Επιλεκτική μνήμη

  

Ο χώρος της ψυχιατρικής φροντίδας στην Κρήτη άλλαξε. Το ψυχιατρείο Χανίων -το μόνο ψυχιατρείο που έκλεισε- αποτελεί παρελθόν. Στην Κρήτη μια ολόκληρη περιφέρεια λειτουργεί εδώ και 8 χρόνια χωρίς ούτε μια κλίνη στο ψυχιατρείο.

Ενα δίκτυο κοινοτικών δομών και δράσεων ανά τομέα, το οποίο ασφαλώς πρέπει να επεκταθεί, συμπληρωθεί και ολοκληρωθεί, πρέπει να αντικαταστήσει αυτά που το άσυλο προσέφερε ως «θεραπεία».

Στην Κρήτη ξεκινήσαμε απ’ την τομεοποίηση. Τη θεωρούμε ως αρχή και προϋπόθεση της μεταρρύθμισης. Κάθε νομός με τις δομές του δίδει φροντίδα στους ασθενείς που τη ζητούν, χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς παραπομπές. Την τομεοποίηση όχι ως μια απλή διοικητική ρύθμιση, αλλά σαν μια άλλη ψυχιατρική. Μια ψυχιατρική όχι της επιλογής των περιστατικών, της παραπομπής και εντέλει της εγκατάλειψης, αλλά μια ψυχιατρική της ευθύνης και της προσφοράς στον άρρωστο, στον κάθε άρρωστο.

Στην Κρήτη δεν δοκιμάστηκε μόνο η περίπτωση των Χανίων. Δοκιμάστηκε η πραγμάτωση μιας ψυχιατρικής ριζοσπαστικής, ανοιχτής, χωρίς περιορισμούς, στιγματιστικές διαγνώσεις και καταπάτηση δικαιωμάτων. Μια ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο, χωρίς βία, εγκλεισμούς, μεταγωγές.

Αυτό που έγινε στην Κρήτη έχει μεγάλη αξία για τη θεωρία

Αφού σε μια ολόκληρη περιφέρεια το σύστημα λειτουργεί χωρίς ψυχιατρείο αυτό σημαίνει ότι μπορεί να γίνει και αλλού, παντού. Διάφορα στερεότυπα της ψυχιατρικής για χρονιότητα, ανίατο, επικινδυνότητα, κατερρίφθησαν. Διότι το ουσιαστικό διακύβευμα της μεταρρύθμισης δεν είναι τα κτήρια και οι υποδομές. Είναι η αλλαγή του ψυχιατρικού σκέπτεσθαι και του ψυχιατρικού πράττειν. Είναι η αλλαγή του ψυχιατρικού παραδείγματος, του επιστημονικού υποδείγματος. Χωρίς στερεότυπα, δοξασίες και κοινωνικές προκαταλήψεις. Χωρίς διαμεσολαβήσεις για την «κοινωνική προσαρμογή» των παρεκκλινόντων. Η ψυχιατρική πρέπει να πετάξει τα στερεότυπα και να ασκείται στο ανοιχτό πεδίο της κοινότητας σε πλαίσια ελευθερίας. Μόνον αν αναλάβει ο ασθενής την κοινωνική κα υπαρξιακή του ευθύνη μπορεί να θεραπευτεί. Η ψυχιατρική των απαγορεύσεων και των κανονιστικών αρχών επισημαίνει στον άνθρωπο που πάσχει το ανεύθυνο, το ακαταλόγιστο, το επικίνδυνο. Κινείται έτσι αντικειμενικά προς την κατεύθυνση της μη θεραπείας.

Η ψυχιατρική πριν γίνει πρόβλημα πόρων είναι πρόβλημα ψυχιατρικής κουλτούρας. Θέλουμε και έχουμε ανάγκη μιας άλλης «οικονομίας» του μυαλού εμείς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Και επειδή εμείς οι ψυχίατροι είμαστε φυλακισμένοι στις επιστημονικές μας «βεβαιότητες» και τα στερεότυπα μας, δεν μας αρκούν όλα τα στοιχεία που καταδεικνύουν την υπεροχή του νέου μοντέλου, αλλά μερικοί από μας επιμένουμε στην ακαμψία και στην ασφάλεια του Ασύλου.

Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς ότι σε μια σύσκεψη για τις εγκαταστάσεις του πρώην ψυχιατρείου στην περιφέρεια έπεσε πρόταση και μάλιστα από επαγγελματία ψυχικής υγείας, να επανέλθουν οι ασθενείς που ήδη κατοικούν εδώ και χρόνια σε ξενώνες στην πόλη, σε κτήρια του παλιού ψυχιατρείου; Στην ουσία είναι μια κεκαλυμμένη πρόταση επαναλειτουργίας του ψυχιατρείου.

Αυτό όμως δεν θα γίνει ποτέ, πέραν του ότι υπάρχουν συνέπειες και κυρώσεις, αν γίνει κάτι τέτοιο, από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά διότι υπάρχουν όλοι αυτοί οι επαγγελματίες που για δυο και πλέον δεκαετίες δούλεψαν επίπονα, επίμονα και ψυχοφθόρα για να γίνει αυτό που έγινε.

Αλλά και διότι υπάρχουν οι ίδιοι οι έγκλειστοι του πρώην ψυχιατρείου, που μόνον αυτοί μπορούν να αφηγηθούν αυθεντικά και γνήσια την ιστορία του ψυχιατρείου και τη βαρβαρότητά του. Όποιος επαναφέρει τέτοιες προτάσεις ας πάει πρώτα να τους κοιτάξει στα μάτια.

Αυτοί μόνον μπορούν να κάνουν τις συγκρίσεις του παλιού με το καινούργιο, αυτοί μόνον μπορούν να αφηγηθούν το αφόρητο παρελθόν, τις οιμωγές και τους αποτρόπαιους κρότους, αλλά και σ’ αυτών το βλέμμα μπορεί κανείς να δει την ελπίδα και το μέλλον.

Ελπίζω να μην χρειαστεί να επανέλθει κανείς σε τέτοιο θέμα και προσδοκώ παρόμοιες προτάσεις να μην συζητιούνται στα σοβαρά από επίσημους φορείς.

Γ. Κοκκινάκος

(το κείμενο αναδημοσιεύθηκε στο www.psyspirosi.gr από τα Χανιώτικα Νέα)