Σχόλιο σχετικά με τη δικαστική συμπαράσταση στις στεγαστικές δομές ψυχικής υγείας

Με αφορμή την πρόσφατη γνωμοδότηση της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές, ο κ. Χάρης Βαρουχάκης, ψυχίατρος και τ. διευθυντής της ιατρικής υπηρεσίας του Ψ.Ν.Α. σχολιάζει:

Οι φίλοι της Επιτροπής θα μου επιτρέψουν κάποιες παρατηρήσεις, επειδή τα σχετικά με την δικαστική συμπαράσταση προβλήματα είναι πολλά, τα δε περισσότερα είναι το αποτέλεσμα μιας διαχρονικής πρακτικής, να ψηφίζονται νόμοι, που ή δεν εφαρμόζονται και καταλήγουν στα αζήτητα ή που το ίδιο το Κράτος παραβιάζει ασύστολα. Παράδειγμα ο Νόμος 2071/92 που εξακολουθεί, είκοσι χρόνια μετά την ψήφισή του, να μην εφαρμόζεται (και ούτε καν να έχει τύχει της τιμής μιας ερμηνευτικής εγκυκλίου) όπως επίσης και ο Νόμος 2716/99, καίριες διατάξεις του οποίου αγνοούνται προκλητικά ή παραβιάζονται ατιμωρητί για τους επιτήδειους.

Τα προβλήματα έχουν επανειλημμένα επισημανθεί από πολλούς εδώ και πολλά χρόνια, αλλά το παράλυτο κράτος μας δεν στέργει να ακούσει άλλους, εκτός από τους εκλεκτούς της εκάστοτε κρατούσας κομματοκρατορίας.

Στον αξιότιμο και ακατάδεκτο κ. Αβραμόπουλο π.χ έγραφα: «…Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι έχουν μεταφερθεί σε οικοτροφεία άρρωστοι χωρίς να έχουν τηρηθεί πάντοτε οι νόμιμες διαδικασίες για τη μεταφορά τους και ούτε οι διαδικασίες που πρέπει προκειμένου να διασφαλιστεί η αδιάβλητη και επ’ ωφελεία τους διαχείριση της περιουσίας τους.»

Η Ομάδα Εργασίας επίσης, που είχε συγκροτηθεί με τη συνεργασία του Συνήγορου του Πολίτη και της ΕΨΕ, είχε εξ αρχής επισημάνει την ανάγκη να αντιμετωπισθούν «..τα κενά, αντιφάσεις, ανεπάρκειες, δυσχέρειες εφαρμογής του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου …και ειδικότερα:…στις διατάξεις του Οικογενειακού Δικαίου που αφορούν τη δικαστική συμπαράσταση». Όμως οι προεκλογικές ανάγκες του κ. Κομίνη -Συνήγορου τότε του Πολίτη- για τη θήρα του Δήμου της Αθήνας, αχρήστευσαν το μέχρι τότε έργο της Επιτροπής και βέβαια αυτό που θα μπορούσε δωρεάν να επιτελέσει αν την άφηναν συνεχίσει τη δουλειά που προγραμμάτιζε. Και που συν τοις άλλες περιελάμβανε και ειδικότερες επισημάνσεις και προτάσεις και στο θέμα της διαχείρισης της περιουσίας των αρρώστων που ήταν ή έπρεπε να τεθούν σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης.

Κατά τη γνώμη μου τα βασικότερα θέματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν είναι τα εξής:

1. Σύμφωνα με το πνεύμα αλλά και το γράμμα του νόμου 2447//96 για τη Δικαστική Συμπαράσταση (Θυμάμαι ότι πρόεδρος της σχετικής Επιτροπής ήταν ο αείμνηστος Γ. Κουμάντος, πρόσωπο υψηλού ήθους και κύρους), αποφασιστική στην όλη διαδικασία ήταν η συμμετοχή της «αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας». Επί πολλά χρόνια όμως η «αρμόδια κοινωνική Υπηρεσία» ή δεν είχε καν συσταθεί ή υπολειτουργούσε, πιθανότατα δε υπολειτουργεί ακόμα. Επί πλέον δε, όπως σημειώνω πιο κάτω, οι κοινωνικές υπηρεσίες, τόσο στο δημόσιο όσο στον ιδιωτικό (ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα) τομέα, όχι μόνο δεν θεωρούνται «αρμόδιες», αλλά και ρητά απαγορεύεται να αναλάβουν τη δικαστική συμπαράσταση κάποιου. Το αποτέλεσμα είναι, πολλοί άρρωστοι να έχουν τεθεί ή και να τίθενται ακόμη σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης χωρίς να έχει προηγηθεί η έρευνα και η έκθεση από υπεύθυνο για τη κάθε συγκεκριμένη περίπτωση κοινωνικό λειτουργό. Όλες αυτές οι περιπτώσεις πρέπει να επανεξεταστούν.

2. Ο Νόμος για τη Δικαστική Συμπαράσταση αποκλείει τον διορισμό δικαστικού συμπαραστάτη, μεταξύ άλλων, και «…. αυτόν που συνδέεται με σχέση εξάρτησης ή με οποιονδήποτε άλλο στενό δεσμό με τη μονάδα ψυχικής υγείας στην οποία ο συμπαραστατέος έχει εισαχθεί για θεραπεία ή απλώς διαμένει».

Αυτή η διάταξη τέθηκε προφανώς για τον φόβο ιδιοτελούς εκμετάλλευσης των αρρώστων από τους εργαζόμενους ή τους ιδιοκτήτες των Μονάδων Ψυχικής Υγείας. Αυτό ήταν άλλωστε το επιχείρημα και του Γ. Κουμάντου. Παρ’όλο το εύλογο του επιχειρήματος, η πράξη έχει δείξει ότι οι επιτήδειοι θα βρουν κάποιο άλλο τρόπο να εκμεταλλευτούν την περιουσία του αρρώστου, ενώ με τη διάταξη αυτή αποκλείονται και οι πολλοί έντιμοι εργαζόμενοι που θα μπορούσαν να επιτελέσουν το έργο του δικαστικού συμπαραστάτη με τρόπο ανιδιοτελή και συνάδοντα με τα συμφέροντα του αρρώστου, περιλαμβανομένου και του θεραπευτικού. Θα πρέπει λοιπόν να αναζητηθεί μια διαδικασία που και τους ανέντιμους θα αποκλείει και τους έντιμους θα ενθαρρύνει να κάνουν τη δουλειά τους.

3. Με το άρθρο 9 του Νόμου 2716/99 ρητά ορίζεται ότι στα οικοτροφεία εισάγονται και στεγάζονται ασθενείς «….μετά από αίτησή τους…». Είναι προφανές ότι η υποβολή αίτησης προϋποθέτει την ικανότητα του ασθενή να δηλώνει τη βούλησή του. Όλοι γνωρίζουμε όμως την έκταση που έχει πάρει η παραβίαση αυτής της διάταξης αφού σε πολλά οικοτροφεία έχουν εισαχθεί και στεγάζονται ασθενείς που προφανώς δεν τηρούν, ούτε την τυπική (γραπτή αίτηση), ούτε την ουσιαστική (ικανότητα δήλωση της βούλησης) προϋπόθεση.

4. Σύμφωνα με το άρθρο 1668 του Νόμου για τη δικαστική συμπαράσταση: «Οι δημόσιοι ή δημοτικοί υπάλληλοι, οι εισαγγελείς, τα όργανα των αρμοδίων κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς και οι προϊστάμενοι μονάδων ψυχικής υγείας οφείλουν να γνωστοποιούν στο δικαστήριο κάθε περίπτωση που μπορεί να συνεπάγεται την υποβολή ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση αμέσως μόλις την πληροφορούνται κατά την άσκηση των καθηκόντων τους». Πολύ φοβάμαι ότι και η διάταξη αυτή παραβιάζεται σε μεγάλο βαθμό, και υπάρχουν πολλοί άρρωστοι που ενώ θα έπρεπε δεν έχουν τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε βάρος τους.

 

5. Σύμφωνα με το άρθρο 1671 του Νόμου, αν δε βρίσκεται κατάλληλο πρόσωπο από τα δικαιούμενα για να διοριστεί δικαστικός συμπαραστάτης «…η δικαστική συμπαράσταση ανατίθεται σε σωματείο ή ίδρυμα που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτόν και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία». Πολύ φοβάμαι ότι τα Προεδρικά διατάγματα, που προέβλεπε ο Νόμος και που έπρεπε να ορίσουν τα ιδρύματα και τα σωματεία που «…λόγω του εξειδικευμένου προσωπικού τους κρίνονται κατάλληλα να αναλαμβάνουν …τη δικαστική συμπαράσταση ενηλίκων», δεν έχουν εκδοθεί ακόμη η δε «αρμόδια κοινωνική υπηρεσία» και εκεί όπου υπάρχει υπολειτουργεί. Έτσι πολλοί άρρωστοι για τους οποίους δεν βρίσκεται «κατάλληλο πρόσωπο» παραμένουν χωρίς δικαστικό συμπαραστάτη και επίσης άλλοι που έχουν μεν δικαστικό συμπαραστάτη, αλλά αυτός είναι για διάφορους λόγους (συνήθως ιδιοτελείς) ακατάλληλος παραμένουν υπό την ιδιοτελή «συμπαράστασή» του ακατάλληλου, μέχρι ότου βρεθεί ο κατάλληλος, που ίσως να μη βρεθεί ποτέ.

Αυτά προς το παρόν και θα επανέλθω αν χρειαστεί.

Πειραιάς 27-2-2013

Χάρης Βαρουχάκης

Σημείωση του blog; Εδώ μπορείτε να διαβάσετε την απάντηση του κ. Γ. Αλεξάκη, δικηγόρου, στο παραπάνω σχόλιο του κ. Χ. Βαρουχάκη