Νεοφιλελευθερισμός και Νεοιδρυματισμός

Απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου: “Η καθημερινή ζωή στο ψυχιατρείο: Μορφές ιδρυματισμού και ιδρυματικής κακοποίησης” του Χ. Ασημόπουλου (υπό έκδοση από τις εκδόσεις Καστανιώτη).

"...Το εγχείρημα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης κινδυνεύει. Έχουν αρχίσει να κυριαρχούν αντιλήψεις και απόψεις περί της αναγκαιότητας διατήρησης των Ψυχιατρείων, του κεντρικού ρόλου που θα πρέπει να παίζει η λειτουργία του νοσοκομείου στο σύστημα των ψυχιατρικών υπηρεσιών και τον περιορισμό, ως συμπληρωματικών σε αυτό και υπό τον αποκλειστικό έλεγχο των Ψυχιατρείων, των μονάδων ψυχοκοινωνικής φροντίδας στην κοινότητα. Οι απόψεις αυτές σταδιακά αρχίζουν να αντανακλούν και σε επίσημες πολιτικές, Το γεγονός αυτό είναι αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης συντηρητικής κοινωνικής πολιτικής σε συνδυασμό με το φαινόμενο της αντίστασης στην αλλαγή. Η νεοφιλελεύθερη συντηρητική κοινωνική πολιτική περιορίζει το κοινωνικό κράτος, αποφεύγει την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων με την υιοθέτηση λύσεων που απαιτούν αναδιάρθρωση και προωθεί απόψεις που θεωρούν ότι οι νόμοι της ελεύθερης οικονομίας είναι δυνατόν να ρυθμίσουν τις κοινωνικές ανισότητες. Επιπλέον, καθώς η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η οποία είναι διαδικασία μετασχηματισμού του συστήματος από υπηρεσίες βασισμένες στο Ψυχιατρείο σε υπηρεσίες βασισμένες στην κοινότητα, είναι διαδικασία αλλαγής, κλονίζει τις υπάρχουσες ισορροπίες στο ψυχιατρικό σύστημα, είναι αγχογόνος και απαιτεί από όλους όσους συμμετέχουν σε αυτό νέες στάσεις, συμπεριφορές, σχέσεις και λειτουργίες. Στη διαδικασία της αλλαγής εκδηλώνεται αντίσταση στην αποδοχή της, η οποία προέρχεται από φόβο για το άγνωστο, έλλειψη γνώσεων και πληροφόρησης, προκαταλήψεις, ασυμβίβαστο αξιών και υποθέσεων και απώλεια του γνώριμου ψυχοκοινωνικού πεδίου. Αντιδράσεις αυτού του είδους κινητοποιούνται και εκφράζονται από όλους όσους εμπλέκονται στην μεταρρύθμιση: την κεντρική διοίκηση, την διεύθυνση και το προσωπικό των Ψυχιατρείων, τους ίδιους τους ασθενείς και τις οικογένειες τους και τις τοπικές κοινωνίες (Tsiantis et al, 1995). Η αντίσταση εκδηλώνεται με μεγαλύτερη ένταση και προκαλεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην αλλαγή όσο ιεραρχικά εμφανίζεται υψηλότερα στις κοινωνικές δομές. Ειδικότερα, στο επίπεδο της κεντρικής διοίκησης η αντίσταση στην αλλαγή του ψυχιατρικού συστήματος εκδηλώνεται με την προτίμηση των ιδρυματικών μορφών φροντίδας και την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των υπηρεσιών φροντίδας στην κοινότητα. Τα εμπόδια αυτά έχουν την μορφή γραφειοκρατικών προβλημάτων, ανάσχεσης της δυναμικής συνέχισης των προγραμμάτων, παρεμπόδιση της διάδοσης της πληροφορίας, προβλήματα χρηματοδότησης και καθυστέρηση της νομοθετικής κατοχύρωσης των νέων κοινοτικού τύπου υπηρεσιών ψυχικής υγείας (Ασημόπουλος, 2006).

Σε αυτή την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, και σε μία περίοδο κατά την οποία στην ελληνική κοινωνία αυξάνονται η φτώχεια, ο ρατσισμός, οι κοινωνικές αντιθέσεις και η κοινωνική περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός, η κεντρική διοίκηση, επικαλούμενη την οικονομική ύφεση και το κόστος λειτουργίας των νέων μονάδων στο ψυχιατρικό σύστημα, άρχισε να υποχρηματοδοτεί ασφυκτικά τις μονάδες ψυχιατρικής μεταρρύθμισης των μη κυβερνητικών οργανισμών, όσων δηλαδή δεν ελέγχονται και δεν λειτουργούν ως δορυφορικές των Ψυχιατρείων. Εαν το γεγονός αυτό συνεχισθεί, θα τις οδηγήσει πολύ σύντομα σε διακοπή της λειτουργίας τους. Σε αυτή την περίπτωση το μέλλον των εξυπηρετούμενων σε αυτές ασθενών στην κοινότητα είναι αβέβαιο. Ο κίνδυνος να επιστρέψουν στα Ψυχιατρεία είναι μεγάλος. Το τι ακριβώς θα σημαίνει η ψυχιατρική ιδρυματική εμπειρία ζωής για αυτούς τους χιλιάδες ανθρώπους, αλλά και τι σημαίνει για τους χιλιάδες υπόλοιπους ασθενείς που παραμένουν ακόμα έγκλειστοι στα Ψυχιατρεία, μπορεί ο αναγνώστης να το γνωρίσει διαβάζοντας τις σελίδες του βιβλίου.

Η βασική θέση που υποστηρίζεται στο βιβλίο είναι ότι ο ψυχιατρικός ιδρυματισμός είναι φαινόμενο σύμφυτο με την κακοποίηση. Η παραμέληση και κακοποίηση των ψυχικά ασθενών στο Ψυχιατρείο, παρά του ότι αποτελεί συστηματική και γενικευμένη κατάσταση στο σύστημα λειτουργίας των κλειστών ψυχιατρικών ιδρυμάτων, αποσιωπάται. Αγνοείται τόσο γενικότερα από την κοινωνία όσο ειδικότερα και από την επιστημονική έρευνα. Η σιωπή είναι εύκολο να συγκαλύπτει αυτά τα θέματα όταν συμβαίνουν στο πλαίσιο κλειστών ιδρυματικών συστημάτων. Συνήθως προσεγγίζεται σαν ένα μεμονωμένο γεγονός, δηλαδή σαν ένα σκάνδαλο στη λειτουργία των Ψυχιατρείων και σαν εκδήλωση μίας μη αναμενόμενης παθολογίας τους (Stanley, 1999). Όμως αντίθετα, όπως δείχνουν τα εμπειρικά δεδομένα το φαινόμενο της διαφθοράς της φροντίδας σε αυτά αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας τους. Το φαινόμενο της διαφθοράς της φροντίδας έχει την έννοια της ενεργής κατάχρησης της δύναμης και της ηθικής απόκλισης από τις αξίες στις οποίες βασίζονται οι οργανισμοί που είναι κοινωνικά δεσμευμένοι για τη μέριμνα, την φροντίδα και τον σεβασμό των ανθρώπων σε ανάγκη περίθαλψης και προστασίας (Wardhaugh and Wilding, 1998). Όπως φαίνεται από τα δεδομένα που παρουσιάζονται στο βιβλίο προκύπτει με διάφορες μορφές και στη χώρα μας: κατάχρηση της δύναμης από το προσωπικό, άσκηση κακομεταχείρισης και βίας στους ασθενείς, εκμετάλλευση, παραμέληση και κακοποίησή τους..."