Τρομοκρατήστε μας, πλησιάζουν οι εκλογές

Σήμερα αναδημοσιεύουμε ένα κείμενο (από τα Νέα) που υπογράφει η Φωτεινή Τσαλίκογλου, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Με αφορμή τις Γαλλικές εκλογές του 2002 η κα Τσαλίκογλου αναφέρεται στο αίτημα του πολίτη – ψηφοφόρου να νοιώσει ασφάλεια, να προστατευθεί από τους κινδύνους που τον απειλούν. Και ποιοι είναι οι κίνδυνοι;

Ο Z. Bauman, υποστηρίζει ότι αυτό που κάνει τους κινδύνους φαινομενικά σοβαρότερους είναι η δυσκολία να τους εντοπίσουμε και επομένως να τους αποφύγουμε και να τους καταπολεμήσουμε. “Φοβόμαστε τους μετανάστες, επειδή οι πιο τρομερές απειλές είναι σήμερα κρυμμένες σε έναν παγκόσμιο κρανίου τόπο. Οι μετανάστες είναι η ενσάρκωση των αδιόρατων φόβων. Είναι η μοναδική εμπροσθοφυλακή που είναι ορατή διά γυμνού οφθαλμού και που μπορούμε να την αγγίξουμε με το χέρι μας. Είναι, όπως έλεγε ο Μπέρτολντ Μπρεχτ, οι προάγγελοι των κακών ειδήσεων...”

Η κουλτούρα της ανασφάλειας

Το συναίσθημα φόβου στη Γαλλία και αλλού δημιουργεί ερωτηματικά

Μια χρυσή λέξη «έπαιξε» στις Γαλλικές εκλογές. Μια χρυσή λέξη, απότοκος μεν των ημερών μας αλλά με βαθιές ρίζες στον ανθρώπινο ψυχισμό. Είναι η λέξη «ασφάλεια».

Το αίτημα «Να νιώθω ασφαλής» εστιάζεται σε δυο «εύκολους» στόχους.

Οι εγκληματίες και οι ξένοι. Αυτοί με απειλούν. Και από αυτούς επιθυμώ να προστατευθώ. Έτσι απλά σαν παιδικό παιχνίδι. Γιατί εν τέλει απλός και παιδικός είναι ο ανθρώπινος ψυχισμός τουλάχιστον ως προς τις πρωταρχικές του λειτουργίες.

Κι εκεί φωλιάζει ο φόβος.

Ο φόβος που τόσο έντεχνα καλλιεργείται για να είναι πάντα εδώ παρών και αδάμαστος προκειμένου να προσφέρει τις μέγιστες και φοβερές υπηρεσίες του.

Φόβος και έμφοβοι άνθρωποι ενισχύουν τον Λεπέν και κάθε Λεπέν. Φόβος και έμφοβοι άνθρωποι ενεδρεύουν για να υπονομεύσουν τον ορθό λόγο και τα θεμέλια μιας δημοκρατικής Ευρώπης. Ο φόβος είναι η κακιά μητριά που βυζαίνει με χαλασμένο γάλα το μωρό της. Και το μωρό της ονομάζεται «ρατσισμός».

Από αυτό το σκοτεινό γάλα τρέφονται όλοι οι μισαλλόδοξοι λόγοι που εκφράζουν προκατάληψη, διακρίσεις, μίσος και μένος απέναντι σε εκείνον που διαφέρει λόγω της φυλής, του χρώματος, της εθνικότητας, της θρησκείας, της γλώσσας.

Μέσα από το δίαυλο του φόβου συντελείται το μοιραίο πέρασμα από τη λογική στην παράνοια.

Στο όνομα του φόβου ο άνθρωπος συρρικνώνεται. Υψώνει τείχη ψευδοπροστασίας και αμπαρώνεται σε ένα κελί.

Στο όνομα του φόβου το «εμείς» αναγορεύεται σε υπέρτατη αξία και το «οι άλλοι» σε θανάσιμη απειλή.

Στο όνομα του φόβου οι αποχρώσεις χάνονται και ο κόσμος χωρίζεται σε απόλυτα καλά και απόλυτα κακά αντικείμενα. Η μισαλλοδοξία και το μίσος κατακλύζουν τον ψυχισμό.

Στο όνομα του φόβου θα συντελεσθούν όλα τα δεινά της επόμενης μέρας. Εκτός και αν η Πολιτική προλάβει και αντιπαρατάξει το μαγικό αντίδοτο στο φόβο. Αντίδοτο που δεν θα είναι άλλο από την ίδια την Πολιτική. Κι έναν λόγο που πείθει για το μεγάλο στοίχημα των ημερών μας. Μια καλύτερη για τον καθένα ζωή. Δεν υπάρχουν άτομα, δεν πρέπει να υπάρχουν άτομα που να μην έχουν δικαίωμα στο δικαίωμα μιας καλύτερης ζωής. Ιδού το αντίδοτο στον φόβο.

Αλλιώς στο όνομα του φόβου θα συνεχίζουν να κατασκευάζονται ορατοί στόχοι ικανοί να «πάρουν επάνω τους» το φορτίο μιας μίζερης και ανικανοποίητης καθημερινότητας, με το φάσμα της ανεργίας και της ανέχειας να προβάλλει σταθερά εμποδίζοντας να οραματισθείς ένα καλύτερο αύριο.

Αν όμως δεν μπορείς να ονειρευτείς το αύριο με ευκολία πετάς στα σκουπίδια το σήμερα.

Ο άνθρωπος καταστρέφει για να μην καταστραφεί.

Ο φόβος παροτρύνει στην αναζήτηση του ενόχου. Στον εντοπισμό της ρίζας του Κακού. Υπάρχει μια βαθιά ιστορική συγγένεια, ένας στενός δεσμός ανάμεσα στο κακό και το «ξένο». Η ίδια η έννοια του Κακού από τα βάθη των αιώνων ταυτίζεται με το «όχι εμείς», το ξένο.

Το 1540 στη Γαλλία που πλήττεται από την πανούκλα τα ένοχα ποντίκια καλούνται να παρουσιασθούν ενώπιον του δικαστηρίου, ενώ παντού στήνονται εκατόμβες για τους ενόχους περιπλανώμενους Ιουδαίους. Τον 16ο αιώνα εμφανίζεται στην Ευρώπη η σύφιλη. Κάθε χώρα που πλήττεται σπεύδει να αποδώσει το νεοεισερχόμενο κακό σε έναν ύποπτο γείτονα. Έτσι, οι Μοσχοβίτες βαφτίζουν τη σύφιλη «πολωνέζικο κακό», οι Πολωνοί την βαφτίζουν «γερμανικό κακό» και οι Γερμανοί «γαλλικό κακό».

Ο Ramonet στη «Monde Diplomatique» αναφέρεται στη νεοφασιστική πανούκλα. Έχω την αίσθηση πως οι ξένοι και οι εγκληματίες σήμερα αναγορεύονται στα ένοχα ποντίκια του 1540.

Πανούκλα το φάσμα της ανέχειας. Ένοχα ποντίκια οι ξένοι. Τόσο απλός ο μηχανισμός; Ναι, τόσο απλός!

Η ιστορία προχωρά με πισωγυρίσματα. Τρέχει ιλιγγιωδώς. Μοιάζει όμως με ένα ιδιότυπο διπλής όψης αυτοκίνητο. Τρέχει μπρος ή πίσω; Ή μήπως η κίνησή του είναι απλώς virtual; Ένα ακίνητο εν τέλει αυτοκίνητο. Μια παράδοξα εγκλωβισμένη στην ακινησία, κίνηση.

Και ιδού έρχεται σιγά σιγά και εγκαθίσταται μεσούντος του παγκοσμιοποιημένου τοπίου ο φόβος του επικίνδυνου ξένου.

Μια Ευρώπη φρούριο που αποβάλλει από τους κόλπους της τους «επικίνδυνους ξένους» να είναι αυτή η απάντηση στην ανασφάλεια;

Ας είμαστε όμως διαυγείς. Και όχι αναγκαστικά και απαραίτητα ευτυχείς. Ο ψευδο-ησυχασμός θυμίζει τον άρρωστο που πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Πλένει συνεχώς τα χέρια του φοβούμενος τα μικρόβια που τον περιβάλλουν. Πλένει, πλένει, πλένει. Και ανησυχεί. Ανησυχεί. Ανησυχεί. Φθάνει μάλιστα στο σημείο να μη βγαίνει καθόλου από το σπίτι του. Εγκαταλείπει τη δουλειά, τους φίλους του. Έτσι είναι απόλυτα σίγουρος. Δεν κινδυνεύει. Είναι καθαρός!

Έγκλειστος και ασφαλής!

Όχι! δεν μπορεί να είναι αυτή η εικόνα του κόσμου που ονειρευόμαστε!

Την ελευθερία από το φόβο, προτείνει και ο Z. Bauman: "Ο διάχυτος και ανεπαίσθητος φόβος που κατακλύζει το παρόν χρησιμοποιείται από πολλούς πολιτικούς ηγέτες σαν ένα εμπόρευμα που το διακινούν στην πολιτική αγορά. Συμπεριφέρονται σαν τους εμπόρους που διαφημίζουν τα εμπορεύματα και τις υπηρεσίες που πωλούν σαν θαυμαστά γιατρικά για το απεχθές συναίσθημα αβεβαιότητας και για την πρόληψη ακατονόμαστων και αόριστων απειλών. Τα λαϊκιστικά κινήματα και οι λαϊκιστές πολιτικοί συλλέγουν δηλαδή τους μολυσμένους καρπούς που άνθισαν με την εξασθένηση και σε ορισμένες περιπτώσεις με την εξαφάνιση του κοινωνικού κράτους. Ενδιαφέρονται επομένως να συμβάλουν στην αύξηση του φόβου. Αλλά μόνον εκείνου του φόβου που μπορούν να εκμεταλλεύονται, για να εμφανίζονται έπειτα στην τηλεόραση ως οι μοναδικοί προστάτες του έθνους".