Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας: Υπόμνημα προς τον Υπουργό Υγείας

Οι Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Κ.Μ.Ψ.Υ.) ίσως να μην είναι γνωστές στο ευρύ κοινό, παρέχουν όμως πολύτιμη βοήθεια σε χιλιάδες παιδιά, εφήβους και ενήλικες οι οποίοι κατοικούν σε περιοχές που δεν υπάρχουν άλλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Οι Κ.Μ.Ψ.Υ. απευθύνονται σε άτομα με ψυχικές διαταραχές ή/και ψυχοκοινωνικά προβλήματα, σε ομάδες υψηλού κινδύνου για εκδήλωση τέτοιων προβλημάτων καθώς και στον υπόλοιπο πληθυσμό με την εφαρμογή προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές, τους ιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας, τους εκπαιδευτικούς κ.α.

Δυστυχώς, όμως, οι Κ.Μ.Ψ.Υ. απειλούνται από την αδιαφορία του Υπουργείου Υγείας που μείωσε τη χρηματοδότησή τους, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, να κινδυνεύουν να χάσουν τις μοναδικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, στις οποίες είχαν πρόσβαση. Όση “απόσταση” και αν έχει πάρει η ηγεσία του Υπουργείου από τον ανθρώπινο πόνο, θα έπρεπε τουλάχιστον να αναλογιστεί το τεράστιο οικονομικό όφελος από τη λειτουργία των Μονάδων αυτών τόσο για τους πολίτες όσο και για το ίδιο το κράτος.

Την 8η Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκε το Πανελλήνιο Συμπόσιο Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, στους Δελφούς. Στο e-mail του http://psi-action.blogspot.com λάβαμε το παρακάτω υπόμνημα που εστάλη στην ηγεσία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης:

Αξιότιμες Κυρίες, αξιότιμοι Κύριοι,

Όπως γνωρίζετε το διήμερο 7-8 Νοεμβρίου 2008 πραγματοποιήθηκε στο Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο των Δελφών το πρώτο πανελλήνιο ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΚΙΝΗΤΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (με εστίαση στις Κ.Μ.Ψ.Υ τις ανατεθειμένες σε ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα βλ. Αρθρο 11 Παρ. 1 του Ν. 2716/1999). Η εκδήλωση είχε γενική θεματική «Καλές Πρακτικές, Προβλήματα και Προοπτικές στη λειτουργία των Kινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας» πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φωκίδας και του Δήμου Δελφών και συνδιοργανώθηκε από τις Κινητές Μονάδες: Έβρου, Ιωαννίνων-Θεσπρωτίας, Καρδίτσας, Κεφαλονιάς – Ζακύνθου - Ιθάκης, Κοζάνης, ΒΑ Κυκλάδων & Δ Κυκλάδων, ΝΑ Κυκλάδων, Λακωνίας, Λασιθίου, Λέσβου, Ρόδου, Τρικάλων, Φωκίδας, Χανίων, Χίου.

Στην Ελλάδα λειτουργούν αυτή τη στιγμή Κ.Μ.Ψ.Υ. σε 18 Νομούς της χώρας. Οι περισσότερες ιδρύθηκαν μετά το 2000 και προσφέρουν τις ακόλουθες υπηρεσίες: ψυχιατρική – ψυχολογική παρακολούθηση, διαγνωστικές και θεραπευτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, κατ’οίκον φροντίδα, ψυχοκοινωνική αποκατάσταση, αγωγή – ευαισθητοποίηση της κοινότητας, παρουσία σε εξωτερικά ιατρεία στα τοπικά Κέντρα Υγείας.

Η ενθουσιώδης και μαζικότατη συμμετοχή, η ουσιαστική συζήτηση και η συγκινητική, δεδομένων των πολύ δύσκολων καιρών που διάγουν όλοι οι εργαζόμενοι στην ψυχική υγεία, κινητοποίηση επιστημόνων από όλα τα μήκη και τα πλάτη της χώρας, σκόρπισε σε όλους μας έναν αέρα αισιοδοξίας και ανέδειξε με τον πλέον ανάγλυφο και πλουραλιστικό τρόπο μερικά βασικά ποιοτικά χαρακτηριστικά της δουλειάς των Κ.Μ.Ψ.Υ. στα πλαίσια της Ψυχιατρικής μεταρρύθμισης :

1. Η καθοριστική άμβλυνση του χρόνου παρέμβασης των εξειδικευμένων επιστημόνων κατά το οξύ ψυχωσικό επεισόδιο προς όφελος και συχνά με αποτέλεσμα τη σωτηρία του ασθενούς ή/και των οικείων του και την αποφυγή των ακούσιων και δαπανηρών εισαγωγών στα ψυχιατρεία.

2. Η ουσιαστική ευαισθητοποίηση-αγωγή της κοινότητας, όχι μόνο προς την κατεύθυνση της καταπολέμησης του στίγματος του ψυχικά ασθενούς (μέσω ημερίδων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε σχολεία κτλ) αλλά και της συνειδητοποίησης της ευθύνης μας ως πολιτών, στην παροχή αλληλοβοήθειας και υποστήριξης σε ομάδες πληθυσμού που την έχουν απόλυτη ανάγκη (μέσω της οργάνωσης τοπικών εθελοντικών υποστηρικτικών πυρήνων που συμβάλλουν στην κοινωνική επανένταξη και κυρίως στη μερική ή και την πλήρη παραγωγική δραστηριοποίηση και επαγγελματική αποκατάσταση των ψυχικά ασθενών).

3. Η διασφάλιση και η εμβάθυνση της συνέχισης της φροντίδας (follow up) των ψυχικά αρρώστων, αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητες που παρέχει η παραλλαγή της τεχνικής και του πλαισίου της θεραπείας. Αυτό καθίσταται δυνατόν με τη μέγιστη κινητοποίηση του επιστημονικού προσωπικού και την πολλαπλότητα της παρέμβασης σε διαθέσιμους χώρους της κοινότητας (συνήθως χώρους της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, χώρους που ανήκουν σε Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, συλλόγους, κλπ., και χώρους στους οποίους ζει και εργάζεται ο πληθυσμός στον οποίο απευθύνεται -σπίτι, καφενείο, χώροι δουλειάς). Τα απτά αποτελέσματα είναι η πρόληψη και αποφυγή των υποτροπών, η ραγδαία μείωση των επανεισαγωγών και η καταπολέμηση του φαινομένου της περιστρεφόμενης θύρας, η αποφόρτιση εν τέλει των δημοσίων ψυχιατρείων και η σταδιακή επανένταξη των ασθενών στην κοινότητα. Επιτυγχάνει, δηλαδή, κανείς το μέγιστο κοινωνικό όφελος με το μικρότερο δυνατό κόστος.

4. Η πολύπλευρη εκπαίδευση σε συνθήκες πραγματικής και απαιτητικής εργασίας (in service training) μιας ολόκληρης νέας γενιάς επιστημόνων της ψυχικής υγείας. Εκπαίδευση που δεν έχει να κάνει μόνο με την κατάρτιση, την ανταλλαγή και την αφομοίωση καλών πρακτικών παρέμβασης και θεραπείας, αλλά και με την ουσιαστική καλλιέργεια ενός ιδιαίτερου επαγγελματικού και κοινωνικού ήθους που συνδυασμένο με την ανθρώπινη συμπαράσταση και την αγάπη προς τον άρρωστο, είναι αυτοί οι πλέον πολύτιμοι και αναντικατάστατοι πόροι της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία είχαμε τη χαρά να τα διαπιστώσουμε, να τα συζητήσουμε και να τα αντιπαραβάλλουμε σε μια διημερίδα με υψηλό επιστημονικό και κλινικό ενδιαφέρον (ανταλλάξαμε απόψεις διεξοδικά για την τεχνική της επίσκεψης και μετέπειτα της θεραπείας στο σπίτι του ψυχικά ασθενούς, για την απαραίτητη δουλειά με την οικογένεια του ψυχικά αρρώστου επ’ ωφελεία τόσο των ίδιων των μελών όσο και προς τη διασφάλιση της σταθερής αποθεραπείας του αρρώστου, για τη διαδικασία δικτύωσης με όλες τις άλλες υπηρεσίες υγείας κάθε τομέα και για πολλά άλλα θέματα). Κυρίως, όμως, είχαμε τη χαρά να συναντηθούμε συνάδελφοι της ψυχικής υγείας που μοιραζόμαστε το ίδιο μεράκι για την εργασία μας, τις ίδιες αρχές της κοινοτικής και κοινωνικής ψυχιατρικής στην προσέγγισή μας και την ίδια πίστη για την αξία της μεταρρύθμισης από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη και από την Κεφαλονιά έως τη Χίο. Και αυτό στη σημερινή συγκυρία της υποχρηματοδότησης και της λήψης εξαναγκαστικών προσωπικών καταναλωτικών δανείων προκειμένου να μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη δουλειά μας, είναι αν όχι μια ισχυρή απόδειξη για το πόσο σοβαρά λαμβάνουμε υπόψη μας την τελευταία, τουλάχιστον ένα αισιόδοξο μήνυμα για την ίδια την ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα.

Οι Κ.Μ.Ψ.Υ. αποτελούν την πλέον απτή έκφραση της αντίληψης ότι ο ψυχικά ασθενής, με την ανάπτυξη των κατάλληλων κοινοτικών δομών και με περιοδική προληπτική, προνοιακή ή και θεραπευτική συνδρομή, δύναται να διαβιώνει αρμονικά και παραγωγικά στο κοινωνικό του περιβάλλον. Όσο διαχρονικά ισχυρή είναι η ανθρωπιστική αξία της διατήρησης του ψυχικά ασθενή σε λειτουργική κατάσταση στο οικείο περιβάλλον του, τόσο αποδεδειγμένο είναι και το δημοσιοοικονομικό όφελος της πολιτείας και της κοινωνίας που την υποστηρίζει.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ο βασικός νόμος 2716/1999 στο άρθρο 13 προβλέπει σε αδρές γραμμές συγκρότηση διαδικασιών χρηματοδότησης των μονάδων ψυχικής υγείας ορίζοντας τρεις πηγές διαθέσιμες στις Κ.Μ.Ψ.Υ.. Ειδικότερα:

α) Κατά τις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 13 προβλέπεται η θέσπιση ειδικού νοσηλίου. Σε εκτέλεση της διατάξεως εκδόθηκε η με αριθμό ΥΑ Υ5β/Γ.Π οικ.35724/2002 (ΦΕΚ Β' 485), με την οποία ορίσθηκε το ειδικό ενοποιημένο (κλειστό) νοσήλιο στο ποσό των 11,00 ευρώ ανά επίσκεψη και με μέγιστο αριθμό επισκέψεων 4/μήνα. Στην ίδια απόφαση προβλέπεται και η εν συνεχεία σύναψη συμβάσεων μεταξύ ασφαλιστικών οργανισμών και Μ.Ψ.Υ. χωρίς ωστόσο να γίνεται οποιαδήποτε μνεία σε χρονοδιάγραμμα ή διαδικασίες. (Σημειώνεται ότι έως και σήμερα, η είσπραξη του άνω νοσηλίου, που σε κάθε περίπτωση δεν καλύπτει ούτε τα στοιχειωδέστατα λειτουργικά έξοδα, δεν έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στην πράξη.

β) Κατά την παράγραφο 3 του άρθρου 13 προβλέπεται ο δια Υπουργικής απόφασης καθορισμός διαδικασίας για την επιπλέον ενίσχυση Μ.Ψ.Υ. για τα ανασφάλιστα και οικονομικά αδύναμα άτομα. Στη συγκεκριμένη παράγραφο δε γίνεται διαχωρισμός των δομών ή φορέων (δημόσιων ή ιδιωτικών) που δικαιούνται της ενίσχυσης, συνεπώς ορίζεται και για τις Κ.Μ.Ψ.Υ. ειδική περίπτωση απευθείας χρηματοδότησης από τον προϋπολογισμό του Υπουργείου.

γ) Κατά την παράγραφο 5 του άρθρου 13 προβλέπεται ειδικά η ένταξη των Κ.Μ.Ψ.Υ. τις οποίες λειτουργούν οι ιδιωτικοί μη κερδοσκοπικοί φορείς στην ανωτέρω αναφερόμενη διάταξη περί του ειδικού νοσηλίου και επίσης πρακτικά η υπαγωγή των μονάδων αυτών στη διαδικασία χρηματοδότησης των δημοσίων μονάδων υγείας βάσει του άρθρου 28 του ν. 2519/1997: ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ χωρίς ειδικούς περιορισμούς, χωρίς όμως και τη θέσπιση προϋποθέσεων.

Συμπερασματικά, το πρόβλημα δημιουργείται από την απουσία κανονιστικών ρυθμίσεων στις υ5β/οικ. 1962 / 21 – 9 – 2000 και Υ5β/οικ. 1662/ 21 - 5 - 2001 είτε σε διάφορη ΥΑ, που να ορίζουν διαδικασίες και να επιτρέπουν ειδική και συνεπώς ομαλή διαδικασία χρηματοδότησης δομών όπως οι Κ.Μ.Ψ.Υ. απευθείας από τον κρατικό προϋπολογισμό, εφόσον τούτο προβλέπεται από το υπερκείμενο νομοθέτημα. Ομοίως, προφανώς επί προθέσει του νομοθέτη να αποφευχθούν μορφώματα πλανοδιακής ιατρικής, οι ιδιωτικού φορέα Κ.Μ.Ψ.Υ. λειτουργούνται αποκλειστικά από μη κερδοσκοπικά Ν.Π.Ι.Δ..

Συνεπώς, προκύπτει ότι η μόνη διέξοδος από τη συνεχή εκκρεμότητα και ανασφάλεια συγκέντρωσης των αναγκαίων πόρων λειτουργίας των μονάδων ψυχικής υγείας συνίσταται στη θέσπιση συγκεκριμένου κανονιστικού πλαισίου στη βάση και προς εκτέλεση των διατάξεων του άρθρου 13 του Ν. 2716/1999.

Στα όρια του παρόντος κειμένου δεν είναι ασφαλώς εφικτή η συγκρότηση νομοθετικής πρότασης. Ωστόσο, οι σχετικές διατάξεις θα πρέπει να είναι αφενός δεσμευτικές για το δημόσιο και αφετέρου ειδικές ως προς τις επιχορηγούμενες δαπάνες και διαδικασίες εγκρίσεων / εκταμιεύσεων. Απαραίτητη προκύπτει η θέσπιση διαδικασιών καθορισμού κόστους - όχι βέβαια κατά δήλωση του επιχορηγούμενου - αλλά σύμφωνα με υπολογισμούς που θα προκύπτουν από συγκεκριμένες διατάξεις σε συνδυασμό με την απόφαση σκοπιμότητας εκάστης δομής. Τα ανωτέρω θα επέτρεπαν τον ορισμό με ειδική διάταξη των επιχορηγήσεων αυτών ως άμεσα απαιτητών.

Κατά τον τρόπο αυτό οι λειτουργούσες δομές θα μπορούσαν να μην εξαρτούν τη συνέχιση λειτουργίας τους από την ατομική βούληση οποιουδήποτε, ενώ παράλληλα το δημόσιο θα γνώριζε και θα μπορούσε να προϋπολογίσει πραγματικά και όχι υποθετικά τις αναγκαίες δαπάνες.

Οπωσδήποτε για την ορθή λειτουργία του συστήματος ψυχικής υγείας δεν επαρκούν μεριστικές λύσεις και παρεμβάσεις αλλά απαιτείται εφαρμογή καθολικής οργανωμένης και τομεοποιημένης διαχείρισης. Η σημερινή ωστόσο οριακή κατάσταση του συστήματος επιβάλει την αξιοποίηση των υφιστάμενων προαναφερθεισών διατάξεων, την κατά τα ανωτέρω εξειδίκευση και ουσιαστική ενεργοποίησή τους.

Οι Κ.Μ.Ψ.Υ είναι ίσως οι δομές που υπηρετούν πιο πιστά το πνεύμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και αναδεικνύουν σαφέστερα την ηθική βάση της κοινοτική ψυχιατρικής, δεδομένου ότι δύνανται να εξυπηρετήσουν μεγαλύτερες πληθυσμιακές ομάδες και να ενεργήσουν προληπτικά αποτρέποντας ανάπτυξη παθολογιών που θα οδηγούσαν σε αύξηση αναγκών για τις πλέον δαπανηρές δομές φιλοξενίας.

Για την Επιτροπή του 1ου πανελληνίου Συμποσίου Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας (Δελφοί, 7-8 Νοεμβρίου 2008)

Κωνσταντίνος Μπόλιας (Κ.Μ.Ψ.Υ. Νομού Χίου)

Αλέξανδρος Λούντζης (Ε.Κ.Ψ. & Ψ.Υ.)

Χριστίνα Ζαχαροπούλου (Κ.Μ.Ψ.Υ. Νομού Φωκίδας)

EΠΙΣΥΝΑΠΤΟΝΤΑΙ ΟΙ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΩΝ Κ.Μ.Ψ.Υ.

Σημείωση (του blog): Οι παραπομπές του υπομνήματος σε υπουργικές αποφάσεις δεν συμπεριελήφθησαν στην ανάρτηση.