Η Κρήτη 4 χρόνια χωρίς ψυχιατρείο

Στην εποχή μας όπου οι μειοψηφίες εξορίζονται στο περιθώριο. Στην εποχή μας που "παράγονται" κάθε μέρα "περιττοί άνθρωποι". Στην εποχή μας, της εμπορευματοποίησης των δημόσιων αγαθών. Σε μια εποχή όπου αποδομείται το κοινωνικό κράτος. Στην εποχή της ανεργίας, της φτώχειας, της εγκληματικότητας, των "εξαρτήσεων" και της αλλοτρίωσης και παθητικότητας των πολιτών. Στην εποχή συρρίκνωσης των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων τι τύχη μπορεί να έχει ο ψυχικά άρρωστος; Μεταξύ "εγκλεισμού" και "αποκλεισμού" σε τόπο Α-τοπο και χώρο Α-χωρο, χωρίς ταυτότητα, χωρίς εισόδημα, χωρίς διαπραγματευτικότητα, τι δυνατότητες κοινωνικής επανένταξης απομένουν;

Στην εποχή των υποχρηματοδοτήσεων και της πολιτικής των "πτωχοκομείων" για τις στεγαστικές δομές, είμαστε υπέρ μιας ψυχιατρικής με όνειρο και κατά της πολιτικής της λιτότητας. Ονειρευόμαστε μια ψυχιατρική όπου η "δύσκολη στιγμή" οποιουδήποτε ατόμου δεν θα είναι ζήτημα "νόμου και τάξης", ζήτημα της "κλούβας των μεταγωγών", ζήτημα απαγορεύσεων, εγκλεισμού, βίας και απόρριψης, αλλά μια ανάγκη για βοήθεια και μια κοινωνική υποχρέωση για συνοδοιπορία.

Στην σημερινή εποχή, ψυχικά πάσχοντες, συγγενείς, επαγγελματίες αλλά και η ευρύτερη κοινωνία μια επιλογή έχουν:
Την συγκρότηση ενός κοινωνικού κινήματος που θα ζητήσει και μια άλλη ψυχιατρική θεωρία, ένα άλλο ψυχιατρικό παράδειγμα που θα έχει στο κέντρο της προσοχής του τον άρρωστο άνθρωπο και τις ανάγκες του και μια άλλη ψυχιατρική περίθαλψη ανοιχτών θυρών όπου οι άνθρωποι που πάσχουν θα νοσηλεύονται με αξιοπρέπεια.

Οι στεγαστικές δομές που δημιουργήθηκαν για να μην καταλήξουν σε νεοϊδρυματικά μορφώματα μέσα στην κοινότητα, για να μην ζουν οι άρρωστοι μέσα αλλά συγχρόνως έξω από την κοινωνία, πρέπει να χρηματοδοτηθούν για να μπορούν να λειτουργήσουν ως χώροι παραγωγής νοήματος νια τους ενοίκους και όχι σαν χώροι ενός νέου πιο ραφιναρισμένου - εγκλεισμού.

Ταυτόχρονα πρέπει να χρηματοδοτηθεί η δημιουργία και λειτουργία ενός δικτύου κοινοτικών δομών και δράσεων σε όλη την Κρήτη, για να μπορέσει να εφαρμοστεί η τομεοποίηση και οι αρχές της κοινοτικής ψυχιατρικής, σε αντιπαράθεση του Ασυλικού μοντέλου. Για να μπορέσουν οι άνθρωποι που έχουν κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα ταυτόχρονα να έχουν τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα τους. Για να μην είναι η διαφορετικότητα πρόβλημα, αλλά πηγή πλούτου νια την κοινωνία.

Στην Κρήτη εδώ και τέσσερα χρόνια δεν υπάρχει ούτε μια κλίνη στο ψυχιατρείο και λειτουργεί η τομεοποίηση. Αυτά τα δύο στοιχεία διαφοροποιούν το παράδειγμα της Κρήτης από όλες τις άλλες περιπτώσεις. Αφού για 4 χρόνια σε μια ολόκληρη περιοχή λειτουργούμε χωρίς ψυχιατρείο σημαίνει ότι μπορούμε και αλλού. Μπορούμε και παντού. Γι αυτό αξίζει να στηριχθεί το παράδειγμα της Κρήτης. Μπορούμε να φτιάξουμε συστήματα ψυχιατρικής φροντίδας χωρίς ψυχιατρεία, χωρίς εγκλεισμό, βία και οτιγματικές διαγνώσεις. Μπορούμε αντί της απλοποιητικής: απάντησης του εγκλεισμού, να προσφέρουμε στους ασθενείς μας ανοιχτή, κοινοτική, ολική, σφαιρική φροντίδα.

Το παράδειγμα της Κρήτης αποδεικνύει ότι η ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο, εγκλεισμούς, βία και αποκλεισμούς 6εν είναι ουτοπία, αλλά μπορεί να γίνει πράξη. Η περίπτωση της Κρήτης -μοναδικό παράδειγμα στην Ελλάδα και από τα λίγα σε ολόκληρο τον κόσμο- αποδεικνύει ότι ένα άλλο ψυχιατρικό παράδειγμα μπορεί να δώσει συστήματα ψυχιατρικής φροντίδας πιο ανθρώπινα, πιο ελεύθερα, πιο θεραπευτικά. Το ψυχιατρικό τοπίο στην Κρήτη άλλαξε. Αντί το ψυχιατρείο, το δίκτυο κοινοτικών δομών στην κοινότητα, αντί το κρεβάτι, η δουλειά της θεραπευτικής ομάδας, αντί της απλοποιητικής προσέγγισης μια σφαιρική αντιμετώπιση της ψυχικής διαταραχής. Ο χώρος του ψυχιατρείου θέλουμε να γίνει από χώρος της τρέλας, χώρος πολιτισμού. Και τι καλύτερη αρχή από αυτές τις εκδηλώσεις. Από χώρος δακρύων, σιωπών, στεναγμών και κραυγών, χώρος πολιτιστικής δημιουργίας. Από τόπος απογύμνωσης για τους εγκλείστους, χώρος συγκίνησης και προβληματισμού.

Θέλουμε μια άλλη ψυχιατρική. Όχι της ομοιότητας αλλά της διαφοράς. Όχι της κοινωνικής ανάθεσης αλλά της θεραπευτικής ευθύνης. Όχι των συμπτωμάτων αλλά των αναγκών, όχι των απαγορεύσεων, των κανονιστικών αρχών και των περιορισμών αλλά της ελευθερίας, των επιλογών και της ευθύνης. Θέλουμε ένα νέο ψυχιατρικό παράδειγμα.

Γ. Κοκκινάκος

Αυτό είναι το εισαγωγικό σημείωμα στο φυλλάδιο με τίτλο "Η υπέρβαση του Θ.Ψ.Π.Χ." για το 3ήμερο πολιτιστικών δράσεων, το οποίο πραγματοποιείται με αφορμή τη συμπλήρωση τεσσάρων ετών από το κλείσιμο του ψυχιατρείου της Κρήτης. Τα κείμενα που ακολουθούν περιέχονται, επίσης, στο ίδιο φυλλάδιο:


Η Μαρία

Πριν χρόνια νοσηλεύαμε στο Θ.Ψ.Π. Χ. την Μαρία, μια νέα κοπέλα περίπου 30 ετών, σχιζοφρενή. Ένα απόγευμα είχε μια επίσκεψη από την μητέρα της η οποία της έδωσε 20 € για την βδομάδα, και φεύγοντας η μάνα της, η Μαρία πήγε στο καφενείο, αγόρασε όλα της τα χρήματα φρέσκιες τυρόπιτες, πήγε στο θυρωρείο όπου σύχναζε μία αγέλη αδέσποτων σκύλων και τάισε τα αδέσποτα τυρόπιτες, Ο θυρωρός την είδε, ειδοποίησε τον νοσοκόμο απ' το περίπτερο και η Μαρία εκείνο το βράδυ κοιμήθηκε στην απομόνωση. Στην κάρτα της ασθενούς εγράφη «ανήσυχη» και η συμπεριφορά της εισεπράχθη από το προσωπικό του τμήματος ως ακατανόητη. Την άλλη μέρα έλαβα γνώση του γεγονότος και κάλεσα τη Μαρία στο γραφείο για να την δω και να συζητήσομε. Είπαμε πολλά και όταν την ρώτησα, γιατί Μαρία τάισες τις τυρόπιτες στα αδέσποτα μου απάντησε: Γιατί γιατρέ τα κακόμοιρα τα ζώα να τρώνε αποφάγια; Εγώ γέλασα και στη συνέχεια η Μαρία μου λέει: Όσο γνωρίζω τους ανθρώπους τόσο περισσότερο αγαπώ τα ζώα. Φροντίστε μη με φέρετε σε σημείο να αγαπώ μόνο τα ζώα. Η κουβέντα συνεχίστηκε με ενδιαφέρον και προς το τέλος η Μαρία μου λέει: Ξέρεις γιατρέ εγώ στεναχωριέμαι περισσότερο όταν βλέπω σκοτωμένο στο δρόμο ένα σκυλάκι από έναν άνθρωπο. Γιατί; της λέω. Γιατί γιατρέ σκέφτομαι, ο άνθρωπος κάτι θα έκανε, ενώ το ζωάκι; Αυτό το καημένο δεν βαρύνεται με το αδίκημα της λογικής !! Μην σας κουράσω.

Όταν η συμπεριφορά της Μαρίας δεν Θα καταγράφεται μόνο σαν σύμπτωμα κάποιας διαταραχής... Όταν κάθε διαφορετική συμπεριφορά δεν θα πολιτογραφείται ως ακατανόητη για να τονίζομε ότι μόνο η δική μας είναι κατανοητή και ορθή... Όταν σε κάθε σύμπτωμα του δεν θα έχομε έτοιμες απλοποιητικές νοσογραφικές απαντήσεις αλλά θα το διαβάζομε και ως ψυχικό βίωμα και ως τρόπο του υπάρχειν στον κόσμο ή γλώσσα και μηνύματα επικοινωνίας ή ευαισθησία ή υπαρξιακή ανάγκη ή χάσμα, τότε μόνο θα έχομε ένα σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας ιδεώδες και λειτουργούς ψυχικής υγείας που μπορεί να ξεχνούν καμιά φορά την ερώτηοη, αλλά πάντα θα ξέρουν την απάντηση, η οποία είναι: Ο άρρωστος άνθρωπος και οι ανάγκες του.


Τι ήθελε να 6ει ο άνθρωπος εκείνος;

Σχεδόν κάθε απόγευμα πλησίαζε έναν τοίχο στο ψυχιατρείο και σε μια τρύπα που υπήρχε κοιτούσε με τις ώρες. Για μέρες, εβδομάδες, μήνες, χρόνια... Ώσπου μια μέρα πήγα να δω κι εγώ τι είναι αυτό που με τόση μεθοδικότητα παρατηρεί. Δεν είδα τίποτε του λέγω, τι βλέπεις εσύ; Μα τι να δεις γιατρέ μου; μου απαντά. Εσύ θέλεις σε δυο λεπτά να δεις; Εγώ 10 χρόνια προσπαθώ και 6εν είδα τίποτε ακόμα!! Αιχμάλωτος της ορθολογικότητας εγώ έμεινα σαστισμένος, τι ήθελε να 6ει ο άνθρωπος εκείνος; Μέσα στο «παραλήρημα του», εκεί όπου κατέφευγε νια κάποιο «λόγο» και όχι αναιτίως, ποια κρυμμένη αλήθεια ήθελε να ανακαλύψει;

Ποιο νόημα μέσα στο «μη νόημα του κόσμου»; Και ποιο είναι το νήμα από τους Ινδιάνους Πουέμπλος που με τις τελετουργίες τους «σήκωναν τον ήλιο στον ουρανό» μέχρι τον άνθρωπο μας που κοιτούσε μέσα από την τρύπα στον τοίχο λες και παρατηρούσε τον θεό μέσα από τη συμπαντική χοάνη.

Μου κάνει νόημα με το χέρι του να μην μιλώ. Και συνέχισε την παρατήρηση μεριμνητικός, παρηγορητικός, φανερωτικός, μιας βαθύτερης ουσίας, αιωρούμενος, προσευχόμενος. Και η προσευχή του ακουγόταν στα πέρατα. Ίνα άνθος της σιωπής, μια κραυγή ουρανομήκης, ένας αιώνιος εραστής του απόλυτου. Μέσα στον κατακλυσμό της σαχλαμάρας της εποχής μας, μέσα στο κενό, άρριζο εφήμερο και θνησιγενή λόγο του σήμερα. Μέσα στην ακατάσχετη πολυλογία, κενολογία, φλυαρία, λογοκοπία του καιρού μας. Ένας «τρελός», ιαματικός, αφυπνιστικός, υπαρξιστικός. Ένας άνθρωπος, ναυαγισμένος, πονεμένος και γι' αυτό αυθεντικός. Στερημένος και γι' αυτό πλούσιος στην πενία του. Εύας άνθρωπος κομίζων και αναγγέλλων την κρυμμένη ομορφιά του κόσμου. Ένας δαίμονας που μας καλεί να βγούμε από τις τρώγλες της λογικής στην απόλυτη ορατότητα των ανοιχτών οριζόντων. Μια περίπτωση για την Προκρούστεια ψυχιατρική και ας φωνάζει διαρκώς τον στίχο του Ρεμπώ; «Η αληθινά ζωή είναι απούσα». Δηλαδή μια σπαρακτική παρουσία της απουσίας, μια κραυγή ότι η αξία, η ουσία και το νόημα του ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς σε αυτό που δεν υπάρχει και το οποίο ο άνθρωπος μέσα από την οντολογική αγωνία το γνωρίζει ως απουσία, ή ως διαρκώς διαφεύγων, ή ως χάσμα, ή ως τραγική μοίρα.