Ούτε περασμένα, ούτε ξεχασμένα...

"Εχουμε πολύ βασανίσει τους τρελούς. Τους κάψαμε στην πυρά, τους εξορίσαμε, τους φυλακίσαμε. Τους αλυσοδέσαμε και μετά τους φορέσαμε το ζουρλομανδύα. Με χιλιάδες μεθόδους, με μια καλυμμένη βία θελήσαμε να τους κάνουμε να ομολογήσουν δημόσια το λάθος τους, να απαρνηθούν το παραλήρημά τους, να εγκαταλείψουν τις ψευδαισθήσεις τους, να ομολογήσουν και να κριτικάρουν τις μυστικές ενασχολήσεις τους. Απαιτήσαμε να επανορθώσουν τη συμπεριφορά τους. Επιτεθήκαμε στα κορμιά τους με χτυπήματα, με σκληρές φαρμακοθεραπείες, με αιματηρές βεντούζες, με εξαντλητικές δίαιτες, με ηλεκτροσόκ. Φτάσαμε μέχρι του σημείου ν’ ανοίξουμε το κρανίο τους για να βγάλουμε από μέσα το «λίθο της τρέλας»… λίγο αργότερα ακρωτηριάσαμε τον εγκέφαλό τους…." J. Hochmann

...
"Την εποχή εκείνη, το 1945 δηλαδή όταν μπήκα στο Δρομοκαϊτειο, η κατάσταση ήτανε φοβερή. Αν συγκρίνετε τη σημερινή Λέρο με το Δρομοκαϊτειο εκείνης της εποχής, η Λέρος είναι παράδεισος. Η κατάσταση ήτανε απελπιστική στα τμήματα των «Μανιακών», όπως λεγόντουσαν τότε τα χειρότερα τμήματα. Τα τμήματα αυτά μετονομάσθησαν έπειτα από μια δεκαετία σε «Ανήσυχα» και μετά από μια άλλη δεκαετία «άγιασαν», πήραν δηλαδή την ονομασία «Άγιος Ισίδωρος» για το ανδρικό τμήμα και «Αγία Μαρκέλλα» για το γυναικείο.

Υπήρχε ένα ποσοστό μικρό το οποίο λόγω της ασθενείας τους είχαν μείνει εκεί για χρόνια. Οι αρθρώσεις τους είχαν κολλήσει. Ήταν ένας άρρωστος ο οποίος είχε κολλήσει τελείως. Είχε μείνει ακίνητος στην ίδια στάση στη γούρνα το κεφάλι του τόσα χρόνια, που δεν μπορούσε να κλείσει τα χέρια ούτε να ανοίξει το στόμα. Αυτός είχε πεθάνει ψυχολογικά πρώτα. Το Δρομοκαϊτειο τότε ήταν ασφαλώς χειρότερο απ' ότι είναι ο Ζωολογικός Κήπος του Λονδίνου. Πέρα από τις αναθυμιάσεις δηλαδή, οι οποίες ήταν χειρότερες από τη μυρωδιά του Ζωολογικού Κήπου, πολύ χειρότερες.

Στα «Μανιακά» το πλείστον των αρρώστων και στους άνδρες και στις γυναίκες ήταν γυμνοί. Γυμνοί, χειμώνα καλοκαίρι. Οι περισσότεροι άρρωστοι ήταν καθηλωμένοι με καμιζόλες (τους λεγόμενους «ζουρλομανδύες»). Ο μανδύας ήτανε ένα παλτό, να φαντασθείτε μια ζακέτα από χοντρό καραβόπανο που είχε δυο μανίκια, το οποίο ήτανε κλεισμένο από μπροστά και το κάθε μανίκι τελείωνε σε ένα λουρί. Αυτό το φόραγες ανάποδα. Δηλαδή από μπροστά ήταν η πλάτη ας πούμε και από πίσω ήταν σαν μια ρόμπα ανοιχτή. Σαν τις μπλούζες του χειρουργείου. Να φαντασθείτε όμως ότι μπροστά ήταν ραμμένο κι αφού ήτανε ραμμένο είχε κι ένα λουρί. Το λουρί αυτό το τράβαγες και τόδενες πίσω και επομένως ο άρρωστος στεκόταν με τα χέρια σταυρωμένα και πίσω. Κι από πίσω είχε κι άλλα λουριά που έδενες και τον μανδύα, αλλά ήταν γυμνός από μέσα.

Η γύμνια ήταν κάτι το σύνηθες εκεί μέσα, μάλιστα μπορώ να σας πω ότι πολλοί μυστικά ερχόντουσαν απ' έξω για να γνωρίσουν την ανατομία των γυναικών η οποία ήταν άγνωστη τότε στους άρρενες, στους Έλληνες άρρενες, να δουν πώς είναι τέλος πάντων μια γυναίκα γυμνή. Διότι υπήρχανε μερικές άρρωστες που είχαν και καλό σώμα. Θυμάμαι μια κοπέλα με πολύ ωραίο σώμα, Νικ... λεγόταν, η οποία λόγω και της καταστάσεως της αυτής, της σχιζοφρένειας, δεν είχε ενδοιασμούς για να ικανοποιήσει τον ναρκισσισμό της. Ο επισκέπτης του νοσοκομείου δεν μπορούσε βέβαια να μπει μέσα στα τμήματα. Το κάθε τμήμα είχε σιδερένια παράθυρα με μπάρες απ' έξω κι η Νικ... καθόταν ολόγυμνη μπροστά στο παράθυρο και φαίνεται ότι χαιρόταν κιόλας που την βλέπαν έτσι, αλλά εν πάση περιπτώσει σας λέω πώς ήτανε η κατάσταση τότε: Ζωολογικός κήπος.

Δεν είναι δυνατόν να φαντασθείτε ότι υπήρχανε δεκάδες κλουβιά και ότι οι άρρωστοι ήτανε μέσα στα κλουβιά, όπως είναι στο Ζωολογικό Κήπο, είκοσι χρόνια, τριάντα χρόνια, όλη τους τη ζωή. Σε κλουβιά σιδερένια. Με κάγκελα. Ήτανε λάμες πλάτους ενός εκατοστού, πάχους ας πούμε τρία-τεσσερα χιλιοστά περίπου, συνηθισμένες λάμες και άφηναν ένα τετράγωνο μέσα, το οποίο είχε κάπου δέκα εκατοστά ίσα ίσα να μπορείς να περάσεις το χέρι σου. Είχαν μια πόρτα την οποία μπορούσες να την ανοίξεις είτε για να δώσεις φαΐ αν δεν φοβόσουν τον άρρωστο είτε για να τον βγάλεις, αν ποτέ μπορούσες; να τον βγάλεις έξω, για οποιονδήποτε λόγο. Αλλά τα πάντα γινόντουσαν μέσα στο κλουβί. Αυτό το κλουβί ήτανε το κρεβάτι τους. Στο κρεβάτι τους μέναν δηλαδή, ήτανε κρεβάτι και το κλουβί. Σηκωνόντουσαν πάνω απ' το κρεβάτι περί το 1 μ. - 1.20 μ. δεν θυμάμαι καλά. Δηλαδή ο άνθρωπος δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος μέσα στο κλουβί."

Προφορική μαρτυρία του ψυχίατρου Γιώργου Λυκέτσου,
από το βιβλίο: "Ιερά οδός 343. Μαρτυρίες από το Δρομοκαϊτειο" της Μαρίας Φαφαλιού.

Φωτογραφία: Ann Hassan "Μidnight dream" (The Other Side Gallery)