Η αρχή του τέλους της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα

“Το Ελληνικό Θαύμα”

Η αρχή του τέλους της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα

Περισσότερα από είκοσι χρόνια πέρασαν από τη δημοσιοποίηση της απαράδεκτης κατάστασης του ιδρύματος της Λέρου και κατ’ επέκταση των τραγικών συνθηκών διαβίωσης των ψυχικά πασχόντων, οι οποίοι παρέμεναν για δεκαετίες έγκλειστοι στα ψυχιατρικά ιδρύματα της χώρας μας, προκαλώντας τη διεθνή κατακραυγή και τις έντονες αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Εκείνη την εποχή οι φωτογραφίες από το άσυλο της Λέρου προβάλλονταν και από τα εγχώρια Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Το θέμα “πουλούσε”. Οι Έλληνες πολίτες έβλεπαν για πρώτη φορά τις τραγικές φιγούρες των ξεχασμένων από την πολιτεία - και όχι μόνο – τροφίμων των ψυχιατρικών ιδρυμάτων. Άνθρωποι δεμένοι με αλυσίδες, στοιβαγμένοι σε θαλάμους μισογκρεμισμένων στρατιωτικών κτιρίων, γυμνοί ή καλυμμένοι με κουρέλια, ξαπλωμένοι στα γεμάτα ακαθαρσίες δάπεδα του ασύλου. Είχε χορτάσει το μάτι του Έλληνα πολίτη από τις “εικόνες της ντροπής”.

Τότε η χώρα μας υποχρεώθηκε - γιατί η χώρα αυτή θυμάται ότι έχει χρέος μόνο όταν υποχρεώνεται - να εγκαταλείψει τις “μεσαιωνικές“ μεθόδους αντιμετώπισης των ψυχικά ασθενών και να εκσυγχρονίσει τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Στα χαρτιά ξεκίνησε η ψυχιατρική μεταρρύθμιση και η αποασυλοποίηση με έναν κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Τότε και ο Έλληνας πολίτης ανακάλυψε, έστω και καθυστερημένα, ότι στα ανθρώπινα δικαιώματα συμπεριλαμβάνονται και αυτά των ψυχικά ασθενών.

Όμως, πέντε χρόνια αργότερα οι “εικόνες της ντροπής” εμφανίστηκαν και πάλι στο διεθνή τύπο. Το 1989 ο Observer του Λονδίνου παρομοίασε το άσυλο της Λέρου με στρατόπεδο συγκέντρωσης και μετά από ένα χρόνο το ντοκιμαντέρ του BBC (Channel 4) "Island of Outcasts” κατέγραφε συγκλονιστικές σκηνές από την καθημερινότητα των τροφίμων. Οι νέες εικόνες, οι οποίες ήταν ίδιες με τις παλιές, θύμισαν στην πολιτεία ότι είχε ξεχάσει την ψυχιατρική μεταρρύθμιση – τη μνήμη πρέπει να τη βοήθησε και η “απειλή” ότι θα χαθούν τα Ευρωπαϊκά κονδύλια – και ότι τίποτα δεν είχε αλλάξει στα Ελληνικά ιδρύματα, εκτός ελαχίστων μεμονωμένων προσπαθειών.

Κάτω από τις νέες πιέσεις, το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, όπως λεγόταν όταν δεν ήταν ακόμα και “Κοινωνικής Αλληλεγγύης”, ενέκρινε προγράμματα ψυχιατρικής αποκατάστασης και αποασυλοποίησης, συγχρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κυρίως για το ίδρυμα της Λέρου που αποτελούσε τη “ντροπή” της χώρας. Το Υπουργείο ανέθεσε την υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών στις διοικήσεις των ίδιων των ιδρυμάτων και σε επιστημονικούς φορείς – μη κυβερνητικές οργανώσεις, με επικεφαλής ψυχιάτρους με ήδη αναγνωρισμένο επιστημονικό έργο. Βέβαια υπήρχαν και άλλα ιδρύματα στην ίδια απαράδεκτη κατάσταση, αλλά δεν τα ανακάλυψαν οι Ευρωπαίοι δημοσιογράφοι και συνεπώς ούτε και η πολιτεία. Παρεμπιπτόντως, ακόμα και στις μέρες μας λειτουργούν τέτοια ιδρύματα, τα οποία “ανακαλύπτονται” κατά καιρούς και “ξεχνιούνται” στη συνέχεια.

Είναι γνωστό ότι κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια είναι δύσκολη. Η μεταρρύθμιση του ψυχιατρικού συστήματος προϋπέθετε και αλλαγές στη νομοθεσία, τη διοίκηση σε όλα τα επίπεδα, τις σχέσεις των εργαζομένων με τους ασθενείς, τις στάσεις και αντιλήψεις προς τους ψυχικά ασθενείς και φυσικά δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινωνικού συνόλου με σκοπό την εξασφάλιση της κοινωνικής συμμετοχής.. Στη χώρα μας η ψυχιατρική μεταρρύθμιση ξεκίνησε, με καθυστέρηση είκοσι ετών σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, χωρίς τις απαιτούμενες νομοθετικές και διοικητικές αλλαγές, χωρίς την κοινωνική συμμετοχή και θα λέγαμε χωρίς καν την πολιτική βούληση, αφού όλες οι προσπάθειες άρχισαν κάτω από τις πιέσεις που προαναφέρθηκαν.

Έτσι, λοιπόν, το εγχείρημα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης προσαρμόστηκε στην Ελληνική πραγματικότητα και φυσικά στην Ελληνική προχειρότητα. Τελικά, αντί για τη δημιουργία ενός δικτύου υπηρεσιών, όπως αρχικά προβλεπόταν, που θα εξυπηρετούσε τον πληθυσμό της χώρας με Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Ψυχιατρικούς Τομείς στα Γενικά Νοσοκομεία, Κέντρα Ημέρας, Στεγαστικές Κοινοτικές Δομές (Οικοτροφεία, Ξενώνες, Διαμερίσματα), Κέντρα Κατάρτισης και Εκπαίδευσης και πολλά άλλα, οι προσπάθειες, των πρώτων τουλάχιστον ετών, επικεντρώθηκαν στη δημιουργία Οικοτροφείων και Ξενώνων για τη στέγαση και την υποστήριξη ενός αριθμού πρώην τροφίμων των ιδρυμάτων. Με αυτό τον τρόπο, θα σταματούσε η δυσφήμιση της χώρας μας και θα απορροφούνταν τα κοινοτικά κονδύλια για την ψυχική υγεία. Όσο για τον υπόλοιπο πληθυσμό, θα μπορούσε να περιμένει. Εξάλλου, τι είχε, τι έχασε.

Παρόλα αυτά, τουλάχιστον το μέρος της μεταρρύθμισης που αφορούσε στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ψυχικά ασθενών και συγκεκριμένα στη μεταστέγαση τους σε Οικοτροφεία και Ξενώνες, προχώρησε. Το έργο αποδείχτηκε ιδιαίτερα δύσκολο. Ειδικοί ψυχικής υγείας, ψυχικά ασθενείς, εθελοντές, φοιτητές, επαγγελματίες από διαφορετικούς χώρους (νομικοί, εκπαιδευτικοί, κοινωνιολόγοι κ.α) δούλεψαν μαζί για την υλοποίηση των προγραμμάτων αποασυλοποίησης. Τα προγράμματα αυτά μπορεί να μην κατάφεραν να κάνουν τους ψυχικά ασθενείς “ισότιμους πολίτες”, γιατί αυτό δεν εξαρτάται από προγράμματα αλλά από ευρύτερες κοινωνικές αλλαγές, έφεραν όμως αποτελέσματα που σε κάποιες περιπτώσεις ήταν θεαματικά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνώρισε τις προσπάθειες της χώρας μας, οι οποίες επιβραβεύθηκαν και από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ασχολήθηκαν και πάλι με τους ψυχικά ασθενείς. Το θέμα “πουλούσε” και πάλι. Αυτή τη φορά οι τίτλοι ήταν διαφορετικοί: “Από την κόλαση στον παράδεισο”, “Η νύχτα έγινε μέρα”, “Επέστρεψαν στη ζωή”. Οι εικόνες ήταν και αυτές διαφορετικές. Σπίτια σε γειτονιές της Ελλάδας ήταν οι νέοι χώροι διαβίωσης των πρώην εγκλείστων στα ιδρύματα. Οι ψυχικά ασθενείς φορούσαν ρούχα, είχαν προσωπικά αντικείμενα, έτρωγαν σε πιάτα, έβγαιναν μια βόλτα στο καφενείο, κάποιοι άρχισαν να εργάζονται και να βγάζουν ένα “χαρτζιλίκι”, κάποιοι ξαναβρήκαν τους συγγενείς τους και κάποιοι κατάφεραν να εξιστορήσουν τα κατακερματισμένα κομμάτια της ζωής τους. Συγκινητικές ιστορίες που “ξέπλεναν τη ντροπή” της χώρας μας.

Βέβαια, όλα αυτά τα χρόνια, δεν έλειψαν οι δυσκολίες και οι απογοητεύσεις, σε πολλές περιπτώσεις όχι λόγω της ψυχικής νόσου, αλλά λόγω των δεκαετιών παθητικής ζωής, των αλόγιστων δόσεων φαρμάκων, των καθηλώσεων, των τιμωριών, των κακοποιήσεων που είχαν υποστεί οι πρώην έγκλειστοι στα ιδρύματα. Άλλες δυσκολίες σχετίζονταν με τις προκαταλήψεις και την άγνοια των Ελλήνων πολιτών, οι οποίοι αναγνώρισαν, όπως αναφέραμε, τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών αλλά δεν τους ήθελαν στη “δική τους” γειτονιά. “Ας τους πάνε κάπου αλλού”, πρότειναν. Συχνά επικαλούνταν την επικινδυνότητα, γιατί μέχρι την αποασυλοποίηση οι γειτονιές ήταν γεμάτες από ακίνδυνους κατοίκους. Όπως, όμως, είπαμε και προηγουμένως κάθε προσπάθεια για αλλαγή είναι δύσκολη και στη συγκεκριμένη περίπτωση, μια και επρόκειτο για κάτι εντελώς νέο στη χώρα μας, ήταν αναμενόμενες οι δυσκολίες από όπου και αν προέρχονταν.

Έτσι, πέρασαν αρκετά χρόνια και προσπαθώντας να κάνουμε έναν απολογισμό, μπορούμε να πούμε ότι κάτι άλλαξε στο χώρο της ψυχιατρικής. Ίσως δεν έγιναν όλα όσα θα θέλαμε, ίσως δεν έγιναν με τον τρόπο που τα είχαμε οραματιστεί, ίσως να δημιουργήθηκαν μικρές οάσεις σε ένα έρημο τοπίο. Ας δούμε, όμως, τι άλλαξε τελικά: Έγιναν νομοθετικές ρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Λειτουργούν, πλέον: Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Ψυχιατρικοί Τομείς σε Γενικά Νοσοκομεία, Κέντρα Ημέρας και άλλες υπηρεσίες που υποστηρίζουν τα άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Οι προσπάθειες για την αποασυλοποίηση επεκτάθηκαν σε όλα τα μεγάλα ψυχιατρικά ιδρύματα. Σηματοδοτήθηκε η αρχή για το τέλος της ιδρυματικής περίθαλψης με το κλείσιμο των πρώτων ιδρυμάτων. Σχεδόν τέσσερις χιλιάδες άνθρωποι, πρώην έγκλειστοι σε ιδρύματα, ζουν σε σπίτια (Ξενώνες, Οικοτροφεία, Διαμερίσματα) σε όλη την Ελλάδα. Ακόμα μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτών που υποστηρίζονται στο περιβάλλον τους, χωρίς να χρειάζεται να μεταφερθούν σε ιδρύματα. Υπάρχουν ειδικοί ψυχικής υγείας που έχουν εργαστεί με προσανατολισμό διαφορετικό από αυτόν της παραδοσιακής ψυχιατρικής. Υπάρχουν εθελοντές, πολίτες κάθε ηλικίας που έχουν γνωρίσει από κοντά αυτές τις προσπάθειες και βοηθούν στην ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας. Υπάρχουν φοιτητές που εκπαιδεύτηκαν σε αυτόν το διαφορετικό τρόπο δουλειάς και μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα τον συνεχίσουν. Υπάρχουν όλα όσα μάθαμε μέσα από αυτή την προσπάθεια. Βέβαια, υπάρχουν ακόμα ιδρύματα και άνθρωποι που ζουν σε αυτά. Υπάρχει ακόμα τεράστια έλλειψη υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα. Υπάρχει η ανάγκη να γίνουν πολλά περισσότερα.

Δυστυχώς όμως, το 2005, δηλαδή είκοσι χρόνια μετά από τον κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση και δεκαπέντε χρόνια μετά από τη γενικευμένη έναρξη των προγραμμάτων αποασυλοποίησης, ανακαλύψαμε ότι το Υπουργείο Υγείας είχε “ξεχάσει” να εγγράψει στον προϋπολογισμό όλα τα αναγκαία χρήματα για την ψυχική υγεία! Το γεγονός ξάφνιασε όλους τους εμπλεκόμενους με την ψυχιατρική μεταρρύθμιση Από πολλούς θεωρήθηκε “ατυχής συγκυρία” και άλλοι απέδωσαν το γεγονός σε έλλειψη εμπειρίας και ενημέρωσης από τη νέα ηγεσία του Υπουργείου Υγείας, το οποίο εντωμεταξύ έγινε και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Κανένας, μάλλον, δεν είχε καταλάβει πως εκείνη τη χρονιά άρχισε να “ξεχνιέται” η αποασυλοποίηση, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση και μαζί και οι δεσμεύσεις της χώρας μας προς την Ευρωπαϊκοί Ένωση.

Τα τελευταία τρία έτη, το Υπουργείο Υγείας απέδειξε εμπράκτως ότι δεν επρόκειτο για “ατυχή συγκυρία” αλλά για τη συστηματική υποβάθμιση των παρεχομένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας, μέσω της υποχρηματοδότησής τους, η οποία σταδιακά έφτασε το 50%. Αυτή η “νέα αντιμετώπιση“ οδήγησε τις προσπάθειες για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση σε αδιέξοδο. Δεν κινδυνεύει μόνο να σταματήσει η πορεία για τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας αλλά και να καταρρεύσει ότι δημιουργήθηκε μέχρι τώρα. Οι Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης των οποίων η ευθύνη λειτουργίας ανατέθηκε από το κράτος σε επιστημονικούς μη-κερδοσκοπικούς φορείς και στους οποίους έχει ανατεθεί εκτός από τη διάγνωση – θεραπεία - υποστήριξη και η στέγαση και υποστήριξη περισσότερων από δύο χιλιάδων πρώην εγκλείστων σε ιδρύματα, βρίσκονται μπροστά στον κίνδυνο να διακοπεί η λειτουργία τους! Τα χρήματα που λαμβάνουν από το Υπουργείο Υγείας δεν επαρκούν ούτε καν για να καλύψουν τα λειτουργικά έξοδά τους (ενοίκια κτιρίων, ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, τρόφιμα κ.α). Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, που εκπαιδεύτηκαν και εργάστηκαν με ιδιαίτερα χαμηλούς μισθούς και κάτω από δύσκολες συνθήκες για να προσφέρουν μια ποιότητα ζωής στους ψυχικά πάσχοντες, ανταμείβονται με απολύσεις, με αναγκαστικές παραιτήσεις ή επιλέγουν να εργάζονται απλήρωτοι για διαστήματα που φθάνουν και τους οκτώ μήνες ! Το ανθρώπινο δυναμικό, ένα σημαντικό κεφάλαιο για την πολιτεία, χάνεται.

Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες, το μέλλον των εξυπηρετουμένων των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης είναι αβέβαιο. Θα εγκαταλειφθούν; Θα στοιβαχτούν σε κάποια κτίρια; Θα επιστρέψουν στα υπάρχοντα ιδρύματα; Θα ξανανοίξουν τα ιδρύματα που έκλεισαν για να τους υποδεχθούν; Όχι, απαντά, τα τελευταία χρόνια, το Υπουργείο Υγείας, το οποίο υποστηρίζει ότι στηρίζει την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, ενώ παράλληλα οι Μονάδες οδηγούνται σε κλείσιμο και οι υπηρεσίες που παρέχονται αναπόφευκτα υποβαθμίζονται.

Οι αντιδράσεις των επιστημονικών φορέων και των εθελοντικών οργανώσεων, των οικογενειών των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, της Ελληνικής και διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και των Οργανισμών για την ψυχική υγεία, δεν κατάφεραν να “θυμίσουν” στο Υπουργείο Υγείας τις υποχρεώσεις του. Αλλά ούτε τα νέα δημοσιεύματα στον τύπο, τα οποία μας γύρισαν χρόνια πίσω, με τίτλους όπως: “Ψυχορραγεί η ψυχική υγεία“, “Ταφόπλακα στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση“, “Επιστροφή στα ιδρύματα“ κατάφεραν να ευαισθητοποιήσουν το “κοινωνικά αλληλέγγυο” Υπουργείο. Ακόμα και οι δηλώσεις – προειδοποιήσεις του συμβούλου ψυχικής υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο οποίος αναφέρθηκε στο πρόβλημα υπενθυμίζοντας τη δυσμενή θέση της χώρας μας όταν καταπατούνταν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στα Ελληνικά ιδρύματα και τη δημοσιότητα που είχε πάρει το θέμα της Λέρου, φαίνεται ότι αγνοήθηκαν από την πολιτεία.

Όλο αυτό το διάστημα, οι αρμόδιοι από το Υπουργείο Υγείας, αντί να επικεντρωθούν σε προσπάθειες για την επίλυση του προβλήματος, αναλώθηκαν σε μια επικοινωνιακή τακτική με μόνο στόχο να δικαιολογήσουν την υποχρηματοδότηση των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, “αποδεικνύοντας“ ότι οι Μονάδες αυτές δεν λειτουργούν σωστά και στοιχίζουν ακριβά. Δηλαδή, μετά από χρόνια λειτουργίας των Μονάδων - και μετά από τα επανειλημμένα αιτήματα των επιστημονικών φορέων για αξιολόγηση της ποιότητας των υπηρεσιών τους - το Υπουργείο Υγείας αποφάσισε ότι δεν λειτουργούν σωστά, χωρίς να πραγματοποιήσει καμία αξιολόγηση! Το άλλο “επιχείρημα” το ακούσαμε ακόμα και από τον Υπουργό Υγείας: “Είναι μεγάλο το κόστος των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης” , “Στοιχίζει πολύ ο κάθε ψυχικά ασθενής στην πολιτεία“. Με το κόστος ποιας ανάλογης υπηρεσίας συγκρίθηκε το κόστος των Μονάδων και κρίθηκε ακριβό ή πως θα μπορούσε να στοιχίζει λιγότερο ο κάθε ψυχικά ασθενής, δεν μάθαμε ποτέ. Είναι πιο “φθηνή“ η λύση της Λέρου; Ακόμα και γι’ αυτό δεν είμαστε σίγουροι. Στοιχεία από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες δείχνουν ότι το κόστος για κάθε ψυχικά ασθενή είναι στα ίδια επίπεδα στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και στα ιδρύματα. Το Υπουργείο Υγείας αποφάσισε ότι το κόστος είναι υψηλό, χωρίς να υπάρχει καμία σχετική μελέτη. Δυστυχώς, ο διάλογος με τους αρμόδιους γίνεται με αριθμούς και αυθαίρετα συμπεράσματα. Τα πάντα κοστολογούνται με μια ψυχρή και απάνθρωπη λογική. Δεν μάθαμε, ακόμα, πόσο “κοστολογεί” η πολιτεία τον ψυχικό πόνο, την σωματική και συναισθηματική κακοποίηση, τον κοινωνικό αποκλεισμό. Δεν μάθαμε ούτε καν πόσα χρήματα μπορεί να διαθέσει η πολιτεία ώστε να μην παραμένουν οι ψυχικά ασθενείς έγκλειστοι στα ιδρύματα, να μην κακοποιούνται, να μην καθηλώνονται, να μην ξαναδούμε τις “εικόνες της ντροπής”. Από τους αρμόδιους δεν ακούσαμε ούτε μια λέξη για τη διαφορά στην ποιότητα ζωής ενός ανθρώπου που ζει στο ίδρυμα και ενός ανθρώπου που ζει σε έναν ξενώνα στην κοινότητα. Φαίνεται, όμως, ότι η ποιότητα ζωής, η αξιοπρέπεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης! Και αυτό το “Κοινωνικής Αλληλεγγύης” που προστέθηκε τα τελευταία χρόνια και μάλιστα χρονικά συμπίπτει – τυχαία άραγε; – με την αρχή του τέλους για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, Τραγική ειρωνεία! Το τέλος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης μήπως σηματοδοτεί και το τέλος του κοινωνικού κράτους;

Δεν συμβαίνουν μόνο αυτά τα παράξενα στη χώρα μας. Συμβαίνουν και άλλα. Όπως το ότι οι μη-κυβερνητικές οργανώσεις, που λειτουργούν Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και τις οποίες κατηγορεί το Υπουργείο Υγείας, πολλαπλασιάστηκαν τα τελευταία χρόνια! Δηλαδή, το ίδιο διάστημα που το Υπουργείο υποχρηματοδοτεί τις υπάρχουσες Μονάδες, εγκρίνει τη λειτουργία και άλλων! Ευτυχώς, γι’ αυτό δόθηκε μια εξήγηση από το Υπουργείο: “Ξέρετε πως γίνονται αυτά, όταν υπάρχουν χρήματα έρχονται όλοι να πάρουν”. Αποστομωτική απάντηση.

Η επίσημη θέση του Υπουργείου σχετικά με το ζήτημα της δύσκολης οικονομικής κατάστασης των Μονάδων είναι ότι δεν υφίσταται υποχρηματοδότηση από πλευράς του αλλά ότι οι Διοικήσεις των επιστημονικών φορέων καταχρώνται τα χρήματα για την ψυχική υγεία, αν και ταυτόχρονα αναγνωρίζει ότι δεν είναι όλοι οι φορείς καταχραστές. Δηλαδή, το Υπουργείο Υγείας “ανακάλυψε ότι κάποιοι το κλέβουν” – για την ακρίβεια οι οργανισμοί που το ίδιο το Υπουργείο έχει αναλάβει την εποπτεία και την επιχορήγησή τους – και αντί να παραδώσει στη δικαιοσύνη τους “κλέφτες”, επιλέγει να οδηγήσει σε διακοπή λειτουργίας όλες τις Μονάδες αυτές. Αν αυτό δεν είναι κράτος δικαίου, τότε τι είναι; Που μπορεί να οφείλεται η στάση του Υπουργείου; Σε ανικανότητα να χειριστεί τους “κλέφτες”, όπως τους ονομάζει; Σε εξυπηρέτηση κάποιων συμφερόντων; Σε προσπάθεια να “πετάξει στον καιάδα των ασύλων” τους οικονομικά ασθενέστερους και να ωθήσει τους οικονομικά πιο ισχυρούς σε ιδιωτικές κλινικές; Σε έλλειψη προγραμματισμού και σχεδιασμού για την ψυχική υγεία; Ή σε έλλειψη πολιτικής βούλησης και παντελούς αδιαφορίας για την ψυχική υγεία των Ελλήνων πολιτών;

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση ξεκίνησε με καθυστέρηση είκοσι ετών στη χώρα μας σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Απαιτήθηκαν άλλα είκοσι χρόνια για να γίνουν ορατά τα αποτελέσματα των προσπαθειών και να εξαπλωθούν σε όλη τη χώρα. Η ίδια η πολιτεία κατόρθωσε σε τρία μόνο χρόνια να σβήσει το όραμα όσων δούλεψαν για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, την ελπίδα χιλιάδων συνανθρώπων μας που υποφέρουν από την ψυχική ασθένεια ή άλλες αναπηρίες και τελικά να οδηγήσει σε κατάρρευση το σύστημα ψυχικής υγείας.

Από τις προσπάθειες που καταβάλαμε να προστατεύσουμε ή να περισώσουμε ότι απέμεινε από αυτά που δημιουργήσαμε βγαίνουμε χαμένοι, απογοητευμένοι και εξουθενωμένοι. Φαίνεται ότι είμαστε ανίσχυροι μπροστά στην παντοδυναμία του κοινωνικά αλληλέγγυου κράτους, των “σεμνών και ταπεινών” πολιτικών που κυβερνούν αυτή τη χώρα. Τίποτα άλλο δεν μας απέμεινε από το να γνωστοποιήσουμε την κατάσταση σε όσους συμπολίτες μας ενδιαφέρονται ακόμα για τις ανθρώπινες αξίες.