Το (ατελείωτο) ταξίδι από το άσυλο στην κοινότητα

Πριν από δέκα χρόνια, οι ένοικοι ενός ξενώνα βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις έντονες αντιδράσεις μιας ομάδας πολιτών, οι οποίοι προσπάθησαν να σταματήσουν τη λειτουργία του ξενώνα που μεταστεγάστηκε στη γειτονιά τους.

Βέβαια, αυτή δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που οι κάτοικοι μιας περιοχής αντιδρούν στη λειτουργία ενός ξενώνα για ανθρώπους με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, απέναντι από τον ξενώνα βρισκόταν η οικία γνωστού πολιτικού προσώπου, ο οποίος (για ευνόητους λόγους) δεν είχε τοποθετηθεί ανοιχτά, αν και η οικογένεια του συμμετείχε στις αντιδράσεις. Ίσως κάποιος να περίμενε από έναν πολιτικό να συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση (τουλάχιστον) των γειτόνων του, αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα στη χώρα μας. Στο πλευρό των διαμαρτυρόμενων κατοίκων βρέθηκε η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η πολεοδομία, η οποία έκρινε ότι ο ξενώνας δεν εμπίπτει στην έννοια της κατοικίας και συνεπώς η λειτουργία του αποτελεί αλλαγή χρήσης γης!

Ευτυχώς, μετά από μακροχρόνιες δικαστικές περιπέτειες, ο φορέας που λειτουργεί τον ξενώνα κατάφερε να εξασφαλίσει τη συνέχεια της λειτουργίας του και η στάση πολλών γειτόνων απέναντι στους ενοίκους σταδιακά άλλαξε.

Ένα ενδιαφέρον σημείο αυτής της ιστορίας είναι ότι συστρατεύτηκαν πολίτες και φορείς για να εμποδίσουν δέκα ανθρώπους, που ανήκουν σε μια ευάλωτη ομάδα του πληθυσμού, από το να ζήσουν με αξιοπρέπεια σε ένα σπίτι, σε μια γειτονιά.

Ανασύραμε αυτή την ξεχασμένη ιστορία γιατί οι ίδιοι άνθρωποι, που συνεχίζουν να ζουν στον παραπάνω ξενώνα, αναμένουν (εδώ και τέσσερις μήνες) μια απόφαση του υπουργείου υγείας που θα κρίνει το μέλλον του ξενώνα και το δικό τους. Όσοι παρακολουθείτε το psi-action, θα έχετε καταλάβει ότι αναφερόμαστε στο Κοινοτικό Σπίτι "Η Θέτις".

Σήμερα, λοιπόν, οι «αζήτητοι» της Λέρου, μετά από μακροχρόνιες προσπάθειες για να ενταχθούν στην κοινότητα, έγιναν οι «αζήτητοι» της πολιτείας. Μιας πολιτείας που δεν μπορεί πλέον να εγγυηθεί τίποτα για κανέναν (ή τουλάχιστον, δεν μπορεί να εγγυηθεί τίποτα για αυτούς που έχουν ανάγκη την προστασία της). Γι΄ αυτό θα επιμείνουμε να υπενθυμίζουμε ότι δεν ευθύνεται η οικονομική κρίση, αλλά η πλήρης αδιαφορία των κυβερνήσεων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ για την εγκατάλειψη των δομών ψυχικής υγείας.

Ακολουθεί ένα άρθρο της Φωτεινής Τσαλίκογλου, καθηγήτριας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Τα Νέα” τότε που οι πολίτες αντιδρούσαν στη λειτουργία του ξενώνα. Αξίζει να σημειώνουμε ότι αυτή ήταν και η μοναδική αναφορά των ΜΜΕ σε αυτό το θέμα.

Ο «άλλος» εν διωγμώ

Στο περιθώριο μιας έντονης επικαιρότητας «μικρές ειδήσεις» φέρνουν στην επιφάνεια σκοτεινά σημεία που ελλοχεύουν στο παρασκήνιο της συλλογικής και ατομικής μας ύπαρξης. Αποκαλύπτουν τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα που εξακολουθεί να γεννά ανάμεσά μας η παρουσία του διαφορετικού «άλλου».

Θα αναφερθώ στην περιπέτεια δέκα ατόμων με ειδικές ανάγκες. Έγκλειστοι και ξεχασμένοι στο άσυλο της Λέρου, έζησαν για χρόνια έναν καθημερινό, αγνοημένο θάνατο. Κάποια στιγμή ήλθε το τέλος του εφιάλτη. Στα πλαίσια ενός προγράμματος αποϊδρυματοποίησης και κοινωνικής επανένταξης ατόμων με ειδικές ανάγκες, όπως προέβλεπε ο Ν. 2071/1992, το τοπίο ως διά μαγείας μεταμορφώνεται. Η μικρή επιλεγμένη ομάδα των δέκα ατόμων εγκαθίσταται στον Χολαργό στο Κοινοτικό Σπίτι «Θέτις» της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου. Ένα από τα 34 ανάλογα σπίτια που λειτουργούν σε ολόκληρη τη χώρα. Μακριά από τη φρίκη του ασύλου δοκιμάζουν τις προκλήσεις μιας ελεύθερης ζωής, σε ένα υποστηρικτικό θεραπευτικά περιβάλλον, όπου αναπαράγεται η δομή της οικογένειας. Και αρχίζει η αντίστροφη πορεία μιας βαθμιαίας θεαματικής βελτίωσης. Μιας βελτίωσης που διαμηνύει κάτι εξαιρετικά σημαντικό:

Η ανεπάρκεια δεν είναι εγγεγραμμένη στα κύτταρα της αρρώστιας αλλά κυρίως στον τρόπο αντιμετώπισής της.

Έτσι, στην προηγούμενη ζωή του ο Τάκης, ως «βοηθός νοσοκόμου στη Λέρο» ήταν επιφορτισμένος με το θεάρεστο έργο της καθήλωσης. Με χονδρά δερμάτινα λουριά -που να μην αφήνουν τα ίχνη των αλυσίδων- έδενε τους τρόφιμους στα κρεβάτια τους! Τώρα, έχοντας ανακτήσει μια χαμένη από καιρό επικοινωνιακή γλώσσα, εκπαιδεύεται καθημερινά σε εργαστήρια επαγγελματικής κατάρτισης. Το ίδιο και ο Γρηγόρης που δουλεύει σε γκαράζ, ενώ η Έφη ανακαλύπτει 30 χρόνια μετά τη μητέρα της που την είχε «ξεχάσει» στη Λέρο. «Τώρα έχω κι εγώ μαμά», δηλώνει περήφανα.

Όλα καλά, λοιπόν. Η πρόοδος έμοιαζε να έχει χαράξει ανεξίτηλα στην ιστορία αυτή το ευεργετικό της ίχνος, συνεχίζοντας μια μακρά πορεία. Μια πορεία που, ξεκινώντας με τον Διαφωτισμό από τα έλη του 18ου αιώνα, επιδιώκει να αποδεσμεύσει τη μεταχείριση του αποκλίνοντος ατόμου από μαγικές και ανορθολογικές καταβολές.

Ωστόσο μέσα από ένα παράδοξο που ονομάζουμε «διαλεκτικό» χωρίς να είναι πάντα ευκρινές τι ακριβώς εννοούμε με αυτό, κάθε πρόοδος συνοδεύεται από μια αντίστροφη κίνηση.

Η λογική του αποκλεισμού δεν τελειώνει. Από τον Χολαργό, όπου με επιτυχία για επτά χρόνια λειτούργησε, το Κοινοτικό Σπίτι «Θέτις» μεταφέρεται στο Νέο Ψυχικό. Κι εδώ αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση. Οι κάτοικοι, με τη συμπαράσταση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, προβαίνουν στη λήψη ασφαλιστικών μέτρων για την απαγόρευση λειτουργίας του ξενώνα.

Υπερασπιζόμενοι την ησυχία και την αξία των σπιτιών τους μαζεύουν υπογραφές διαμαρτυρίας. Διεκδικούν, όπως οι ίδιοι αναφέρουν, το δικαίωμά τους να κατοικούν σε χώρους αμιγούς κατοικίας «με όλες τις εξ αυτού του λόγου παρεπόμενες ευνοϊκές επιπτώσεις στην υγεία και την αισθητική τους»!! Κι όμως τα δέκα αυτά τόσο επιζήμια άτομα άλλο δεν έκαναν από το να διεκδικήσουν το στοιχειώδες. Τη στέγασή τους. Το αναγνωρισμένο δικαίωμά τους να κατοικούν και να κοινωνικοποιούνται σε περιβάλλον ανάλογο με εκείνο των υπολοίπων πολιτών.

Έξω λοιπόν από τα τείχη του εγκλεισμού συνεχίζεται ο εγκλεισμός. Η κόλαση δεν είναι μέσα στο κλειστό ίδρυμα. Είναι έξω. Στην ελεύθερη κοινωνία των υγιών. Έξω, όπου οι φυσιολογικοί πολίτες μεριμνούν για την προστασία της ιδιοκτησίας τους, από θορύβους και ανεπιθύμητους «άλλους».

Ό,τι διαφέρει είναι μιαρό. «Ας διαφυλάξουμε την καθαρότητα της ομοιογένειάς μας» είναι σαν να μας λένε, περιφρουρημένοι μέσα σε μια αδιατάρακτη βολή. Καλή και άγια η αποασυλοποίηση. Απαραίτητη η επανένταξη, συμφωνούμε ολόψυχα με τον σεβασμό του «άλλου», αρκεί να μην τον βλέπουμε. Αρκεί να μη διαπερνά το συμπαγές τείχος του μικρού μας ατομικού ορίζοντα.

Δείκτης πολιτισμού η παροχή δυνατοτήτων για ίσες ευκαιρίες στον καθένα. Ο σεβασμός της διαφορετικότητας αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για κάθε δημοκρατική κοινωνία. Κι όμως έχεις την αίσθηση ότι όσο περισσότερο προβάλλεται ως αυτονόητη η σημασία αυτών των αξιών τόσο πιο πολύ αυτές απουσιάζουν. Εκφυλίζονται σε ρητορικά, κενά νοήματος προσωπεία.

Δέκα ανώνυμα άτομα με ειδικές ανάγκες ζητούν σήμερα από όλους εμάς να συλλογισθούμε «τι σημαίνει κοινωνία των πολιτών», «ποια είναι τα όρια αυτοπροσδιορισμού των τοπικών κοινωνιών», «τι σημαίνει πολυσυλλεκτική και ισχυρή κοινωνία»; Πόσο ανέφικτο και διαταρακτικό είναι να αποδεχτούμε την ετερότητα μέσα μας; Πόσο εύθραυστη είναι τελικά η ισχυρή φυσιολογική κοινωνία όταν απειλείται από μια τόσο ανίσχυρη διαφορετικότητα;

Οι φωτογραφίες είναι από την έκδοση της ΕΨΥΠΕ: “Το ταξίδι της επιστροφής”