις και συστάσεις της είναι περιορισμένη. Τέλος, παραμένουμε στη διαπίστωση ότι υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στο κεφάλαιο του σεβασμού των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχική διαταραχή στη χώρα μας.

Η Ειδική Επιτροπή δεν ολοκλήρωσε την πενταετή (κατά το νόμο) θητεία της: Με τα έγγραφα της Υπουργού Υγείας (9-10-2009) και της αρμόδιας γενικής διεύθυνσης του ΥΥΚΑ (12-10-2009) ζητήθηκε η παραίτηση των συλλογικών οργάνων. Ανταποκρινόμενη στο αίτημα, η Ειδική Επιτροπή υπέβαλε την παραίτηση της την 13-10-2009. Πιστεύουμε ότι συντρέχουν σημαντικότατοι λόγοι για την επανασύσταση της και μάλιστα σύντομα και με ισχυρότερη σύνθεση.

Αθήνα, Μάρτιος 2010

Ο Πρόεδρος και τα μέλη της Ειδικής Επιτροπής

*Τα ανά χείρας, ετήσια Πεπραγμένα εκδίδονται από την Ειδική Επιτροπή (ως έχει εκ του νόμου υποχρέωση),παρότι οι διοικητικές διαδικασίες για τη χρηματοδότηση της έκδοσης είναι μέχρι στιγμής (Μάρτιος 2010) άκαρπες.

Από τον παρακάτω σύνδεσμο, τον οποίο βρήκαμε στο mentalhealth-law, μπορείτε να κατεβάσετε το αρχείο:

Πεπραγμένα Ειδικής Επιτροπής

Σάββατο 8 Μαΐου 2010

Προκλητική η αδιαφορία του Υπουργείου Υγείας για τις δομές ψυχικής υγείας

 

Στις 15 Μαρτίου 2010 η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.) υπέβαλε στο Υπουργείο Υγείας αίτηση διακοπής λειτουργίας των Μονάδων της, λόγω της συνεχιζόμενης υποχρηματοδότησής τους, όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενες αναρτήσεις (1, 2, 3).

Όμως, η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας συνεχίζει να αδιαφορεί. Καμία απάντηση δεν έχει δοθεί στον παραπάνω φορέα και καμιά συνάντηση δεν έχει ορισθεί. Επίσης, η Υφυπουργός Υγείας Φώφη Γεννηματά ανέβαλε συνάντηση με τους εκπροσώπους των εργαζομένων στις δομές ψυχικής υγείας, τους οποίους δεν έχει δεχτεί από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά της !

Σήμερα, δημοσιοποιούμε την επιστολή που απέστειλε το Σωματείο Εργαζομένων της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. στην Υπουργό Υγείας Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, η οποία ελπίζουμε κάποια στιγμή να βρει το χρόνο για να ασχοληθεί με τις δομές της ψυχικής υγείας ή με ό,τι έχει απομείνει από αυτές μετά την πολυετή εγκατάλειψή τους από την πολιτεία.


Σωματείο Εργαζομένων Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου Σ.Ε.Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.

ΕΠΕΙΓΟΝ
Αθήνα, 30 Απριλίου 2010

Προς: Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης κυρία Μ. Ξενογιαννακοπούλου
Κοιν. Υφυπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης κυρία Φ. Γεννηματά

ΘΕΜΑ: Σχετικά με την αίτηση διακοπής της λειτουργίας των μονάδων της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.


Αξιότιμη κυρία Υπουργέ,

Όπως γνωρίζετε, η «Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου» υπέβαλε στις 15 Μαρτίου 2010 αίτηση διακοπής της λειτουργίας των Μονάδων της και αναμένει την απάντησή σας.

Οι Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., ενός από τους πρώτους φορείς που δραστηριοποιήθηκαν στη χώρα μας για να συμβάλλουν στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση, παρέχουν φροντίδα και υποστήριξη σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες με ψυχικές διαταραχές, νοητική υστέρηση και πολλαπλές αναπηρίες. Παράλληλα, πραγματοποιούν δράσεις για την ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας σε θέματα ψυχικής υγείας, με σκοπό την καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής ασθένειας, Αναπτύσσουν ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο και δέχονται για πρακτική άσκηση προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές των επιστημών ψυχικής υγείας. Επίσης, στις Μονάδες της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. έχουν πραγματοποιήσει το πρακτικό μέρος της εκπαίδευσής τους πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας προκειμένου να εργαστούν σε ανάλογες Μονάδες που λειτουργούν από φορείς του δημοσίου ή του ιδιωτικού μη-κερδοσκοπικού τομέα.

Από την ημέρα υποβολής της παραπάνω αίτησης, οι εργαζόμενοι βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής για μια απόφαση που θα καθορίσει το μέλλον τόσο το δικό τους όσο και των ενοίκων των Μονάδων. Θα θέλαμε, λοιπόν, να σας γνωστοποιήσουμε τις απόψεις μας και τα αιτήματά μας, τα οποία σας παρακαλούμε να εξετάσετε πριν προχωρήσετε σε οποιαδήποτε σχετική απόφαση.

Κυρία Υπουργέ,

Η 24ωρη φροντίδα και υποστήριξη ανθρώπων με σημαντικές δυσκολίες και ελλείμματα, πολλοί εκ’ των οποίων παρέμειναν για χρόνια έγκλειστοι στα μεγάλα ψυχιατρικά ιδρύματα της χώρας μας και δεν έχουν συγγενικό ή άλλο υποστηρικτικό περιβάλλον, απαιτεί γνώση, συνεχή εκπαίδευση, ψυχική διαθεσιμότητα και σωματικές αντοχές. Είναι γνωστό ότι για την επίτευξη των στόχων μας απαιτείται συνέχεια και συνέπεια και ότι η δουλειά μας βασίζεται στη δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τους ανθρώπους που υποστηρίζουμε. Τα αποτελέσματα των πολυετών προσπαθειών μας είναι πλέον ορατά. Οι ένοικοι των δομών ζουν αξιοπρεπώς ενταγμένοι στο κοινωνικό περιβάλλον.

Είναι γνωστό ότι η διαδικασία της αποασυλοποίησης συναντά πολλά εμπόδια, που σχετίζονται τόσο με τα πολλαπλά προβλήματα, ελλείμματα και αναπηρίες των εξυπηρετούμενων όσο και με τις αρνητικές στάσεις και αντιλήψεις της κοινότητας απέναντι στους ανθρώπους με ψυχοκοινωνικά προβλήματα και τις δομές που τους στεγάζουν. Όμως, τα τελευταία χρόνια, στη χώρα μας οι προσπάθειές μας εμποδίζονται από την ίδια την πολιτεία, η οποία όχι μόνο δεν αναγνωρίζει το έργο μας, αλλά αντιθέτως μας αντιμετωπίζει με μια πρωτοφανή απαξίωση.

Έτσι, από το 2004 μέχρι σήμερα, βιώνουμε τις συνέπειες της εγκατάλειψης των κοινοτικών δομών στις οποίες εργαζόμαστε. Κάποιες από τις συνέπειες αυτές ήταν η αναστολή της λειτουργίας του Ξενώνα εφήβων «Ίρις», οι παραιτήσεις πολλών συναδέλφων μας, λόγω της παρατεινόμενης υποχρηματοδότησης και επαγγελματικής ανασφάλειας, η αδυναμία υποστήριξης των δραστηριοτήτων των ενοίκων και της παράθεσης μακροπρόθεσμων θεραπευτικών στόχων, η εμφάνιση έντονων συναισθηματικών αντιδράσεων και προβλημάτων συμπεριφοράς από τους ενοίκους, ως συνέπεια της απώλειας των προσώπων φροντίδας τους και της συνέχειας στην υποστήριξή τους.

Μέχρι τώρα, κάθε προσπάθειά μας για επικοινωνία με την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας προσέκρουε είτε στην υπεροψία των στελεχών του Υπουργείου είτε στην αντίληψή τους ότι γνωρίζουν καλύτερα και ότι οι προσπάθειές τους είναι για το καλό των εργαζομένων και των εξυπηρετούμενων των Μονάδων. Επίσης, εδώ και τέσσερα χρόνια, στελέχη του Υπουργείου Υγείας υποστηρίζουν ότι η υποχρηματοδότηση είναι συνέπεια της κακοδιαχείρισης των πόρων από κάποιους φορείς. Βέβαια, ποτέ δεν μάθαμε τι έχει κάνει το Υπουργείο για την επίλυση αυτού του προβλήματος, ούτε ποιοι είναι αυτοί οι φορείς. Τι να υποθέσουμε μετά από τόσα χρόνια αναποτελεσματικότητας των ερευνών; Ότι δεν υπάρχουν και χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για την υποχρηματοδότηση των δομών; Ότι δεν βρέθηκαν λόγω ανικανότητας των ελεγκτικών μηχανισμών; Ότι δεν επιθυμεί το Υπουργείο να αποκαλυφθούν; Ποιους εξυπηρετεί αυτή η φημολογία για «κλέφτες», τους οποίους κανένας δεν κατονομάζει και κανένας δεν τιμωρεί; Το μόνο σίγουρο είναι ότι πλήττει το έργο και την αξιοπιστία όλων όσων προσπαθούν για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση.

Επίσης, παρακολουθούμε, μέσω των ΜΜΕ, τις δηλώσεις της πρώην και νυν ηγεσίας του Υπουργείου για «νοικοκύρεμα» και «εξορθολογισμό των δαπανών» και αναρωτιόμαστε αν σκοπεύετε να νοικοκυρέψετε τον τομέα της υγείας με τη μη εμπρόθεσμη καταβολή των δεδουλευμένων στους εργαζόμενους ή με την υποβάθμιση των λιγοστών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Ποια λογική διέπει αυτόν τον εξορθολογισμό;

Κυρία Υπουργέ,

Τα τελευταία δύο χρόνια, πολλοί ελληνικοί και ευρωπαϊκοί φορείς αντέδρασαν, με διαμαρτυρίες προς την ελληνική κυβέρνηση, για την κατάρρευση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Επίσης, πολλοί βουλευτές έφεραν το θέμα στο ελληνικό και στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Μάλιστα, τον περασμένο χρόνο, με πρωτοβουλία της Ευρωβουλευτού του ΠΑΣΟΚ κυρίας Ευαγγελίας Τζαμπάζη, διοργανώθηκε Στρογγυλή Τράπεζα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με θέμα «Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην ΕΕ: Η Περίπτωση της Ελλάδας», όπου συζητήθηκε η οπισθοδρόμηση και η απώλεια κεκτημένων στον τομέα της ψυχικής υγείας. Λίγους μήνες αργότερα, υπεγράφη από τον επίτροπο κύριο V. Spidla και τον πρώην υπουργό Υγείας κύριο Δ. Αβραμόπουλο το μνημόνιο για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση.

Δεν σας κρύβουμε ότι οι παραπάνω εξελίξεις έδωσαν ελπίδες σε πολλούς από τους εργαζομένους στο χώρο μας. Ειδικά, οι προεκλογικές δεσμεύσεις του σημερινού πρωθυπουργού κύριου Γ. Παπανδρέου μας έκαναν να πιστέψουμε ότι υπάρχει πραγματικό ενδιαφέρον για την πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.

Σήμερα, μετά από έξι μήνες διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι δεν έχουμε δει καμία διαφορά, καμία εξέλιξη, καμία βελτίωση στην ασφυκτική κατάσταση που δημιούργησε η προηγούμενη κυβέρνηση.

Δεν γνωρίζουμε, βέβαια, τις εσωτερικές διαδικασίες και τις προσπάθειές σας, αλλά για εμάς, που βιώνουμε την κατάρρευση του τομέα που εργαζόμαστε, με τεράστιες συνέπειες στην επαγγελματική, την κοινωνική και την προσωπική μας ζωή, σημασία έχει το αποτέλεσμα. Και αυτό το αποτέλεσμα όχι μόνο δεν το είδαμε, αλλά δυσκολευόμαστε πλέον να πιστέψουμε ότι ενεργείτε προς αυτή την κατεύθυνση.

Επίσης, σε σχέση με την πιθανή διακοπή των Μονάδων της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι για να ενταχθούν οι ένοικοί τους στην τοπική κοινότητα απαιτήθηκαν πολλά χρόνια συστηματικής και επίπονης δουλειάς από πολλές πλευρές. Ένοικοι, εργαζόμενοι, εθελοντές, γείτονες και άνθρωποι από την κοινότητα συνεργάστηκαν για έναν κοινό στόχο. Οι ένοικοι των Μονάδων, πρώην έγκλειστοι σε ιδρύματα (κάποιοι μεγάλωσαν στο ΠΙΚΠΑ Λέρου), σήμερα καταρτίζονται, εργάζονται, κυκλοφορούν στην γειτονιά και ψωνίζουν στα καταστήματα της ευρύτερης περιοχής. Έχουν πλέον το σπίτι τους, τις γνωριμίες τους, τους φίλους τους.

Η πιθανή μεταστέγασή τους σε έναν άλλο χώρο, σε μια άλλη γειτονιά, και μάλιστα χωρίς τη συναισθηματική στήριξη των ανθρώπων με τους οποίους σχετίζονται όλα αυτά τα χρόνια, θα είναι μια επώδυνη εμπειρία και ένα πισωγύρισμα σε όλα τα επίπεδα.

Για όλους αυτούς τους λόγους που σας περιγράφουμε παραπάνω, οι εργαζόμενοι της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. σας καλούν να πάρετε άμεσα τα αναγκαία μέτρα για:
  • Να μην γίνει δεκτή η αίτηση διακοπής της λειτουργίας των Μονάδων της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. και να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για την εξασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας τους στο μέλλον.
  • Να καταβληθούν άμεσα τα δεδουλευμένα όλων των εργαζομένων στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και να εξασφαλισθεί η σταθερότητα στη μισθοδοσία.
  • Να πραγματοποιηθούν άμεσα έλεγχοι σε όλους τους φορείς Ψυχικής Υγείας, του δημοσίου και του ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού τομέα, σε επίπεδο οικονομικής διαχείρισης και ποιότητας των υπηρεσιών. Τα αποτελέσματα των ελέγχων να ανακοινωθούν στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Υγείας.
  • Να τηρηθούν όλες οι δεσμεύσεις της χώρας μας για την συνέχεια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, όπως προκύπτουν από το σύμφωνο που υπεγράφη μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης τον Απρίλιο του 2009.
  • Να διασφαλιστεί η Δημόσια Ψυχική Υγεία για την προστασία όλων των ευάλωτων πληθυσμών, για την προάσπιση της αξιοπρέπειας και για το σεβασμό των δικαιωμάτων όσων νόσησαν, νοσούν ή θα νοσήσουν. Να δοθεί έμφαση στην πρόληψη και στην αύξηση των υπηρεσιών στην κοινότητα και να ολοκληρωθεί η προσπάθεια για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση.
Τέλος, θεωρούμε ότι η συνάντηση με την ηγεσία του Υπουργείου Υγεία και Κοινωνικής Αλληλεγγύης θα ήταν εξαιρετικά σημαντική και εποικοδομητική..

Με εκτίμηση

Το Δ.Σ. του Σ.Ε.Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.

Δευτέρα 3 Μαΐου 2010

Ψυχιατρική περίθαλψη στις φυλακές


Μια προσπάθεια παρέμβασης σε Κατάστημα Κράτησης
από Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας *


Ν. Γκιωνάκης, ψυχολόγος
Στ. Γκαραβέλλας, ψυχίατρος
Β. Ιακωβάκη, νοσηλεύτρια
Αθ. Χρυσακόπουλος, ψυχίατρος


Εισαγωγή

Σ΄ αυτό το σημείωμα οι συγγραφείς αναφέρονται στην εμπειρία παρέμβασης σε κατάστημα κράτησης με στόχο την ψυχιατρική κάλυψη κρατουμένων. Η παρέμβαση έγινε από κλιμάκιο Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας, κατόπιν σχετικού αιτήματος του Υπουργείου Δικαιοσύνης προς το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ). Περιγράφεται η παρέμβαση και τα αποτελέσματά της καθώς και οι κυριότερες δυσκολίες που προέκυψαν κι οδήγησαν στην αναστολή της.

1. Ιστορικό

Τον Αύγουστο του 2008 η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας (ΔΨΥ) του ΥΥΚΑ κοινοποίησε σε μη κερδοσκοπικούς φορείς που έχουν την ευθύνη λειτουργίας κινητών μονάδων ψυχικής υγείας (ΚΜΨΥ), έγγραφο του τότε Γεν. Γραμματέα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, στο οποίο γινόταν λόγος για την ψυχιατρική κάλυψη των καταστημάτων κράτησης από μονάδες ψυχικής υγείας. Στο διαβιβαστικό, το ΥΥΚΑ ζητούσε από τις ΚΜΨΥ των μη κερδοσκοπικών φορέων (ακόμη και σε περιοχές όπου ήταν αναπτυγμένες μονάδες ψυχικής υγείας από τον κρατικό τομέα, όπως για παράδειγμα τα Ιωάννινα με Ψυχιατρικό Τμήμα στο Γενικό Νοσοκομείο “Χατζηκώστα”, Ψυχιατρική Κλινική στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο, Κέντρο Ψυχικής Υγείας...) ν' ανταποκριθούν στο αίτημα του Υπουργείου Δικαιοσύνης και, σε περίπτωση θετικής ανταπόκρισης, να ενημερώσουν (και μόνο..) σχετικά τη ΔΨΥ.

Η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ενός Τομέα Ψυχικής Υγείας της Θεσσαλίας ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα και διατύπωσε εγγράφως προς τη ΔΨΥ του ΥΥΚΑ και την αρμόδια Γενική Διεύθυνση του Υπουργείου Δικαιοσύνης τις προϋποθέσεις που θεωρούσε απαραίτητες προκειμένου να οργανώσει μια αποτελεσματική παρέμβαση στο τοπικό κατάστημα κράτησης. Ταυτόχρονα, ξεκίνησε σειρά επαφών με άλλες κινητές μονάδες που είχαν στην περιοχή ευθύνης τους φυλακές, με σκοπό την υιοθεσία κοινής στάσης προς τα συναρμόδια υπουργεία που θα επέτρεπε τη διαπραγμάτευση ενός πλαισίου συνεργασίας. Από αυτές τις επαφές προέκυψε ότι κάποιες από τις ΚΜΨΥ απέρριπταν εξ αρχής την παρέμβαση στις φυλακές ενώ άλλες έθεταν ως προϋπόθεση την αύξηση του προσωπικού τους για να είναι σε θέση να προβούν σε αυτή την ενέργεια καθώς και την επισημοποίηση της παρέμβασης διαμέσου της έκδοσης σχετικής Κοινής Υπουργικής Απόφασης..

Στη βάση της λογικής ότι μια μονάδα ψυχικής υγείας που λειτουργεί στο πλαίσιο της Δημόσιας Υγείας πρέπει να εξυπηρετεί κατά προτεραιότητα πληθυσμούς με υψηλό κίνδυνο νόσησης και ότι οι κρατούμενοι είναι μια τέτοια ομάδα πληθυσμού, η συγκεκριμένη ΚΜΨΥ αποδέχτηκε να διερευνήσει τη δυνατότητα παρέμβασης στις τοπικές φυλακές. Οι προϋποθέσεις για την παρέμβαση που η εν λόγω ΚΜΨΥ έθεσε εγγράφως προς τα Υπουργεία Δικαιοσύνης και Υγείας ήταν οι ακόλουθες:

1. Επεξεργασία και τήρηση ενός πλαισίου συνεργασίας που θα επιτρέπει την παρέμβαση της Κινητής Μονάδας στο Κατάστημα Κράτησης προς όφελος των κρατουμένων (και μάλιστα όσων έχουν ψυχικές διαταραχές που δεν είναι εξάρτηση από ουσίες, καθώς για τους εξαρτημένους οι κινητές μονάδες δεν είναι αρμόδιες -ούτε έχουν την ετοιμότητα- ν' απαντήσουν)

2. Αποδοχή, εντός του πλαισίου συνεργασίας, των αρχών που διέπουν τις θεραπευτικές παρεμβάσεις της σύγχρονης αντίληψης για την φροντίδα της ψυχικής υγείας και δη εκείνων που αφορούν στη διασφάλιση του συνεχούς της φροντίδας και την ολοκληρωμένη, πολυδιάστατη παροχή υπηρεσιών

3. Υποστήριξη της απρόσκοπτης -εντός των ορίων που επιβάλλει η πραγματικότητα του Καταστήματος Κράτησης- λειτουργίας της Κινητής Μονάδας στο εσωτερικό του καταστήματος, με στόχο πάντα το θεραπευτικό όφελος για όσους εκ των κρατουμένων έχουν ανάγκη

4. Τακτική αξιολόγηση των παρεμβάσεων, κυρίως με όρους σεβασμού των αρχών συνεργασίας μεταξύ του Καταστήματος κράτησης και της Κινητής Μονάδας.

Οι προϋποθέσεις αυτές τέθηκαν ως αφετηρία διαπραγμάτευσης μάλλον, παρά ως αυστηρά κριτήρια που θα καθόριζαν -δίκην “ουδού”- την έναρξη ή μη της παρέμβασης: με αυτόν τον τρόπο τέθηκε ένα συνολικότερο ζήτημα απ' αυτό που έθετε το Υπουργείο: όχι απλά ψυχιατρική κάλυψη, αλλά φροντίδα της ψυχικής υγείας των κρατουμένων, άρα επισήμανση της ανάγκης για πιο ολοκληρωμένη παρέμβαση στη φυλακή.

2. Το πλαίσιο

Το συγκεκριμένο Κατάστημα Κράτησης είναι νεόδμητο και ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Ιούλιο του 2006 ως κλειστή φυλακή (κατά την ορολογία και τις σχετικές διακρίσεις του σωφρονιστικού κώδικα της χώρας μας). Έχει δυναμικότητα 400 κρατουμένων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στα αρχικά σχέδια, ο προβλεπόμενος αριθμός ήταν κατά πολύ μικρότερος (280), αλλά μετά από παρεμβάσεις που περιελάμβαναν -μεταξύ άλλων- την κατάργηση διάφορων κοινόχρηστων χώρων και τη μετατροπή των δίκλινων κελιών σε τρίκλινα, η δυναμικότητα ανήλθε στις 400 θέσεις. Την περίοδο της παρέμβασης οι κρατούμενοι ήταν σχεδόν διπλάσιοι (την 1/1/2009 ο αριθμός τους ανερχόταν στους 714, την 1/1/2008 ήταν 715, την αντίστοιχη ημερομηνία του 2007 ήταν 707 - πηγή: Γενικός Στατιστικός Πίνακας Κίνησης Κρατουμένων - Ποινών, Υπουργείο Δικαιοσύνης, http://www.ministryofjustice.gr/modules.php?op=modload&name=Sofronistiko&file=page2003-2009).

Στο κατάστημα υπηρετεί ψυχολόγος και κοινωνικός λειτουργός, ενώ παρέχεται ιατρική κάλυψη από αγροτικό γιατρό που υπηρετεί τη θητεία του στις φυλακές. Περιστατικά που χρήζουν νοσοκομειακής περίθαλψης ή εξειδικευμένες εξετάσεις εξυπηρετούνται από το Γενικό Νοσοκομείο του νομού.

Η ΚΜΨΥ (με φορέας διαχείρισης τη «Συνειρμός-ΑμΚΕ Κοινωνικής Αλληλεγγύης») ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Σεπτέμβριο του 2007. Αποστολή της είναι η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας στον πληθυσμό που διαμένει στην περιφέρεια του νομού. Επισημαίνεται ότι ο νομός χαρακτηρίζεται από την σχεδόν παντελή έλλειψη υπηρεσιών δημόσιας ψυχικής υγείας (υπηρετεί ένας ψυχίατρος στο ΓΝ) και την ισχυρή παρουσία του ιδιωτικού τομέα (3 ιδιωτικές κλινικές και πληθώρα ιδιωτών ψυχιάτρων και ψυχολόγων).

Η ΚΜΨΥ στελεχώνεται, ως προς τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, από 2 ψυχιάτρους, 4 ψυχολόγους πλήρους απασχόλησης και μία μερικής απασχόλησης, δύο κοιν. λειτουργούς, δύο επισκ. υγείας και μια νοσηλεύτρια. Ο επιστημονικός υπεύθυνος είναι ψυχίατρος.

Επιπλέον των συνηθισμένων δράσεών της, η ΚΜΨΥ αναπτύσσει δραστηριότητες Κέντρου Ημέρας για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές που διαμένουν στην πρωτεύουσα του νομού.

Η παρέμβαση στο κατάστημα κράτησης ξεκίνησε στις 4 Οκτωβρίου 2008 και διακόπηκε στα τέλη Ιουλίου του 2009, μετά από σχετική απόφαση της ΚΜΨΥ, αφού προηγήθηκε συνάντηση με ανώτατα υπηρεσιακά στελέχη του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

3. Η παρέμβαση

Όλες οι προϋποθέσεις που η ΚΜΨΥ θεώρησε απαραίτητες για την επιτυχή εφαρμογή της παρέμβασης συζητήθηκαν με εκπροσώπους του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου των Φυλακών σε συνάντηση που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 2008 και έγιναν προφορικά αποδεκτές. Η παρέμβαση της Κινητής Μονάδας ξεκίνησε ένα μήνα μετά από αυτή την -έστω και προφορική- συμφωνία, αφού κρίθηκε απαραίτητη η άμεση έναρξη της παροχής υπηρεσιών σε κρατουμένους που ενώ είχαν ανάλογες ανάγκες, αυτές αντιμετωπίζονταν στοιχειωδώς (ο μοναδικός ψυχίατρος του κρατικού τομέα που υπηρετούσε στο Γενικό Νοσοκομείο του νομού είχε την ευθύνη και για την ψυχιατρική κάλυψη των φυλακών. Οι κρατούμενοι που μπορούσαν να πληρώσουν είχαν πρόσβαση σε ιδιώτες ψυχιάτρους. Σε έκτακτες και εξαιρετικές περιπτώσεις, ήταν η ίδια η διεύθυνση του καταστήματος κράτησης που ζητούσε τη βοήθεια ιδιώτη ψυχιάτρου).

Κλιμάκιο της Κινητής Μονάδας, αποτελούμενο από δύο ψυχιάτρους και μια νοσηλεύτρια, άρχισε να επισκέπτεται τις φυλακές μια φορά την εβδομάδα για 2 ή 3 ώρες κάθε φορά. Το προσωπικό της φυλακής μεριμνούσε για την προσέλευση των κρατουμένων με αίτημα ψυχιατρικής εξέτασης ή για επανεξέταση. Η προσέλευση των κρατουμένων για ψυχιατρική εξέταση και φροντίδα δεν ακολουθούσε κάποιο κριτήριο επιλογής, παρά μόνο αυτό της έκφρασης αιτήματος εκ μέρους τους ή αν το προσωπικό της φυλακής θεωρούσε επιβεβλημένη την ψυχιατρική εξέταση. Είχε καταστεί ευθύς εξ αρχής σαφές ότι το κλιμάκιο της Κινητής Μονάδας θα εξυπηρετούσε αιτήματα φροντίδας που δεν θα είχαν σχέση με χρήση ουσιών, οι δε ψυχίατροι δεν θα συνταγογραφούσαν φάρμακα που θα τους ζητούσαν ενδεχομένως οι εξεταζόμενοι.

Η εξέταση γινόταν σε χώρο της φυλακής, παρουσία μελών του προσωπικού της φυλακής (ενός νοσηλευτή, ενίοτε της γιατρού -όταν είχε υπηρεσία). Όταν υπήρχε λόγος (π.χ., επιθετική συμπεριφορά εκ μέρους του κρατουμένου), παρευρισκόταν και φύλακας.

Ο μέσος όρος της διάρκειας της εξέτασης ήταν 20', ενώ ο μέσος όρος του αριθμού των εξεταζόμενων περιστατικών 12.

Στο διάστημα Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2008 έλαβαν χώρα 10 επισκέψεις του κλιμακίου. Στις 8 από αυτές, για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία, εξετάστηκαν συνολικά 80 κρατούμενοι σε 84 πράξεις (οι 3 ήταν επανεξετάσεις). Τα προβλήματα που οδήγησαν τους κρατούμενους να αναζητήσουν ψυχιατρική βοήθεια ήταν: τοξικοεξάρτηση (58 περιστατικά), αϋπνία συνδεδεμένη με τοξικοεξάρτηση (7 περιστατικά), προβλήματα λόγω ψυχικής διαταραχής (15 περιστατικά). Το αίτημα που οι ίδιοι οι εξετασθέντες εξέφρασαν κατά τη διάρκεια της συνάντησης με τους ψυχιάτρους αφορούσε τη χορήγηση φαρμάκων (79 άτομα, 98,75% του συνόλου).

Το μεγαλύτερο μέρος (81%) των περιστατικών που αιτήθηκαν ψυχιατρική εξέταση ανέφεραν πρόβλημα σχετικό με εξάρτηση από ουσίες. Μόνο 15 στα 80 περιστατικά (19%) είχαν αμιγώς ψυχιατρικό πρόβλημα και ενέπιπταν στην αρμοδιότητα του έργου της Κινητής Μονάδας. Εξ αυτών, 5 περιστατικά είχαν διάγνωση “ψυχωσική συνδρομή” και τα υπόλοιπα 10 ανήκαν διαγνωστικά στις συναισθηματικές διαταραχές.

Η διαχείριση των περιστατικών με ψυχιατρικό πρόβλημα περιελάμβανε τη χορήγηση ψυχοφαρμακευτικής αγωγής και την τακτική ψυχιατρική παρακολούθηση ενώ, στην περίπτωση ενός ατόμου, ζητήθηκε παραπομπή σε μονάδα νοσηλείας (ψυχιατρείο Κορυδαλλού).

Η συμπλήρωση ενός διμήνου παρέμβασης έδωσε την ευκαιρία για έναν πρώτο απολογισμό και αξιολόγηση της παρέμβασης και της συνεργασίας, που συζητήθηκαν με τη Διεύθυνση της φυλακής και το εμπλεκόμενο προσωπικό σε συνάντηση που έλαβε χώρα στις αρχές του 2009.

Τα συμπεράσματα αυτής της αξιολόγησης του πρώτου διμήνου παρέμβασης συνοψίζονται στα ακόλουθα:

1.Στους ψυχιάτρους προσέρχονται κυρίως τοξικοεξαρτημένοι (το ποσοστό υπερβαίνει το 80% του συνόλου των κρατουμένων που ζήτησαν εξέταση από το κλιμάκιο της Κινητής Μονάδας) και μάλιστα με αίτημα μη θεραπευτικής συνταγογράφησης ψυχοφαρμάκων. Συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι, άτομα που έχουν ανάγκη από ψυχιατρική βοήθεια, την οποία η Κινητή Μονάδα μπορεί να τους προσφέρει, να μην έχουν πρόσβαση σε αυτή ή όταν έχουν, να είναι περιορισμένη και αντιστρόφως ανάλογη των αναγκών τους.

2.Η χορήγηση της φαρμακευτικής αγωγής που συνταγογραφούν οι ψυχίατροι στους έχοντες ανάγκη γίνεται χωρίς πρόβλημα.

3.Δεν υπάρχει πρόβλημα με τις επανεξετάσεις ούτε γενικώς με τη συμμόρφωση στις οδηγίες των ψυχιάτρων.

Κατά την προαναφερθείσα συνάντηση κατέστη ακόμη μια φορά σαφές ότι η εξυπηρέτηση ατόμων με πρόβλημα τοξικοεξάρτησης δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες της Κινητής Μονάδας. Επιπλέον, επισημάνθηκε ότι η διαχείριση των προβλημάτων που είναι συνδεδεμένα με τις τοξικοεξαρτήσεις και τις συνέπειές τους αποτελεί σύνθετο και διακριτό επιστημονικό τομέα για τον οποίο οι Κινητές Μονάδες ούτε την σχετική τεχνογνωσία, αλλά ούτε την ανάλογη εξουσιοδότηση – από το θεσμικό πλαίσιο της σύστασής τους – διαθέτουν. Έγινε μάλιστα γνωστό στους συμμετέχοντες στη συνάντηση ότι για τους ανθρώπους με προβλήματα τοξικοεξάρτησης υπάρχει ειδική μέριμνα από άλλα προγράμματα και μονάδες, που είναι απαραίτητο να ενεργοποιηθούν, ακόμη και με τη διαμεσολάβηση ή συνδρομή της Κινητής Μονάδας (1).

Τέλος, για τη συνέχιση της παρέμβασης προτάθηκαν τα ακόλουθα:

1.Με τη συνεργασία των επαγγελματιών υγείας και ψυχικής υγείας του Καταστήματος Κράτησης (γιατρό, ψυχολόγο, κοιν. λειτουργούς, νοσηλευτές) πρέπει να επιτευχθεί το «φιλτράρισμα» των αιτημάτων έτσι ώστε στους ψυχιάτρους του κλιμακίου της Κινητής Μονάδας να φθάνουν εκείνα που αφορούν βοήθεια για ψυχιατρικά προβλήματα. Κρίθηκε σκόπιμη η διεξαγωγή συναντήσεων μεταξύ των επαγγελματιών των δύο χώρων που θα επιτρέψουν την αναζήτηση τρόπων επίτευξης αυτού του στόχου.

2.Το κλιμάκιο της Κινητής Μονάδας -αποτελούμενο από ψυχίατρο και νοσηλεύτρια- θα επισκέπτεται το Κατάστημα Κράτησης μια φορά την εβδομάδα για τρεις ώρες κάθε φορά.

Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις που προέκυψαν κοινοποιήθηκαν στη ΔΨΥ του ΥΥΚΑ και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, συνοδευόμενα από την εκ νέου υποβολή του αιτήματος για την έναρξη μιας διαδικασίας η οποία θα οδηγήσει στην θεσμοθέτηση της συνεργασίας των μονάδων ψυχικής υγείας με το σωφρονιστικό σύστημα.

Η παρέμβαση του κλιμακίου της Κινητής Μονάδας στο Κατάστημα Κράτησης συνεχίστηκε μέχρι τις 14 Ιουλίου 2009. Από τον Ιανουάριο, πραγματοποιήθηκαν συνολικά 17 επισκέψεις του κλιμακίου και 135 πράξεις (εκ των οποίων 56 επανεξετάσεις) που αφορούσαν σε 85 κρατούμενους. Εξ αυτών, 39 είχαν διάγνωση τοξικοεξάρτησης, 15 κατάθλιψης, 11 αϋπνίας, 7 αγχώδους διαταραχής, 6 διαταραχής προσωπικότητας (5 αντικοινωνικής, 1 μεταιχμιακής), 3 είχαν διπλή διάγνωση, 1 είχε διάγνωση ψυχωτικής συνδρομής, 1 σύνδρομο μετατραυματικούς στρες, 1 δεν είχε διάγνωση. Στη συντριπτική πλειονότητά τους οι εξετασθέντες είχαν ως αίτημα τη χορήγηση φαρμάκων. Η σχεδόν αποκλειστική παρέμβαση που ήταν δυνατή ήταν η συνταγογράφηση φαρμακευτικής αγωγής.

Η συνεργασία με το προσωπικό της φυλακής (κοιν. λειτουργό και ψυχολόγο) περιορίστηκε στην παραπομπή ενός περιστατικού για ψυχολογική στήριξη. Έγιναν επίσης τρεις παραπομπές για νοσηλεία στο Ψυχιατρείο του Κορυδαλλού. Οι κρατούμενοι που παραπέμφθηκαν επανήλθαν στη φυλακή μετά από τη νοσηλεία τους.

Η παρέμβαση διακόπηκε τον Ιούλιο μετά από σύσκεψη με ανώτατα υπηρεσιακά στελέχη του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Σε αυτή τη σύσκεψη κατέστη σαφές ότι δεν υπήρχε καμία διάθεση για τη βελτίωση της οργάνωσης της συνεργασίας και ακόμη λιγότερο για τη θεσμοθέτησή της, δηλ. για την τήρηση των προϋποθέσεων που η Κινητή Μονάδα είχε θέσει εξ αρχής ή έστω την έναρξη διαπραγμάτευσης σε αυτή την κατεύθυνση. Στο μεταξύ, η κατάσταση στο κατάστημα κράτησης εξακολουθούσε να παραμένει ίδια: οι παραπομπές γίνονταν ως επί το πλείστον με το κριτήριο της αποφυγής της έντασης στο κατάστημα, δηλ το κλιμάκιο της Κινητής Μονάδας χρησίμευε (ή γινόταν προσπάθεια να χρησιμεύσει) για την αναχαίτιση των αιτημάτων των κρατουμένων για μη θεραπευτική συνταγογράφηση (χωρίς στο μεταξύ να γίνεται καμιά προσπάθεια για την οργάνωση κατάλληλης απάντησης σε αυτά τα αιτήματα) και όποιος απαιτούσε να δει ψυχίατρο, παραπεμπόταν στο κλιμάκιο για να του συνταγογραφηθεί φαρμακευτική αγωγή. Επιπλέον, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η παρουσία του κλιμακίου της ΚΜΨΥ στη φυλακή λειτουργούσε ως άλλοθι προκειμένου να φανεί προς τα έξω ότι οι θεσμοί φροντίζουν την ψυχική υγεία των κρατουμένων.

4. Συζήτηση

Μελέτες που έχουν γίνει διεθνώς (2) και στην Ελλάδα (3) έχουν δείξει την υψηλή επικράτηση ψυχικών διαταραχών τόσο σε προφυλακισμένους όσο και σε καταδικασμένους κρατούμενους και την ανάγκη για την παροχή ειδικής φροντίδας της ψυχικής υγείας τους. Αν και δεν έχει διερευνηθεί αρκετά ο τρόπος με τον οποίο οι φυλακές αντιμετωπίζουν τα προβλήματα ψυχικής υγείας των κρατουμένων (4), η ψυχιατρική κάλυψή τους είναι απαραίτητη καθώς η φυλάκιση θεωρείται ιδιαίτερα υψηλής έντασης ψυχοπιεστικός παράγοντας και παράγοντας κινδύνου για νόσηση ή για επιβάρυνση προβλήματος ή ψυχικής διαταραχής που προϋπάρχει. Σε άλλες χώρες, η φροντίδα της ψυχικής υγείας αποτελεί υποχρέωση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων (5) ενώ, σε περιπτώσεις χωρών όπως η Νορβηγία, περιλαμβάνει ατομική ή/και ομαδική ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία ή άλλες, ad hoc οργανωμένες παρεμβάσεις (6).

Στην Μεγάλη Βρετανία οι συστάσεις για την οργάνωση της φροντίδας της ψυχικής υγείας των κρατουμένων περιλαμβάνουν σειρά μέτρων όπως η συνεργασία των υπηρεσιών που λειτουργούν σε φυλακές και έχουν ως έργο τους τη φροντίδα της υγείας και της ψυχικής υγείας, την απεξάρτηση, την υποστήριξη μετά την αποφυλάκιση, η ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση του προσωπικού των φυλακών σε ειδικά θέματα ψυχικής υγείας, η βελτίωση της φροντίδας της ψυχικής υγείας κρατουμένων με ελαφρά έως μέτρια προβλήματα κλπ (7).

Από τη μεριά του ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Γραφείο Ευρώπης) θεωρεί πως η υγεία -άρα και η ψυχική υγεία- στις φυλακές είναι ζήτημα αιχμής για τις κοινωνίες με πολυπλοκότητα τέτοια που απαιτεί σύνθετες προσεγγίσεις οι οποίες περιλαμβάνουν μέριμνα για τη μείωση των κινδύνων της δημόσιας υγείας από την κράτηση αφού οι κρατούμενοι πολλές φορές διαβιούν σε μη υγιεινές συνθήκες, τη φροντίδα της υγείας των κρατουμένων που έχουν αντίστοιχη ανάγκη και την προαγωγή της υγείας των κρατουμένων και του προσωπικού (8).

Είναι κατά τη γνώμη μας σαφής η προχειρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκε από μεριάς της Πολιτείας το ζήτημα της παρέμβασης στις φυλακές για την ψυχιατρική περίθαλψη των κρατουμένων εν συγκρίσει τόσο με αυτά που απαιτούν οι διεθνείς οργανισμοί ή συνιστώνται αλλού όσο και των αναγκών που υπάρχουν. Η ανυπαρξία πλαισίου, η αποσπασματικότητα του μέτρου, η μη υποστήριξη της πρωτοβουλίας που το ίδιο το Υπουργείο Δικαιοσύνης ανέλαβε, η αδιαφορία με την οποία αντιμετωπίστηκαν οι προσκλήσεις της Κινητής Μονάδας για διάλογο και συνεργασία σε συνδυασμό με τις δυσκολίες που προέκυψαν στο πλαίσιο του πεδίου παρέμβασης –το κατάστημα κράτησης [με σημαντικότερές (α) τον υπερπληθυσμό κρατουμένων, που ακυρώνει οποιαδήποτε θεραπευτική προσπάθεια και (β) την απόσταση ανάμεσα στους θεραπευτικούς στόχους που έθετε το κλιμάκιο της κινητής μονάδας και αυτούς που έθετε η διεύθυνση καταδεικνύει το αδύνατο της οργάνωσης -υπ' αυτές τις συνθήκες- μιας αποτελεσματικής –θεραπευτικά και αποκαταστασιακά- παρέμβασης από εξωτερικούς παρεμβαίνοντες.

Αν τίθεται ζήτημα οργάνωσης μιας παρέμβασης προς όφελος των πασχόντων από ψυχικές διαταραχές κρατουμένων τότε η Πολιτεία πρέπει να δείξει ειλικρινές ενδιαφέρον το οποίο θα μεταφραστεί στην πράξη στο άνοιγμα της φυλακής στην κοινότητα και τους φορείς της, ένας εκ των οποίων είναι το δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής υγείας.


(1) Σ' αυτό το σημείο είναι σκόπιμη η αναφορά στο σχεδιασμό -από μεριάς της τότε ηγεσίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης- κατασκευής και λειτουργίας κέντρου απεξάρτησης φυλακισμένων σε παρακείμενη της φυλακής έκταση που είχε παραχωρηθεί από το δήμο Τρικκαίων αντί της λειτουργίας Ειδικού Θεραπευτικού Τμήματος (ΕΙ.ΘΕ.Τ.) Απεξάρτησης Τοξικομανών στο κατάστημα. Είναι βέβαια άγνωστο αν και πότε θα λειτουργήσει αυτό το κέντρο.
(2) βλ. για παράδειγμα Fryers, Τ., Brugha, Τ., Grounds, Α., and Melzer, D. (1998) Severe mental illness in prisoners, BMJ, 317:1025-1026
(3) βλ. για παράδειγμα, Fotiadou, M., Livaditis, M., Manou, I., Kaniotou, E., Xenitidis, K. (2006), Prevalence of mental disorders and delibetate self- harm in Greek male prisoners, Int. J. Law and Psychiatry, 29: 68–73
(4) Fazel, S., Danesh, J. (2002) Serious mental disorder in 23000 prisoner: a systematic review of 62 surveys, The Lancet, 359: 545-550
(5) Lohner J & Konrad (2006). Deliberate self-harm and suicide attempt in custody: distinguishing features in male inmates’ self-injurious behaviour. Int. J. Law and Psychiat., 29, 370-385.
(6) βλ. για παράδειγμα Kjelsberg, Ε., Hartvig, P., Bowitz, H., Kuisma, H., Norbech, P., Aase-Bente Rustad, A-B., Seem, M. and Vik., T-G. (2006) Mental health consultations in a prison population: a descriptive study BMC Psychiatry,, 6:27
(7) Durcan, G., From the inside – Experiences of prison mental health care, Sainsbury Centre for Mental Health, London, 2008
(8) Møller, L., Stöver, H., Jürgens, R., Gatherer, A. and Nikogosian H. Health in prisons. A WHO guide to the essentials in prison health, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen, 2007


* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο εξαμηνιαίο newsletter του κλάδου ψυχιατροδικαστικής της Ε.Ψ.Ε. "Ψυχιατροδικαστική" (Τεύχος 2, Ιανουάριος - Ιούνιος 2010).

 
2008-2016 psi-action. Powered by Blogger Blogger Templates designed by Deluxe Templates. Premium Wordpress Themes | Premium Wordpress Themes | Free Icons | wordpress theme
Wordpress Themes. Blogger Templates by Blogger Templates and Blogger Templates