Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία

  

Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία*

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με πρωτοβουλία της Επιτρόπου Α. Βασιλείου σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Επίτροπο για θέματα Εργασίας, Κοινωνικών Θεμάτων και Ίσων Ευκαιριών V. Splidla, οργάνωσε στις 13 Ιουνίου του 2008 Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη για την Ψυχική Υγεία. Στη συνδιάσκεψη αναγνωρίστηκε η σπουδαιότητα της σχέσης μεταξύ της Ψυχικής Υγείας και Ευημερίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Κράτη-Μέλη της, τις αρμόδιες αρχές και τους πολίτες της και κατέληξε σε Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία. Στην Ευρωπαϊκή αυτή διάσκεψη συμμετείχαν εκπρόσωποι από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο Προεδρείας, Μέλη κυβερνήσεων, οργανώσεις και αρχηγοί σχετικών τομέων για θέματα υγείας. Το Σύμφωνο που δημιουργήθηκε εστιάζει σε τέσσερις (4) βασικούς τομείς της Ψυχικής Υγείας και αυτοί είναι: α. η πρόληψη της κατάθλιψης και των αυτοκτονιών, β. νεολαία, εκπαίδευση και ψυχική υγεία, γ. ψυχική υγεία στον εργασιακό χώρο και, δ. ψυχική υγεία υπερηλίκων ατόμων.

I. Στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη αναγνωρίστηκε ότι:

- Η Ψυχική Υγεία αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Το δικαίωμα αυτό καθιστά τους πολίτες ικανούς να απολαμβάνουν ευημερία, ποιότητα ζωής και υγεία. Προωθεί τη μάθηση, την εργασία και τη συμμετοχή στην κοινωνία.

- Το επίπεδο της Ψυχικής Υγείας και ευημερίας του πληθυσμού, αποτελεί κύρια πηγή επιτυχίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σαν μια κοινωνία και οικονομία που στηρίζεται στη γνώση. Αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα που συντελεί στην πραγματοποίηση των στόχων, όπως εκφράστηκαν από τη στρατηγική της Λισσαβόνας σχετικά με την ανάπτυξη και την εργασία, την κοινωνική συνοχή και τη σταθερή ανάπτυξη.

- Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι διαταραχές Ψυχικής Υγείας βρίσκονται σε έξαρση. Σχεδόν πενήντα (50) εκατομμύρια πολίτες σήμερα (περίπου 10% του πληθυσμού) υπολογίζεται πως έχουν την εμπειρία ψυχικής διαταραχής, αναπτύσσοντας και εκδηλώνοντας διαφορετική συμπτωματολογία μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η κατάθλιψη αποτελεί την πλέον επικρατέστερη διαταραχή υγείας σε πολλά Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

- Η αυτοκτονία παραμένει υψηλή αιτία θανάτου. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση σημειώνονται περίπου 58.000 αυτοκτονίες κάθε έτος, εκ των οποίων τα ¾ απο άνδρες. Επιπλέον, (8) Κράτη-Μέλη συγκαταλέγονται μεταξύ των δεκαπέντε (15) χωρών ανά τον κόσμο με το υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών από άνδρες.

- Από τις ψυχικές διαταραχές και αυτοκτονίες υποφέρουν άτομα, οικογένειες και κοινότητες. Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν την κύρια αιτία ανικανότητας που επιβαρύνει τα διάφορα συστήματα εκπαίδευσης, υγείας, αγοράς εργασίας, οικονομίας και κοινωνικής πρόνοιας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

- Μια συμπληρωματική δράση και από κοινού προσπάθεια σε Ευρωπαϊκό επίπεδο απαιτεί -πέρα από τα μέτρα που λαμβάνονται από τα Κράτη-Μέλη μέσω των υπηρεσιών υγείας, πρόνοιας και ιατρικής περίθαλψης- να συνδράμει αποτελεσματικά στις ενέργειες των παραπάνω, ώστε να επιληφθούν αυτών των προκλήσεων:

• Προάγοντας καλή ψυχική υγεία και ευημερία του πληθυσμού

• Ενισχύοντας τις δραστηριότητες πρόληψης και αυτοβοήθειας

• Παρέχοντας υποστήριξη στα άτομα που βιώνουν προβλήματα ψυχικής υγείας καθώς και στις οικογένειές τους.

ΙΙ. Συμφωνήθηκε ότι:

- Υπάρχει ανάγκη για ένα αποφασιστικό πολιτικό βήμα, το οποίο θα θέσει σε κύρια προτεραιότητα την ψυχική υγεία και ευημερία.
- Χρειάζεται να αναπτυχθεί δράση για την ψυχική υγεία και ευημερία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εμπλέκοντας όσους έχουν σχέση με την χάραξη πολιτικής, τους αρμόδιους φορείς καθώς και όσους ασχολούνται με τους τομείς υγείας, εκπαίδευσης, διάφορους τομείς της κοινωνίας, της δικαιοσύνης συμπεριλαμβανομένων πολιτικών και κοινωνικών οργανώσεων.
- Άτομα με ιστορικό προβλημάτων ψυχικής υγείας διαθέτουν πολύτιμη εμπειρία και απαιτείται να έχουν ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή των σχεδίων δράσης.
- Η ψυχική υγεία και ευημερία πολιτών και ομάδων ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, διαφορετικής εθνικής καταγωγής και κοινωνικό-οικονομικού επιπέδου, χρειάζεται να αναπτυχθεί στηριζόμενη σε ευαισθητοποιημένες παρεμβάσεις οι οποίες να λαμβάνουν υπόψιν την ποικιλομορφία του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
- Υπάρχει ανάγκη ανάπτυξης του γνωστικού επιπέδου για την ψυχική υγεία. Με τη συλλογή στοιχείων και την πραγματοποίηση επιδημιολογικών ερευνών υπάρχει δυνατότητα ανίχνευσης: των αιτιών, παραγόντων, συνεπειών των προβλημάτων της ψυχικής υγείας καθώς και των πιθανοτήτων παρέμβασης αλλά και καλύτερων πρακτικών εντός και εκτός του κοινωνικού τομέα και του τομέα της υγείας.

ΙΙΙ. Απαιτείται η δράση στους πέντε κάτωθι πρωτεύοντες τομείς:

1. Πρόληψη της κατάθλιψης και των αυτοκτονιών

Η κατάθλιψη είναι η πιο κοινή και σοβαρή ψυχική διαταραχή και ένας παράγοντας επικινδυνότητας που οδηγεί σε συμπεριφορά αυτοκτονίας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ένας πολίτης αυτοκτονεί κάθε εννέα (9) λεπτά ενώ ο αριθμός για απόπειρες αυτοκτονιών εκτιμάται ότι είναι δέκα (10) φορές μεγαλύτερος.

Οι σχεδιαστές πολιτικής μαζί με τους αρμόδιους φορείς, καλούνται να δραστηριοποιηθούν στην πρόληψη της αυτοκτονίας και της κατάθλιψης λαμβάνοντας υπόψιν τα κάτωθι:

- Να βελτιωθεί η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και βασικών στελεχών του κοινωνικού τομέα που αφορούν την ψυχική υγεία.
- Να περιορίσουν την πρόσβαση σε πιθανά μέσα αυτοκτονίας.
- Να ληφθούν μέτρα ώστε να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία του ευρύτερου κοινού, των επαγγελματιών υγείας και συναφών τομέων.
- Να ληφθούν μέτρα για τη μείωση παραγόντων επικινδυνότητας που οδηγούν στην αυτοκτονία όπως είναι η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η κατάχρηση ουσιών, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η κατάθλιψη και το άγχος.
- Να παρέχονται υποστηρικτικοί μηχανισμοί (π.χ. τηλεφωνική γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης) στα άτομα που είτε αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν είτε έχασαν κάποιον ως αποτέλεσμα αυτοκτονίας.

2. Νεολαία, Εκπαίδευση και Ψυχική Υγεία

Η θεμελίωση της μακροχρόνιας ψυχικής υγείας ξεκινά από τα πρώιμα παιδικά χρόνια. Οι ψυχικές διαταραχές, σε ποσοστό μέχρι 50%, κάνουν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να διαγνωσθούν μεταξύ του 10% και 20% του νεανικού πληθυσμού, σημειώνοντας υψηλότερα ποσοστά σε πληθυσμιακές μειονοτικές (μη προνομιούχες) ομάδες.

Πολιτικοί σχεδιαστές και αρμόδιοι καλούνται να δραστηριοποιηθούν στη νεολαία και στην εκπαίδευση για την ψυχική υγεία λαμβάνοντας υπόψιν τα ακόλουθα:

- Να εξασφαλιστούν σχέδια για πρόωρη παρέμβαση σε όλα τα επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος.
- Να παρέχεται πρόγραμμα εκπαίδευσης στους γονείς προκειμένου να αναπτύξουν τις γονεϊκές τους ικανότητες.
- Να προάγουν την επιμόρφωση επαγγελματιών που εμπλέκονται σε θέματα που αφορούν την υγεία, την εκπαίδευση και άλλων σχετικών τομέων για την ψυχική υγεία και ευημερία.
- Να προωθήσουν την ενσωμάτωση κοινωνικό-συναισθηματικής μάθησης σε ενδοσχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες, καθώς επίσης και στα περιβάλλοντα της προσχολικής και σχολικής αγωγής.
- Να αναπτυχθούν προγράμματα για την πρόληψη της κακοποίησης, της βίας στο σχολείο και της βίας εναντίων των νέων, καθώς και για την μη έκθεσή τους στον κοινωνικό αποκλεισμό.
- Να προάγουν τη συμμετοχή των νέων στην εκπαίδευση, πολιτισμό, αθλητισμό και εργασία.

3. Ψυχική Υγεία στον Εργασιακό Χώρο

Η εργασία είναι ωφέλιμη για τη σωματική και την ψυχική υγεία του ατόμου. Η ψυχική υγεία και ευημερία του εργατικού δυναμικού της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί βασική πηγή παραγωγικότητας και καινοτομίας στον εργασιακό χώρο. Ο ρυθμός και η φύση της εργασίας αλλάζουν, γεγονός που ασκεί πίεση στην ψυχική υγεία και ευημερία του ατόμου. Χρειάζεται δράση για να αντιμετωπιστεί η σταθερή αύξηση της απουσίας από την εργασία και της μη παραγωγικότητας και να αξιοποιηθούν οι πιθανές πηγές για τη βελτίωση της τελευταίας η οποία συνδέεται με το στρες και τις ψυχικές διαταραχές. Το εργασιακό περιβάλλον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ενσωμάτωση ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Πολιτικοί σχεδιαστές, κοινωνικοί εταίροι και οι περαιτέρω αρμόδιοι καλούνται να αναλάβουν δράση σχετικά με την ψυχική υγεία στον εργασιακό χώρο συμπεριλαμβάνοντας τα κάτωθι:

- Να βελτιώσουν την οργάνωση και τη γενικότερη κουλτούρα στον εργασιακό χώρο καθώς και τις ηγετικές οδηγίες που να προωθούν την ψυχική ευημερία στην εργασία, συμπεριλαμβάνοντας την εναρμόνιση μεταξύ οικογενειακής ζωής και εργασίας.
- Να εφαρμοστούν προγράμματα για την ψυχική υγεία και ευημερία εκτιμώντας παράλληλα την επικινδυνότητα τους και προγράμματα πρόληψης για συνθήκες που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των εργαζομένων (stress, συμπεριφορά κακοποίησης π.χ. καταχραστικές συμπεριφορές, η χρήση βίας, η εκμετάλλευση στην εργασία, η χρήση αλκοόλ και ουσιών) καθώς επίσης και έγκαιρα παρεμβατικά σχέδια στον εργασιακό χώρο.
- Να λαμβάνονται μέτρα για να υποστηρίξουν τη συγκρότηση, τη διατήρηση ή αποκατάσταση καθώς και την επιστροφή στην εργασία ατόμων με προβλήματα διαταραχών ψυχικής υγείας.

4. Ψυχική Υγεία Υπερηλίκων Ατόμων

Ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης γερνάει. Η Τρίτη ηλικία φέρει μαζί της βέβαιους παράγοντες επικινδυνότητας για την ψυχική υγεία και ευημερία, όπως είναι η απώλεια δικτύων κοινωνικής υποστήριξης (οικογενειακό, φιλικό) και η εμφάνιση σωματικών και νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως είναι η νόσος του Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας. Τα ποσοστά αυτοκτονίας σε άτομα τρίτης ηλικίας κυμαίνονται σε υψηλό επίπεδο. Το να προάγουν υγιή και ενεργά άτομα Τρίτης ηλικίας αποτελεί έναν από τους βασικούς σκοπούς της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι σχεδιαστές πολιτικής και οι αρμόδιοι φορείς καλούνται να αναλάβουν δράση για τα άτομα της τρίτης ηλικίας με ψυχική διαταραχή, λαμβάνοντας υπόψιν τα κάτωθι:

- Να προάγουν την ενεργό συμμετοχή των ηλικιωμένων στη ζωή της κοινότητας, ενισχύοντας τόσο την σωματική τους άσκηση όσο και τις εκπαιδευτικές τους ευκαιρίες.
- Την ανάπτυξη ευέλικτων προγραμμάτων συνταξιοδότησης που να επιτρέπουν σε άτομα μεγάλης ηλικίας να παραμένουν περισσότερο στην εργασία με πλήρη ή μερική απασχόληση.
- Να λάβουν μέτρα για να προωθήσουν την ψυχική υγεία και ευημερία υπερήλικων ατόμων, παρέχοντας περίθαλψη σε κοινοτικό επίπεδο καθώς επίσης και σε ιδρυματικά πλαίσια.
- Να λάβουν μέτρα για την υποστήριξη των ατόμων που παρέχουν φροντίδα υγείας.

5. Καταπολεμώντας το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό

Το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός θεωρούνται παράγοντες επικινδυνότητας αλλά και συνέπεια των ψυχικών διαταραχών που μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλα εμπόδια στην αναζήτηση βοήθειας και στην αποκατάσταση.

Οι σχεδιαστές πολιτικής και οι αρμόδιοι φορείς καλούνται να αναλάβουν δράση για την καταπολέμηση του στίγματος και του κοινωνικού αποκλεισμού συμπεριλαμβάνοντας τα ακόλουθα: - Να υποστηρίξουν εκστρατείες και εκδηλώσεις για την καταπολέμηση του στίγματος στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στον εργασιακό χώρο με σκοπό να προωθήσουν την ενσωμάτωση ατόμων με ψυχικές διαταραχές.
- Να αναπτύξουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας που να είναι καλά ενσωματωμένες στην κοινωνία, που επικεντρώνονται στο κάθε άτομο ξεχωριστά και λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποφεύγουν το στιγματισμό και αποκλεισμό.
- Να προωθήσουν την ενεργή ενσωμάτωση ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας στην κοινωνία, βελτιώνοντας την πρόσβασή τους σε κατάλληλη εργασία, επιμόρφωση και εκπαιδευτικές ευκαιρίες.
- Να συμπεριληφθούν άτομα με ψυχικά προβλήματα, οι οικογένειες τους αλλά και οι φροντιστές τους σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων και σχεδιασμό σχετικής πολιτικής.

IV. Έναρξη του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία

Η Συνδιάσκεψη κατέληξε σε σύμφωνο, το οποίο αναγνωρίζει, ότι την κύρια ευθύνη για δράση στον τομέα της Ψυχικής Υγείας την έχουν τα Κράτη-Μέλη της. Παρ’ όλα αυτά, το Σύμφωνο στηρίζεται στη δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ενημερώνει, να προάγει τις καλύτερες πρακτικές και να ενθαρρύνει δράσεις από τα Κράτη-Μέλη της και τους αρμόδιους φορείς και να κατευθύνει τις κοινές προκλήσεις στην αντιμετώπιση ανισοτήτων στον τομέα της Υγείας.

Το περιεχόμενο αναφοράς του Συμφώνου περιλαμβάνει την Ευρωπαϊκή Πολιτική η οποία συναινεί στην ψυχική υγεία και ευημερία που απορρέει μέσα από πρωτοβουλίες της κοινοτικής πολιτικής των τελευταίων χρόνων, τις συμπράξεις που οι Υπουργοί Υγείας των Κρατών Μελών συνέταξαν υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, την Ανακήρυξη της Ψυχικής Υγείας για την Ευρώπη 2005, καθώς επίσης και από παρόμοιες διεθνείς πράξεις όπως η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρία.

Το σύμφωνο ενώνει τα Ευρωπαϊκά Ιδρύματα, τα Κράτη-Μέλη, τους αρμόδιους από σχετικούς τομείς, συμπεριλαμβάνοντας άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο αποκλεισμού για λόγους ψυχικής υγείας καθώς επίσης και την ερευνητική κοινότητα που υποστηρίζει και προωθεί την ψυχική υγεία και ευημερία. Αποτελεί μια αντανάκλαση της δέσμευσης τους σε μακροχρόνιες διαδικασίες ανταλλαγής, συνεργασίας και συντονισμού βασικών προκλήσεων. Το Σύμφωνο πρέπει να διευκολύνει τον έλεγχο και συντονισμό των τάσεων και δραστηριοτήτων των Κρατών-Μελών και των αρμόδιων. Βασισμένο στις καλύτερες πρακτικές, θα πρέπει να βοηθήσει να γίνουν προτάσεις προόδου για δράση, με σκοπό την θέσπιση θεμάτων προτεραιότητας.

V. Ως εκ τούτου, τα Κράτη-Μέλη, από κοινού με τους αρμόδιους διαφόρων τομέων, μέλη την πολιτειακής κοινωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Διεθνείς Οργανώσεις, καλούνται να ενωθούν στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία και να συνεισφέρουν στην εφαρμογή του. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη-Μέλη, μαζί με σχετικούς Διεθνείς οργανισμούς και αρμόδιους φορείς καλούνται:

- Να ιδρύσουν ένα μηχανισμό για ανταλλαγή πληροφοριών. Να εργαστούν μαζί στον εντοπισμό κατάλληλων πρακτικών και συντελεστών επιτυχίας στην πολιτική δράση των αρμοδίων προκειμένου να θέσουν θέματα προτεραιότητας στο Σύμφωνο και να αναπτυχθούν κατάλληλες προτάσεις και σχέδια δράσης.
- Να γνωστοποιούν τα αποτελέσματα τέτοιων εργασιών μέσα από σειρές συνεδριών στα θέματα προτεραιότητας του Συμφώνου για τα επόμενα χρόνια.
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκδώσει σχετική πρόταση για ένα Συμβούλιο Σύστασης για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία κατά τη διάρκεια του έτους 2009. - Τέλος, το Προεδρείο να ενημερώσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Υπουργικό Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κοινωνικό-Οικονομική Επιτροπή καθώς και την Κοινοτική Επιτροπή για τα πρακτικά και τα αποτελέσματα της Διάσκεψης.

*Μετάφραση-Διασκευή: Ίλια Χατζή, Ψυχολόγος MSc, Κοινοτικό Σπίτι "Η Θέτις", Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.

Δημοσιεύθηκε στα Τετράδια Ψυχιατρικής (Νο 107)