Βία ενάντια στις γυναίκες στο χώρο εργασίας τους... Ας μιλήσουμε γι΄αυτό

 

Η βία με βάση το φύλο

Εκτιμάται ότι μία στις τρεις γυναίκες παγκοσμίως θα υποστεί, κατά τη διάρκεια της ζωής της, κάποιας μορφής βία με βάση το φύλο της.

Παρά τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας και παρά τη δέσμευση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως μέσα από την επικύρωση της Σύμβασης για την Εξάλειψη κάθε μορφής Διάκρισης  κατά των Γυναικών (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women - CEDAW), οι γυναίκες παραμένουν ακόμα θύματα βίας και διακρίσεων σε όλες τις περιοχές του κόσμου.

Οι γυναίκες αποτελούν παραπάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού. Παρόλα αυτά, τα δύο τρίτα των γυναικών παραμένουν αναλφάβητες και αντιπροσωπεύουν το 70% των φτωχότερων ανθρώπων στον πλανήτη.

Η βία ενάντια στις γυναίκες είναι πολύπλευρη και περιλαμβάνει την ενδοοικογενειακή βία, την παρενόχληση, τον βιασμό, την εξαναγκαστική πορνεία και το trafficking κοριτσιών και γυναικών.

Είναι ευρέως αναγνωρισμένο ότι το να είναι κάποιος θύμα βίας προκαλεί προβλήματα στην ψυχική του υγεία, όπως μετατραυματική διαταραχή στρες, κατάθλιψη, αγχώδεις εκδηλώσεις, κρίσεις πανικού κτλ. Επίσης η βία παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ή στην επιδείνωση προβλημάτων που συνδέονται με τη χρήση ουσιών.

Οι επιπτώσεις του εκφοβισμού και της παρενόχλησης στην ψυχική υγεία

Η έκθεση σε καταστάσεις εκφοβισμού και/ή σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία, έχει βρεθεί ότι συνδέεται με τα ακόλουθα συμπτώματα:

Άγχος

Κατάθλιψη

Ευερεθιστότητα/Επιθετικότητα

Αϋπνία

Μελαγχολία και απάθεια

Επιπτώσεις στην γνωστική λειτουργία, όπως προβλήματα συγκέντρωσης

Ανασφάλεια και έλλειψη κινήτρων

Μείωση της ικανοποίησης που συνδέεται με την εργασία και της δέσμευσης στον φορέα/οργανισμό.

Επικίνδυνες συμπεριφορές και αυξημένη ροπή σε ατυχήματα.

Επιβλαβείς συνήθειες π.χ. αύξηση καπνίσματος και κατανάλωσης αλκοόλ,

Κακή διατροφή,

Έλλειψη συγκέντρωσης και μείωση της αυτοπεποίθησης,

Προσωπική απόσυρση, που συχνά οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση,

Αρνητικές επιπτώσεις στην οικογενειακή και ιδιωτική ζωή,

Ανυπόφορη πίεση στις σχέσεις.

Μετατραυματική Διαταραχή Στρες

Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις εκφοβισμού, τα θύματα έχουν διαγνωστεί με μετατραυματικό στρες/ μετατραυματική νεύρωση. Σε μια Νορβηγική μελέτη που συνέκρινε θύματα σοβαρών περιπτώσεων εκφοβισμού με άτομα που είχαν υποστεί δραματικές καταστροφές (1), ένα μεγάλο ποσοστό των θυμάτων εκφοβισμού φάνηκε να υποφέρουν από συμπτώματα μετατραυματικού στρες σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτούς που είχαν βιώσει καταστροφές. Σύμφωνα με τους συγγραφείς αυτής της μελέτης, τα μεγάλα επίπεδα άγχους που είχαν πολλά από τα θύματα του εκφοβισμού μπορούν να εξηγηθούν από το γεγονός ότι μια τέτοια κατάσταση προκάλεσε στα θύματα την κατάρρευση των προηγούμενων υποθέσεων για τον κόσμο και τον εαυτό τους. Ένα ολοένα και πιο σύνηθες εύρημα όσον αφορά στον εκφοβισμό, είναι οι χρονοβόρες διαδικασίες εκδίκασης των υποθέσεων και οι περίπλοκες δικαστικές αντιπαραθέσεις. Αυτό το γεγονός υποδηλώνει ότι αυτές οι καταστάσεις δεν είναι ξεκάθαρες για τους νομικούς ή για τους εργοδότες.

Όπως συμβαίνει με τον εκφοβισμό, η σεξουαλική παρενόχληση έχει πρόσφατα συνδεθεί με το μετατραυματικό στρες/ μετατραυματική νεύρωση (2). Οι συνέπειες της βίας και της παρενόχλησης μπορούν να εμποδίσουν τις γυναίκες να επιστρέψουν στην εργασία τους.

Έχει αποδειχτεί ότι, συχνά, οι καταστάσεις ηθικής παρενόχλησης οδηγούν στον τερματισμό της καριέρας του ατόμου-στόχου και στην κατάρρευση του γάμου του, της υγείας και της ζωής του. Ο όρος «ηθική παρενόχληση» υποδηλώνει μια ομαδική στοχευμένη επίθεση από συναδέρφους, υφισταμένους ή προϊσταμένους, ώστε να εξαναγκάσουν ένα άτομο να απομακρυνθεί από την εργασία του, μέσα από φήμες, υπονοούμενα, εκφοβισμό, δυσφήμιση, απομόνωση, και κυρίως, ταπείνωση.

Σε κάθε περίπτωση, η βία κατά των γυναικών στο χώρο εργασίας είναι πολύ πιθανό να έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία, οδηγώντας σε πιθανή μακροχρόνια ανεργία και εν τέλει στη φτώχεια και στον κοινωνικό αποκλεισμό.

Βία ενάντια στις γυναίκες στην εργασία - Η σημερινή πραγματικότητα

Ένα ποσοστό μεταξύ 40 και 50 τοις εκατό των γυναικών στην Ευρωπαϊκή  Ένωση αναφέρουν κάποιας μορφής σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους (3). Η βία κατά των γυναικών είναι διαδεδομένη σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε όλες τις χώρες αποτελεί ένα βασικό εμπόδιο στο να επιτευχθεί η ισότητα των φύλων. Επίσης αποτελεί μια ξεκάθαρη απόδειξη των άνισων σχέσεων εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών στη σημερινή πραγματικότητα.

Παρ’ όλα αυτά, η βία και η παρενόχληση αποτελούν προβληματικές έννοιες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι προσπάθειες για τη συλλογή δεδομένων για τη μέτρηση του πλαισίου και του εύρους της βίας και της παρενόχλησης κατά των γυναικών εμποδίζονται από μια σειρά παραγόντων, που συμπεριλαμβάνουν, α) την επίδραση των κοινωνικών και των πολιτιστικών προτύπων στον καθορισμό του τι συνιστά βία, γεγονός που εμποδίζει τη γενική συναίνεση για έναν ενιαίο ορισμό της βίας κατά των γυναικών, και β) τις αλλαγές στα ποσοστά των καταγγελιών για κακοποίηση ανάλογα με τον ορισμό της βίας που χρησιμοποιείται, τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι ερωτήσεις, τον τύπο του πληθυσμού – στόχου, και το περιβάλλον στο οποίο γίνεται η συνέντευξη (ιδιωτικότητα, οικείο ή όχι περιβάλλον  κ.λ.π.) (4).

Στις σημερινές ανταγωνιστικές, παγκοσμιοποιημένες αγορές, οι παράγοντες που συνδέονται με τη βία στο χώρο εργασίας εμφανίζονται όλο και πιο συχνά. Η φιλοσοφία της αγοράς εργασίας έχει τροποποιήσει τις σχέσεις εξουσίας και έχει τραυματίσει βαθιά την δυνατότητα διαχείρισης των εργασιακών σχέσεων. Επιπλέον, οι οργανισμοί του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, λειτουργώντας σε ένα δυναμικά εξελισσόμενο εξωτερικό περιβάλλον, απαντούν με ραγδαίες και εκτεταμένες αλλαγές στην παραγωγή  και ταυτόχρονα με μεγάλες εσωτερικές διαρθρωτικές αλλαγές. Συνακόλουθα, αυτές οι αλλαγές έχουν αποσταθεροποιήσει όλες τις μορφές διαχείρισης των εργασιακών σχέσεων και του ανθρώπινου δυναμικού, της διοίκησης και της οργάνωσης της εργασίας.

Τα τελευταία χρόνια, οι μελέτες πάνω στις διεθνείς εργασιακές συνθήκες δείχνουν ότι ένας αυξανόμενος αριθμός προβλημάτων υγείας σχετιζόμενων με την εργασία δημιουργείται εξαιτίας ψυχολογικών και όχι σωματικών αιτιών (5). Η ψυχολογική βία μπορεί να περιλαμβάνει διαφορετικές μορφές βίας, όπως είναι η σεξουαλική παρενόχληση, ο εκφοβισμός (bullying) και η ηθική παρενόχληση (mobbing).

Όσον αφορά στη σεξουαλική παρενόχληση, οι γυναίκες εργαζόμενες αναφέρουν περιπτώσεις τέτοιου είδους κακοποίησης σε παραπάνω από τριπλάσια συχνότητα από ό,τι οι άνδρες. Υπάρχουν διάφορες αιτίες γι’ αυτή τη διαφορά. Πρώτον, οι γυναίκες υπερ-εκπροσωπούνται σε πολλά από τα επαγγέλματα «υψηλού κινδύνου», όπως η εκπαίδευση, η κοινωνική εργασία, η νοσηλευτική, οι υγειονομικές υπηρεσίες, οι υπηρεσίες καθαριότητας και η οικιακή εργασία. Δεύτερον, στο πρόβλημα συμβάλει ο συνεχιζόμενος διαχωρισμός των φύλων στα επαγγέλματα, με τις γυναίκες να συγκεντρώνονται περισσότερο σε χαμηλά αμειβόμενες και με χαμηλό κύρος δουλειές, ενώ οι άντρες επικρατούν περισσότερο σε πιο καλοπληρωμένες και με υψηλότερο κύρος δουλειές και σε διευθυντικές θέσεις.  Τέλος, διάφοροι εργασιακοί  παράγοντες συχνά συνδέονται με περιστατικά βίας και παρενόχλησης: δύσκολες συνθήκες εργασίας (υπερβολικός φόρτος εργασίας, εντατικοί ρυθμοί δουλειάς κτλ)  σε συνδυασμό με εσωτερικούς κανόνες του φορέα και διοικήσεις που ενισχύουν τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργαζομένων.

Το έτος 2010 αποτελεί την κατάλληλη στιγμή για μια Ευρωπαϊκή δράση προς την κατεύθυνση της πρόληψης και της αντιμετώπισης κάθε μορφής βίας κατά των γυναικών στην εργασία.

Η Ισπανική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει θέσει την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών ως υψηλή προτεραιότητα. Επίσης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης να επεξεργαστούν μια σχετική οδηγία. Στην Εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης της στο Πρόγραμμα της Στοκχόλμης (Απρίλιος 2010), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι « θα διατεθούν όλα τα διαθέσιμα μέσα και πολιτικές, ώστε να εξασφαλιστεί μια ισχυρή Ευρωπαϊκή απάντηση ενάντια στη βία κατά των γυναικών και των παιδιών». Επιπλέον, την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (8 Μαρτίου), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την Χάρτα της Γυναίκας, καλώντας για την εξασφάλιση της ισότητας ανδρών και γυναικών και για «ένα τέλος στη βία με βάση το φύλο».

Ο Mental Health Europe (Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ψυχική Υγεία) αναγνωρίζει  τα βήματα που έχουν γίνει σε Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών και πιστεύει ότι υπάρχει ακόμα αρκετή δουλειά να γίνει, ώστε να διασφαλιστεί ότι η μάχη ενάντια στη βία και στις διακρίσεις με βάση το φύλο παραμένει ως υψηλή προτεραιότητα στην πολιτική ατζέντα.

1. Einarsen, S. (1996) Bullying and Harassment at Work: Epidemiological and Psychological Aspects. PhD thesis, Department of Psychological Science, University of Bergen.
2. Hoel, H. & Cooper, C.L. (2000a) Destructive Conflict and Bullying at Work. November 2000, Unpublished Report, UMIST, UK.
3. European Commission, 1998
4. Word Health Organization. 2000. Violence Against Women. (consulted on 31 Mar. 08).
5. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. 2007. Women and Violence at Work. (consulted on 31 Mar. 08).

Στο πλαίσιο του Προγράμματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής "ΔΑΦΝΗ ΙΙΙ" (2007-2013) με στόχο την πρόληψη, την αντιμετώπιση της βίας ενάντια στα παιδιά, στους νέους και στις γυναίκες και την προστασία των θυμάτων και των ομάδων που βρίσκονται σε κίνδυνο», ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ψυχική Υγεία  (Mental Health Europe) υλοποιεί το Πρόγραμμα "Βία ενάντια στις Γυναίκες στο χώρο Εργασίας… Ας μιλήσουμε για αυτό! – Οι Επιπτώσεις στην Ψυχική Υγεία των Γυναικών εξαιτίας της Βίας και της Παρενόχλησης εναντίον τους στο χώρο της Εργασίας". Το Πρόγραμμα υλοποιείται στη διάρκεια 2 ετών (Ιανουάριος 2009 – Δεκέμβριος 2010) με την συμμετοχή 8 χωρών. Για την Ελληνική συμμετοχή το πρόγραμμα ανέλαβε η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας.

Ο πληροφοριακός οδηγός αναφοράς για τις εργαζόμενες γυναίκες πάνω στην αναγνώριση και την αντιμετώπιση της βίας και της παρενόχλησης στο χώρο εργασίας και μια χρήσιμη πηγή για τους εργοδότες πάνω στις καλές πρακτικές για την πρόληψη της βίας και της παρενόχλησης των γυναικών στην εργασία: εδώ