Μια επιστολή για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση

 

Δημοσιεύουμε επιστολή που λάβαμε από αναγνώστη του blog, ο οποίος καταθέτει τις απόψεις του για συγκεκριμένα προβλήματα που σχετίζονται με την πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και τη λειτουργία των κοινοτικών δομών. Πιστεύουμε ότι τα σημεία που θίγονται στην επιστολή παρουσιάζουν ενδιαφέρον και δίνουν αφορμή για συζήτηση:

Καλησπέρα και συγχαρητήρια για το πολύ ενδιαφέρον blog. Εργάζομαι τα τελευταία 10 χρόνια στην ψυχική υγεία και συγκεκριμένα στο πρόγραμμα Ψυχαργώς. Με αφορμή το προηγούμενο άρθρο για το βιβλίο του κ. Σακέλλη, θα ήθελα να καταθέσω την προσωπική μου άποψη για την πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.

Πράγματι η υποχρηματοδότηση και η κακή διαχείριση των χρημάτων επέφεραν πολλαπλά πλήγματα στην πορεία της μεταρρύθμισης. Δεν θα ήθελα να σταθώ όμως ιδιαίτερα στο οικονομικό επίπεδο, αλλά στις δομές που δημιουργήθηκαν στη πρώτη φάση, τους θεσμούς που τις πλαισιώνουν και στην εκπαίδευση του προσωπικού.

Ξεκινώντας από τις δομές παρατηρώ ότι, οι ψυχιατρικοί ξενώνες ενήλικων έχουν γεμίσει με υπερήλικες, που πολλοί από αυτούς δεν μπορούν να απορροφηθούν από ψυχογηριατρικές μιας και δεν υπάρχουν ή υπάρχουν ελάχιστες. Αυτό σημαίνει ότι οι ενέργειες των εργαζομένων περιορίζονται ως επί το πλείστον στη ποιότητα ζωής των ενοίκων παρά στην επανένταξη τους. Αυτό έχει συνέπειες στους νεότερους ένοικους, που έχουν την ευκαιρία επανένταξης αλλά το ατομικό τους θεραπευτικό πλάνο συγκρούεται με την λειτουργία του ξενώνα ως ψυχογηριατρική. Επιπλέον αυτού, καταλαβαίνουμε ότι οι θέσεις για νέους ανθρώπους με ψυχικά προβλήματα είναι περιορισμένες.

Η δεύτερη παρατήρηση μου έχει να κάνει με το προσωπικό. Γνωρίζουμε ότι έχουν γίνει πολλές αποχωρήσεις από τους εργαζόμενους στο πρόγραμμα Ψυχαργώς χωρίς να προβλέπεται με κάποιον τρόπο η αντικατάσταση τους. Το αποτέλεσμα είναι να συμπληρώνονται οι θέσεις του ξενώνα από προσωπικό του φορέα, τις γνωστές «κουρασμένες νοσηλεύτριες», με προϋπηρεσία 20 ετών στις ενδονοσοκομείακες κλινικές αλλά με καμία επαφή στην ψυχιατρική και ειδικότερα την αποασυλοποίηση και την επανένταξη. Είναι λογικό ότι από μέρους τους δεν υπάρχει ή υπάρχει πολύ μικρή διάθεση για την γνώση και την εξέλιξη του αντικειμένου. Ο επανενταξιακός στόχος του προσωπικού αρχίζει να παίρνει την μορφή της απλής πλήρωσης της βάρδιας και αποπεράτωσης των τετριμμένων διαδικασιών. Κατά συνέπεια η πραγματική ουσία της θεραπευτικής ομάδας, που αποσταθεροποιείται συστηματικά, δεν υφίσταται και δημιουργούνται τα μικρά άσυλα. Η ασυλοποίηση εντείνεται επίσης από τις παρεμβάσεις των νοσηλευτικών υπηρεσιών που δεν προτίθενται να κατανοήσουν το είδος της εργασίας και την αυτονομία των ξενώνων.

Όσο αφορά το θεσμικό επίπεδο, οι νόμοι που θωρακίζουν τους ξενώνες και το προσωπικό δεν τηρούνται σε αρκετούς τομείς, ενώ οι εσωτερικοί κανονισμοί που περιγράφουν το πλαίσιο αγνοούνται συστηματικά. Από ότι γνωρίζω πολλοί λίγοι ξενώνες έχουν καταθέσει τον εσωτερικό τους κανονισμό και στις περιπτώσεις που κατατέθηκε δεν τηρείται. Αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, καθώς αφήνεται στην διακριτική ευχέρεια του κάθε υπαλλήλου εντός ή και ακόμα εκτός δομής (του φορέα) να επηρεάζει την λειτουργία του ξενώνα, τις περισσότερες φορές με ασυλικό τρόπο. Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι, αν το πρώτο οικοδόμημα της μεταρρύθμισης δεν έχει ένα σταθερό πλαίσιο που να περιγράφει και να στηρίζει την λειτουργία του, οι επόμενες φάσεις ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα είναι δυστυχώς καταδικασμένες. Εδώ θα ήθελα να προσθέσω, με τον κίνδυνο να γίνω δυσάρεστος, ότι η ΜΥΠΕΠ δεν κατάφερε να εκπληρώσει τον ουσιαστικό της σκοπό, αφήνοντας τους ενοίκους και προσωπικό εκτεθειμένους σε πολλά επίπεδα.

Σχετικά με την εκπαίδευση του προσωπικού, αυτή κρίνεται τουλάχιστον ελλιπής αν όχι ανεπαρκής. Υπάρχουν βέβαια ημερίδες και συνέδρια που εξυπηρετούν αυτόν το σκοπό, αλλά είναι περιορισμένες και εκ των πραγμάτων με μικρή συμμετοχή από τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Το πρόβλημα της εκπαίδευσης όμως αφορά περισσότερο τους ψυχιάτρους που αναλαμβάνουν σημαντικές θέσεις σε όλο το σύστημα της ψυχικής υγείας και της μεταρρύθμισης. Εκεί δυστυχώς φαίνεται να υπάρχει άγνοια επί του θέματος αλλά και φόβος για τις ευθύνες που πρέπει να αναλάβουν, με αποτέλεσμα η μεταρρύθμιση να βαδίζει αργά, μερικές φορές καθόλου και σε άλλες περιπτώσεις να υπάρχει πισωγύρισμα. Ο κ. Σακέλλης προτείνει την επανεξέταση των αρμοδιοτήτων των ΤΕΨΥ, ενός πολύ σημαντικού οργάνου που όμως και εκεί υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, έλλειψη εκπαίδευσης αλλά και πνεύματος ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Πριν δοθούν λοιπόν στις ΤΕΨΥ η αρμοδιότητα του αποφασίζειν θεωρώ ότι θα ήταν μια σωστή κίνηση η επιλογή των κατάλληλων συμμετεχόντων. Τα κριτήρια της επιλογής θα πρέπει να περιλαμβάνουν τις ουσιαστικές γνώσεις στην μεταρρύθμιση και την αποφασιστικότητα για πραγματικές αλλαγές.

Δυστυχώς έχουμε φτάσει σε σημείο που οι ΤΕΨΥ και οι υψηλά ιστάμενοι στους ψυχιατρικούς χώρους λειτουργούν ως τροχοπέδη στην διάθεση και την ικανότητα των εργαζομένων για μεταρρύθμιση.

Κλείνοντας θέλω να προσθέσω ότι υπάρχουν πολλά ανοιχτά θέματα στις λειτουργίες των δομών και στην εισαγωγή νέων ένοικων, ένα από αυτά είναι τα κριτήρια της επιλογής που αντί για καθαρά ψυχιατρικά τα κριτήρια γίνονται κοινωνικά. Επίσης θέλω ακόμα να προσθέσω ότι το προσωπικό των δομών έχει καταβάλει τα μέγιστα ως προς την ψυχιατρική αναμόρφωση μέσα σε ένα κοινωνικά αφιλόξενο κλίμα, αντιμετωπίζοντας την θεσμική ανεπάρκεια, την δυσπιστία των φορέων, την άγνοια των υπευθύνων και τις καθημερινές δυσκολίες λειτουργίας των νεοσύστατων δομών.

Αν όντως θέλουμε να κάνουμε την ψυχιατρική μεταρρύθμιση πραγματικότητα χρειάζεται σωστός ολικός ανασχεδιασμός που θα εφαρμοστεί από εκπαιδευμένο προσωπικό που να έχει την διάθεση και την δυνατότητα να το πράξει.

Ευχαριστώ εκ των πρότερων για την ανάρτηση.

Γ.Κ.

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα: Ανάγκες - Προτάσεις - Λύσεις

"Μολονότι τις τελευταίες δεκαετίες αναγνωρίζεται η αξία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης αφενός σε σχέση με τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων με προβλήματα ψυχική; υγείας και αφετέρου για τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει τόσο ως φιλοσοφία για τον εκσυγχρονισμό εν γένει των προνοιακών υπηρεσιών που έχουν ως επίκεντρο το άσυλο, όσο και ως μοντέλο που οφείλει να αποτελέσει πρότυπο για την εκκίνηση αντίστοιχων διαδικασιών σε ολόκληρο τον χώρο των Βαλκανίων (John Henderson), η μέχρι τώρα εξέλιξη της έχει αποδειχθεί ημιτελής. Αυτό προέκυψε από τις εισηγήσεις και τις παρεμβάσεις της Ημερίδας της 30ης Μαρτίου 2009, τα συμπεράσματα των οποίων συνοψίζονται ως ακολούθως:




1. Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση δεν έχει ακόμη εδραιωθεί στην Ελλάδα. Τονίστηκε η έλλειψη μιας ιδεολογίας, ενός κινήματος, το οποίο θα επικεντρώνει στη συνεργασία των εργαζομένων στον τομέα της ψυχικής υγείας με τους πάσχοντες και τις οικογένειες τους. Στην ελληνική ψυχιατρική περίθαλψη εμφανίζονται διαχρονικά ατομικές πρωτοβουλίες, οι οποίες κλήθηκαν να καλύψουν την απουσία μιας σφαιρικής κρατικής αντιμετώπισης των θεσμικών ελλείψεων και προβλημάτων. Νησίδες αισιοδοξίας για τα τεκταινόμενα στον χώρο της ψυχικής υγείας αποτελούν η απορρόφηση των κονδυλίων του Κανονισμού 815/1984, η δημιουργία 265 δομών και 36 ΚΨΥ, καθώς και το κλείσιμο 4 Ψυχιατρείων στην πρωτεύουσα και συμπρωτεύουσα.

2. Η μέχρι τώρα πορεία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης αξιολογήθηκε ως «στρεβλή», διότι:
• η μείωση των κλινών των ψυχιατρείων σε συνδυασμό με την απουσία εναλλακτικών κοινοτικών υπηρεσιών οδήγησε σε δεκάδες ράντζα στα ψυχιατρεία και τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων,
• δεν έχει ακόμη επιτευχθεί η επιδιωκόμενη ιδεολογική και θεσμική αλλαγή που θα οδηγήσει στην αποδόμηση της έννοιας και της πρακτικής του εγκλεισμού και άλλων περιοριστικών της ελευθερίας μεθόδων,
• δεν αναδιαμορφώθηκαν οι σχέσεις εξουσίας με τους ασθενείς να μετεξελίσσονται σε υποκείμενα της αλλαγής,
• η λογική και πρακτική της κλίνης, είτε για στέγαση είτε για νοσηλεία, εξακολουθεί να κυριαρχεί σε βάρος της στήριξης και της εναλλακτικής στο άσυλο φροντίδας,

Εν γένει επισημάνθηκε ότι η αποασυλοποίηση, χωρίς τη συνδυαστική λήψη μέτρων για την κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, έχει οδηγήσει σε πολλές περιπτώσεις απλώς στη μετεγκατάσταση και όχι στην αποϊδρυματοποίησή τους, με συνέπεια αυτά να εξακολουθούν να τελούν σε συνθήκες de facto εγκλεισμού και περιθωριοποίησης.

3. Στην επίσημη πολιτική εντοπίστηκε απουσία μακροχρόνιου και σαφούς σχεδιασμού και έλλειψη κατευθυντήριων γραμμών σε βασικά ζητήματα. Προβληματική θεωρείται η παράλληλη ύπαρξη ασυλικού συστήματος και υπηρεσιών παροχής φροντίδας στην κοινότητα, ενώ ως «χάσματα στην ψυχική υγεία» αναφέρθηκαν μεταξύ άλλων η έλλειψη πρόληψης, η ανεπαρκής προσβασιμότητα στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και η χαμηλή ποιότητα της παρεχόμενης περίθαλψης.

Στο πλαίσιο ενός μακροχρόνιου και σαφούς σχεδιασμού πρέπει:
• να τεθεί η ψυχική υγεία ως προτεραιότητα,
• να αναπροσαρμοστεί η εθνική νομοθεσία στις νέες συνθήκες, να ληφθούν μέτρα για την προστασία των ευάλωτων ομάδων, καθώς και να συμμορφωθεί η χώρα με τα κρατούντα ευρωπαϊκά και διεθνή κριτήρια (πχ Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των ατόμων με ψυχική ασθένεια, Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κλπ).
• να αναθεωρηθεί το «Ψυχαργώς», έπειτα από αξιολόγηση των μέχρι τώρα παρεμβάσεων και διερεύνηση των αναγκών στον τομέα ψυχικής υγείας.
• να συγκροτηθεί ένα γνωμοδοτικό όργανο, του οποίου τα μέλη θα προέρχονται από ευρύ φάσμα επαγγελματιών και επιστημόνων, καθώς και ένα ανεξάρτητο σώμα ελέγχου και αξιολόγησης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας,
• να μεταφερθούν πόροι από το ασυλικό σύστημα στη διαμόρφωση κα; εφαρμογή εναλλακτικών, μη περιοριστικών της ελευθερίας, μεθόδων και υπηρεσιών στήριξης και φροντίδας των πασχόντων από ψυχικές ασθένειες,
• να καταργηθούν τα Ψυχιατρεία και να αναπτυχθούν κλίνες σε Γενικά Νοσοκομεία και σε ΚΨΥ
• να αυξηθεί το νοσηλευτικό προσωπικό (υπάρχουσα κατάσταση: 1 5 νοσηλευτές προς 40 ασθενείς),
• να θεσπιστούν μέτρα για την προώθηση των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας στην απασχόληση.

4. Το ζήτημα της «τομεοποίησης» των υπηρεσιών ψυχικής υγείας τέθηκε από το σύνολο των ομιλητών ως κεντρικό. Ιδιαίτερη δυσχέρεια προκαλούν η,.ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, υποτυπώδης δικτύωση των εξωνοσοκομειακών υπηρεσιών με τις μονάδες νοσηλείας και η ανεπαρκής οριζόντια επικοινωνία ανάμεσα στις εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες.

Ειδικότερα, επισημάνθηκε ότι πρέπει:
• να ενισχυθεί η οριζόντια επικοινωνία μεταξύ των εξωνοσοκομειακών δομών και η δικτύωση των εξωνοσοκομειακών δομών ψυχικής υγείας με τις ψυχιατρικές κλινικές,
• να επανεξεταστούν οι αρμοδιότητες των ΤΕΨΥ (ΤΕΨΥ), οι οποίες είναι επιφορτισμένες με ευρείας κλίμακας καθήκοντα συντονιστικού τύπου μεταξύ των υπηρεσιών, χωρίς αποφασιστικό ρόλο,
• να αναβαθμιστούν οι ΤΕΨΥ από γνωμοδοτικό σε αποφασιστικό όργανο,
• να συνεδριάζουν οι τομείς ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

5. Χωρίς να παραβλέπεται η κρατική ευθύνη για την προστασία και προαγωγή της ψυχικής υγείας ως δημοσίου αγαθού και μέχρι την εγκαθίδρυση ενός σύγχρονου δημοσίου συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας που θα παρέχεται δωρεάν και ισότιμα σε όλους, απαιτείται η θεσμική κατοχύρωση του ρόλου των μη κερδοσκοπικών κοινωνικών φορέων με παράλληλη καθιέρωση διαδικασίας πιστοποίησης των παρεχόμενων από αυτούς υπηρεσιών και αξιολόγησης της αποδοτικότητάς τους και αυστηρών ελέγχων της λειτουργίας τους.

Ταυτόχρονα προτάθηκαν:
• η σύνδεση της χρηματοδότησης των δομών με ποιοτικά κριτήρια αξιολόγησης,
• η κατάρτιση ενός μητρώου μη κυβερνητικών μη κερδοσκοπικών οργανώσεων,
• η διασφάλιση της εταιρικότητας μεταξύ κρατικών και μη κρατικών -μη κερδοσκοπικών- κοινωνικών φορέων.

6. Η ΨΥΠΕ αξιολογήθηκε ως παραμελημένη προτεραιότητα. Ειδικότερα επισημάνθηκε ότι:
• η χρηματοδότηση της έρευνας στην Παιδοψυχιατρική είναι ανεπαρκής; και δεν αποτελεί αντικείμενο εκπαίδευσης,
• παρουσιάζονται έλλειψη σε δομές, αφού από τις 400 συνολικά δομές που προβλέφθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψυχαργώς» μόνο δέκα αφορούν παιδιά και εφήβους, ενώ οι 65 υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών κι εφήβων που αναπτύχθηκαν τα τελευταία 25 χρόνια είναι γεωγραφικά ανισομερώς κατανεμημένες και δεν καλύπτουν το σύνολο της επικράτειας,
• οι ήδη υπάρχουσες δομές είναι υποστελεχωμένες ή υπολειτουργούν λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης,
• υπάρχει έλλειψη σε ενδονοσοκομειακές μονάδες νοσηλείας (40 κλίνες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη), ενώ παρουσιάζεται καθυστέρηση στην ανάπτυξη νέων δομών καθώς και δομών παροχής ημερήσιας φροντίδας, πχ για νέους με αυτισμό,
• η τομεοποίηση των υπηρεσιών ΨΥΠΕ περιορίζεται στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης,
• δεν υπάρχουν οργανωμένα και συντονισμένα προγράμματα πρόληψης.

7. Για την αναβάθμιση του Τομέα ΨΥΠΕ προτάθηκαν:
• η εκπόνηση ενός Εθνικού Σχεδίου με ιεράρχηση των αναγκών και των προτεραιοτήτων,
• η ανάπτυξη μίας τουλάχιστον υπηρεσίας ΨΥΠΕ σε κάθε νομό της επικράτειας,
• η οργάνωση κοινοτικά προσανατολισμένων υπηρεσιών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων παιδιών κι εφήβων με ψυχικές διαταραχές, χωρίς απομάκρυνση τους από την οικογένεια, και η προώθηση της τομεοποίησής τους,
• η σταδιακή ανάπτυξη διαγνωστικών και θεραπευτικών υπηρεσιών, καθώς και υπηρεσιών πρόληψης σε όλη τη χώρα,
• η ενίσχυση της έρευνας στον τομέα της ΨΥΠΕ στην Ελλάδα και η βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδοψυχιάτρων, καθώς και των παιδιάτρων και γενικών ιατρών σε θέματα ΨΥΠΕ,
• η σύνδεση των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης παιδιών κι εφήβων με την ΠΦΥ και η θεσμοθέτηση της συνεργασίας τους με φορείς του εκπαιδευτικού συστήματος, της απασχόλησης και της εργασίας.

8. Καμία πολιτική στον τομέα της Ψυχικής Υγείας δεν μπορεί να έχει επιτυχή έκβαση, εάν δεν συνοδεύεται από δέσμη μέτρων για την καταπολέμηση του στίγματος του ατόμου με προβλήματα ψυχικής υγείας, καθώς και των κοινωνικών προκαταλήψεων. Προς αυτήν την κατεύθυνση, προτάθηκε μεταξύ άλλων να μην περιλαμβάνονται στις γνωματεύσεις ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, να αλλάξει ο τρόπος ακούσιας νοσηλείας και, τέλος, να κατοχυρωθούν η συμμετοχή των ατόμων με ψυχικές διαταραχές στη λήψη αποφάσεων και τον καθορισμό της κατεύθυνσης λειτουργίας των κοινωνικών επιχειρήσεων, καθώς και το δικαίωμα ψήφου για την επιλογή ΔΣ.

Απαραίτητη συγχρόνως είναι και η οργάνωση ενός συστήματος υποστήριξης των εθελοντικών οργανώσεων κοινωνικής φροντίδας που αποτελούνται από οικογένειες, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν χώρο ανάπτυξης και εφαρμογής νέων μορφών κοινωνικής βοήθειας με την κινητοποίηση της τοπικής εξουσίας και της κοινωνίας των πολιτών, διαμορφώνουν ένα υποστηρικτικό πλαίσιο για τους χρήστες και προλαμβάνουν φαινόμενα κοινωνικοοικονομικού αποκλεισμού. Παράλληλα, ως επιβεβλημένη αξιολογείται και η ενίσχυση των ομάδων αυτοβοήθειας των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Ιδίως μέσα από τις τελευταίες τονίστηκε ότι βελτιώνονται οι ικανότητες των συμμετεχόντων σε αυτές, με συνέπεια να καθίσταται δυνατή η καλύτερη προσαρμογή τους σε ευρύτερους κοινωνικούς χώρους και η αποτελεσματικότερη αντιιμετώπιση των προβλημάτων τους χωρίς ψυχιατρικές παρεμβάσεις και φάρμακα.

Καταλήγοντας, πρέπει να επισημανθεί ότι αναγκαία συνθήκη για τη λήψη και την υλοποίηση αποτελεσματικών μέτρων με στόχο την επιτυχή έκβαση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης συνιστά η αξιολόγηση της ως «ατμομηχανής των μεταρρυθμίσεων στην Πρόνοια/Κοινωνική Αλληλεγγύη» και η συναίσθηση της μεγάλης αξίας «των δράσεων που θα αναληφθούν για την αποασυλοποίηση και την κοινωνική επανένταξη στο πεδίο της καταπολέμησης του κοινωνικοί απολκλεισμού» (Πέτρος Γιαννουλάτος).

Εν γένει, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι «κάθε δράση που καθυστερεί την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση δεν στρέφεται «απλώς ενάντια στους ψυχικά ασθενείς και στις οικογένειες τους», αλλά ότι «αντιστρατεύεται το σύνολο της μεταρρύθμισης στο χώρο της Κοινωνικής Αλληλεγγύης και είναι ενάντια στον άνθρωπο, την κοινωνική δράση και τον πλούτο της διαφορετικότητας στην κοινωνική συνάθροιση» (Πέτρος Γιαννουλάτος). "

Γιάννης Σακέλλης, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για την Κοινωνική Προστασία, Υγεία και Κοινωνική Αλληλεγγύη

Το παραπάνω κείμενο συμπεριλαμβάνεται στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο: "Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα: Ανάγκες - Προτάσεις - Λύσεις" (Επιμέλεια: Γιάννης Σακέλλης, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη), το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Σάκκουλα.

Ένα σχόλιο με αφορμή το ρεπορτάζ του Έψιλον

 

Οι περιπέτειες της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης είναι γνωστές. Η προηγούμενη κυβέρνηση, βρίσκοντας τις πολυετείς προσπάθειες για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση “ανοχύρωτες”, οδήγησε το χώρο της ψυχικής υγείας σε μια πρωτοφανή παρακμή. Δημιούργησε, αρχικά, μια χαοτική κατάσταση, παραχωρώντας ανεξέλεγκτα κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας (οικοτροφεία, ξενώνες, κέντρα ημέρας κ.α) σε ιδιωτικές μη-κερδοσκοπικές εταιρίες και όταν έχασε κάθε έλεγχο της κατάστασης “φόρτωσε” το βάρος στους ίδιους τους φορείς, κατηγορώντας τους για αδιαφάνεια, κακοδιαχείριση κτλ

Τι και αν η αρμόδια αρχή για την εποπτεία των φορέων, δηλαδή το υπουργείο υγείας, παραχωρούσε τις δομές σε νεοσύστατους φορείς χωρίς προηγούμενη εμπειρία ή/και σχέση με το αντικείμενο; Τι και αν δεν προέβλεπε κανέναν οικονομικό και διαχειριστικό έλεγχο των φορέων γενικότερα; Τι και αν οι κοινοτικές δομές λειτουργούσαν χωρίς άδειες λειτουργίας (!); Για το υπουργείο υγείας το φταίξιμο ήταν των φορέων, οι οποίοι θα έπρεπε να αποδείξουν ότι δεν κακοδιαχειρίζονται το δημόσιο χρήμα. Το ερώτημα που δεν απαντήθηκε ποτέ είναι: “Πως θα αποδείκνυαν ότι δεν κλέβουν αφού δεν ελέγχονταν;”

Έτσι, τα χρόνια περνούσαν, η κατάσταση επιδεινωνόταν και η πολιτική ηγεσία του υπουργείου υγείας “δεσμευόταν” ότι θα βρει έναν δίκαιο τρόπο ελέγχου και αξιολόγησης των φορέων. Μόνο που ο τρόπος αυτός δεν βρέθηκε ποτέ και η υποχρηματοδότηση των κοινοτικών δομών έγινε μια μόνιμη κατάσταση. Η νοοτροπία της ηγεσίας του υπουργείου θα μπορούσε να συνοψιστεί στα λόγια που ακούστηκαν από στέλεχος του υπουργείου, όταν ρωτήθηκε πως είναι δυνατόν να υποχρηματοδοτούνται όλοι οι φορείς επειδή υποψιάζονται ότι κάποιος κλέβει, “μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά” είχε απαντήσει.

Τελικά, έτσι έγινε. Μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά, αφού η υποχρηματοδότηση συνεχίστηκε για χρόνια και οι κοινοτικές δομές του μη-κερδοσκοπικού (αλλά και του δημοσίου) τομέα αδυνατούσαν να καλύψουν ακόμα και τα λειτουργικά τους έξοδα. Εργαζόμενοι παρέμεναν για μήνες απλήρωτοι (πολλοί αναγκάστηκαν να παραιτηθούν) και δύο πρότυπες δομές εφήβων ανέστειλαν τη λειτουργία τους.

Τα παραπάνω προβλήματα προκάλεσαν την παρέμβαση της Ε.Ε., η οποία έθεσε την ψυχιατρική μεταρρύθμιση υπό επιτήρηση την άνοιξη του 2009. Ούτε αυτό όμως δεν άλλαξε τη στάση του υπουργείου υγείας. Η χώρα μας έμπαινε σε προεκλογική περίοδο και, μπροστά στην επερχόμενη ήττα του κόμματός του, ο αρμόδιος υπουργός επέλεξε να αφήσει για τον επόμενο την υλοποίηση της συμφωνίας που υπέγραψε με τον επίτροπο Spidla.

Όμως, με το “πες, πες, κάτι θα μείνει”, η προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου κατάφερε να δημιουργήσει ένα κλίμα δυσπιστίας απέναντι στους μη-κερδοσκοπικούς φορείς ψυχικής υγείας. Στη συνέχεια, χαρακτηρισμοί όπως εργολάβοι, επιχειρηματίες κτλ υιοθετήθηκαν από πολλούς (για διαφορετικούς λόγους). Είναι αλήθεια ότι λίγοι ήξεραν το έργο και τη διαδρομή κάποιων από αυτούς που αποκαλούνταν “εργολάβοι” και “επιχειρηματίες”. Εξάλλου, την ιστορία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα (και όχι μόνο) ο καθένας την παρουσιάζει όπως θέλει.

Αξίζει να γίνει και (άλλη) μια αναφορά στο γνωστό δημοσίευμα εφημερίδας με τίτλο: “Προσούτο και σολομό... ψώνιζαν οι ψυχικά ασθενείς”, σύμφωνα με το οποίο ένας φορέας από τη Βόρεια Ελλάδα κατασπαταλούσε το δημόσιο χρήμα εκμεταλλευόμενος τους φιλοξενούμενους ασθενείς. Το συγκεκριμένο δημοσίευμα, το οποίο αναφερόταν και στις ατασθαλίες 59 άλλων φορέων (!), εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον Μάιο του 2008 και “επιβεβαίωσε” τους ισχυρισμούς του υπουργείου ότι κάποιοι φορείς κλέβουν.

Το παράξενο ήταν ότι το δημοσίευμα αυτό “εμφανιζόταν” όταν το υπουργείο δεχόταν πιέσεις από φορείς, εργαζόμενους, μέσα ενημέρωσης κτλ για την αποπληρωμή των χρεών του προς τους φορείς ψυχικής υγείας. Το ίδιο δημοσίευμα επανεμφανίστηκε, τον Μάρτιο του 2009 σε άλλη εφημερίδα, με τίτλο “Κοστούμια Αρμάνι και κούτες ουίσκι για ...τους ψυχικά ασθενείς” και στη συνέχεια το θέμα προβλήθηκε σε τηλεοπτικό κανάλι με καλεσμένη την πρώην Γ. Γραμματέα Πρόνοιας Μαρία Τροχάνη.

Από τότε το μόνιμο αυτό σκάνδαλο αποτελεί ένα “ισχυρό επιχείρημα” για όποιον θέλει να κατηγορήσει τους μη-κερδοσκοπικούς φορείς. Την περασμένη Κυριακή, ξαναδιαβάσαμε για τους ...σολομούς στο ρεπορτάζ του Έψιλον για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση!

Ωστόσο, δεν ενημερωθήκαμε ποτέ για την εξέλιξη της υπόθεσης. Σύμφωνα με το αρχικό δημοσίευμα ο “ογκώδης φάκελος” του Σώματος Επιθεωρητών Υγείας στάλθηκε στον εισαγγελέα το 2008, αλλά και τον επόμενο χρόνο ξαναδιαβάσαμε ότι ο φάκελος στάλθηκε στον εισαγγελέα. Πόσα χρόνια να κάνει ένας φάκελος να φτάσει στον εισαγγελέα; Υπάρχει και ένα άλλο αδιευκρίνιστο σημείο: ποιοι είναι οι 59 φορείς, στους οποίους, όπως υποστηρίζουν τα δημοσιεύματα, διαπιστώθηκαν ατασθαλίες; Το ερώτημα μπορεί να γίνει ακόμα πιο απλό: ποιοι είναι οι 59 φορείς που ελέγχθηκαν από το Σώμα Επιθεωρητών Υγείας; Έλεγξαν οι Επιθεωρητές Υγείας το σύνολο σχεδόν των φορέων και δεν μάθαμε τίποτα;

Δεν αμφισβητούμε ότι υπάρχουν ακατάλληλοι φορείς, δομές που λειτουργούν σαν άσυλα, επαγγελματίες ή επιχειρηματίες που βρήκαν την ευκαιρία να πλουτίσουν. Χωρίς σύστημα ελέγχου και αυτά θα υπάρχουν και πολλά άλλα. Παρ' όλα αυτά δεν δεχόμαστε τη λογική ότι μαζί με τα ξερά πρέπει να καούν και τα χλωρά, ούτε ότι πρέπει κάποιοι να αποδεικνύουν συνεχώς ότι δεν είναι ...ελέφαντες.

Στο ρεπορτάζ του Έψιλον για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η υφυπουργός υγείας Φώφη Γεννηματά δηλώνει το αυτονόητο: “Στο βαθμό που τηρούνται διαχρονικά με συγκεκριμένες διαδικασίες ελέγχου τα επιστημονικά και διαχειριστικά κριτήρια που θέτει το υπουργείο στους φορείς αυτούς (κρατικούς ή μη κρατικούς), δεν υφίσταται κανένα πρόβλημα”.

Να περιμένουμε να δούμε στην πράξη αυτές τις διαδικασίες ελέγχου στους κρατικούς και μη κρατικούς φορείς ή θα το ακούμε για άλλα τέσσερα χρόνια; “Τα προβλήματα αυτά κληροδοτήθηκαν στη νέα κυβέρνηση”, λέει η υφυπουργός και μας ανησυχεί γιατί είναι γνώριμη αυτή φράση.

Το ρεπορτάζ του "Έψιλον" για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση

Ιστορίες (και καθημερινής) τρέλας

«...μετεβλήθη εντός μου ο ρυθμός του κόσμου»

Αναδημοσίευση από το Έψιλον (Ελευθεροτυπία, 17/01/2010)

Σ' αυτήν τη χώρα, που είναι απέραντο φρενοκομείο, η ιστορία της αντιμετώπισης της τρέλας έχει περάσει από 40 κύματα. Η εξευτελιστική ιστορία της Λέρου, πριν από 25 χρόνια, έδωσε το έναυσμα για ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Η οποία ξεκίνησε με τις καλύτερες προθέσεις εκ μέρους ψυχιάτρων και ασθενών, αλλά στο δρόμο σκάλωσε στην αδιαφορία, την αναλγησία, την υποκρισία, τις εργολαβίες και την υποχρηματοδότηση, αφήνοντας χιλιάδες εύθραυστες ψυχές κυριολεκτικά στο δρόμο.

«Η μέρα που τρελάθηκε ο αδελφός μου δεν ήταν μία μέρα. Ηταν πολλές, που έχανε το μυαλό του ήσυχα κι αθόρυβα, ανεπαίσθητα. Και κανείς μας δεν το καταλάβαινε, γιατί δεν μας εξήγησε κανείς πώς αυτό συμβαίνει. Υπήρχε ο αγροτικός γιατρός του χωριού, βεβαίως, που έλεγε πως έχουν πειραχτεί τα νεύρα του, και μετά ο ιδιώτης ψυχίατρος στην πρωτεύουσα του νομού, που έλεγε πως θα χρειαστεί χρόνια ψυχοθεραπεία. Και υπήρχε η ντροπή, ο τρόμος, η ανάγκη να παραστήσουμε όλοι οι υπόλοιποι πως τίποτα δεν συμβαίνει. Μέχρι που έδειρε τη μάνα μας και όρμηξε στον πατέρα με μια καρέκλα. Πρέπει να σου διηγηθώ εκείνη τη μέρα, για να καταλάβεις τι είναι και αν πραγματικά κάποτε έγινε ψυχιατρική μεταρρύθμιση σ' αυτήν τη χώρα».

Ο Παύλος είναι 40 χρονών κι ο αδελφός του τα τελευταία 10 χρόνια παθαίνει ψυχωσικά επεισόδια. Είναι από τους πρώτους ανθρώπους που συναντώ, στην προσπάθειά μου να ξεμπερδέψω αυτό το κουβάρι που έχει τρέλα και οδύνη, περιθώριο κι ελπίδα, καταστολή και χειραφέτηση. Ολα αυτά που κλείνουν εντός τους δυο μικρές και τόσο βαριές λέξεις: «ψυχιατρική μεταρρύθμιση».

«Οι γονείς μου είναι αγρότες κι εγώ σπούδασα μηχανικός υπολογιστών. Ο Γιάννης ήταν περίεργος, κολλημένος με τη θρησκεία, εσωστρεφής κι εξαιρετικά επικριτικός με τους γύρω του. Αν κάποιος μας είχε μιλήσει εγκαίρως, αν μας είχε διδάξει να αναγνωρίζουμε τα σημάδια, δεν θα φτάναμε ποτέ σ' εκείνη τη μέρα». Εκείνη τη μέρα ο αδελφός του (που κάποιος ιδιώτης γιατρός δεν είχε κάνει σωστή διάγνωση, δεν του έδινε τα σωστά φάρμακα και, φυσικά, τον έβλεπε μόνο μια φορά στο δίμηνο) σάλταρε εντελώς. Τότε, λοιπόν, τηλεφώνησαν στο ψυχιατρείο του νομού.

«Ηρθαν οι μπάτσοι και του φόρεσαν χειροπέδες. Τον έκλεισαν στο κρατητήριο για τρία 24ωρα, μέχρι να μπορέσουν να τον πάνε στο νοσοκομείο. Από τότε η ζωή μας είναι αυτό ακριβώς: εξάρσεις και υφέσεις της αρρώστιας του Γιάννη, νοσηλείες και αναγκαστικές εισαγωγές. Μετά τον μπουκώνουν τα φάρμακά του και μας τον στέλνουν πάλι πίσω, σπίτι. Καμία μέριμνα, καμία φροντίδα, καμία υποστήριξη. Ποια μεταρρύθμιση; Απλώς έκλεισαν ορισμένα ψυχιατρεία. Αλλαξε η νοοτροπία μας; Αλλαξε η κουλτούρα μας; Αλλαξε ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία την ψυχική νόσο; Το 60% των ψυχιατρικών εισαγωγών στη χώρα μας γίνεται με εισαγγελική εντολή, όταν στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 5% έως 8%. Οι ασθενείς μεταφέρονται με περιπολικά και όχι -όπως προβλέπεται- από το ΕΚΑΒ».

Παραπάνω από 20 χρόνια πέρασαν από τότε που οι εικόνες των «γυμνών», όπως αποκαλούσαν γιατροί και νοσηλευτές τους «ανίατους» της Λέρου, έκαναν το γύρο του κόσμου και ανάγκασαν την Ελλάδα να δει κατά πρόσωπο το πώς αντιμετωπίζει την ψυχική ασθένεια. Από τότε η χώρα «μεταρρυθμίζει» αδιαλείπτως το χώρο της ψυχικής υγείας, με σωρεία προγραμμάτων αποασυλοποίησης των ασθενών και έναν πακτωλό ευρωπαϊκών κονδυλίων. Από τη δεκαετία του '90, με το πρόγραμμα «Ψυχαργώς», η ελληνική πολιτεία διακήρυξε ότι θα κλείσει σταδιακά όλα τα ψυχιατρεία και θα εγκαταστήσει τη δημόσια ψυχιατρική μέσα στον κοινωνικό ιστό με κέντρα ψυχικής υγείας, εξωτερικά ιατρεία, κέντρα ημερήσιας φροντίδας. Ολα έδειχναν να πηγαίνουν κατ' ευχήν και, όντως, 3.000 από τους συνολικά 5.000 ξεχασμένους ασθενείς των ψυχιατρείων άρχισαν να επανεντάσσονται στον κοινωνικό ιστό.

«Από την κόλαση στον παράδεισο», «Ελπίδα στο σκοτάδι», «Καινούργια ζωή» ήταν μερικοί από τους τίτλους των εφημερίδων, συνοδευόμενοι απαραιτήτως από συγκινητικές προσωπικές ιστορίες, μέχρι που η ιστορία στράβωσε. Από το 2005 τα προγράμματα άρχισαν να υποχρηματοδοτούνται σε βαθμό ασφυκτικό: απλήρωτοι επί μήνες εργαζόμενοι, ξενώνες υπό κατάρρευση και δεκάδες ασθενείς να διατρέχουν τον κίνδυνο να μείνουν στο δρόμο ή να ξαναπάρουν το δρόμο για τα ψυχιατρεία. Και καταγγελίες για δεμένους και κακοποιημένους ασθενείς, οικονομικά σκάνδαλα και ιδιώτες εργολάβους (και) στο χώρο της ψυχικής υγείας.

Είναι ένα γλυκό χειμωνιάτικο απόγευμα όταν περνάω την είσοδο του ψυχιατρικού νοσοκομείου στο Δαφνί - αυτήν που γιατροί και ασθενείς χαρακτηρίζουν «κόκκινη γραμμή», που χωρίζει τους «απ' έξω» από τους «από μέσα». Το ψυχικό νόσημα στην Ελλάδα φέρει ακόμα το στίγμα του επονείδιστου, κι αυτό το βιώνουν καθημερινά ασθενείς και εργαζόμενοι εδώ. Στο μικρό γυμνό γραφείο του, δίπλα από την αίθουσα όπου μια φορά την εβδομάδα ασθενείς, γιατροί και προσωπικό κάνουν τη συνέλευσή τους και συναποφασίζουν για τη συμβίωσή τους, συναντώ το διευθυντή της 9ης κλινικής.

Γι' αυτήν ακριβώς τη συνέλευση -και επειδή αυτή η κλινική δεν έχει ούτε κλειδωμένη πόρτα, ούτε κάγκελα στα παράθυρα, ούτε δεμένους ασθενείς- επέλεξα να συναντήσω τον Θοδωρή Μεγαλοοικονόμου. «Αν ήθελε κανείς να περιγράψει την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το σύστημα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, ο όρος ή η εικόνα που έρχεται στο μυαλό είναι αυτή του "κραχ". Παρ' όλα τα καλά παραδείγματα, όπως των Χανίων, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση είναι μια χαμένη υπόθεση για την Ελλάδα» θα μας πει ο ψυχίατρος.

Η Νικολέτα Κυράνα είναι μια νέα κοινωνιολόγος, που εδώ και εφτά χρόνια εργάζεται σε αυτό που η ίδια αποκαλεί «χώρο του κοινωνικού αποκλεισμού». Από το 2006 είναι η πρόεδρος του Σωματείου Εργαζομένων στις Κοινωνικές Υπηρεσίες Ιδιωτικών Φορέων. «Δεν είναι απλώς μια χαμένη υπόθεση, είναι μια υποδειγματική ιστορία της ελληνικής ιδιαιτερότητας, της βαλκάνιας λογικής μας, και ένα σκάνδαλο πρώτης γραμμής. Σε όλες τις άλλες χώρες της δυτικής Ευρώπης όπου έχουν κλείσει τα άσυλα από το '50 και το '60, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση επήλθε γιατί οι ίδιες οι κοινωνίες αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν την τρέλα διαφορετικά. Εδώ, κατά κάποιον τρόπο, μας επιβλήθηκε όταν αποκαλύφθηκε η αθλιότητα της Λέρου. Και, όπως κάνουμε συνήθως, κοιτάξαμε να ξεπλύνουμε την ντροπή, να γίνουμε τα καλά παιδιά της Ευρώπης, αλλάζοντας την επιφάνεια των πραγμάτων. Και, όπως επίσης κάνουμε συνήθως, κάποιοι έγιναν πάμπλουτοι από αυτήν την ιστορία».

Στο πρώτο μας ραντεβού είμαι πολύ μπερδεμένη ήδη από την ονομασία του σωματείου της Νικολέτας. Πώς μπορεί μια κοινωνική υπηρεσία να ανήκει σε ιδιωτικό φορέα; Και πώς γίνεται να έχουν μπει εργολάβοι και στο χώρο της υγείας; «Εδώ και 25 χρόνια η "ψυχιατρική μεταρρύθμιση" ταυτίστηκε με τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ε.Ε.» μου εξηγεί η Νικολέτα. «Δεν υπήρξε καμία άλλη χρηματοδότηση της ψυχικής υγείας από καθαρά ελληνικούς πόρους. Το 10ετές πρόγραμμα "Ψυχαργώς", που ξεκίνησε το 1997, προέβλεπε την κατάργηση όλων των ψυχιατρείων - των τεσσάρων μικρότερων μέχρι το 2006 και των τεσσάρων μεγαλύτερων (συμπεριλαμβανομένης και της Λέρου) μέχρι το 2015. Ενα μέρος της μετεγκατάστασης των χρονίων εγκλείστων στα δημόσια ψυχιατρεία (το 30% του "έργου") ανατέθηκε σε ιδιωτικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες».

Στεγαστικές δομές, οικοτροφεία, ξενώνες και διαμερίσματα αρχίζουν να λειτουργούν στις γειτονιές της χώρας, υποδεχόμενα τους ξεχασμένους, χρόνια έγκλειστους ασθενείς των μεγάλων ψυχιατρείων. Για εκατοντάδες νεαρούς επιστήμονες, αλλά και για μεγαλύτερους, που είχαν ζήσει από κοντά την αθλιότητα των ασύλων, ήταν ένας κανούργιος γενναίος κόσμος που ευαγγελιζόταν μια σαρωτική κοινωνική αλλαγή. Από τότε μέχρι σήμερα έκλεισαν 4 ψυχιατρεία, δημιουργήθηκαν ψυχιατρικές κλινικές στα Γενικά Νοσοκομεία και ο αριθμός των έγκλειστων ασθενών μειώθηκε κατά 50%. Σταδιακά, σε όλη τη χώρα αναπτύχθηκαν 400 προστατευόμενα διαμερίσματα, ξενώνες, οικοτροφεία και κέντρα ημέρας από τον δημόσιο τομέα και από μη κυβερνητικούς φορείς.

«Οι ιδιωτικές εταιρείες ξεκίνησαν με τις καλύτερες προϋποθέσεις: προσωπικό όλων των ειδικοτήτων (νοσηλευτές, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, εργοθεραπευτές κ.ά.), οι ασθενείς από την απάνθρωπη κατάσταση των μεγάλων ψυχιατρείων βρέθηκαν στο κέντρο της προσοχής, αναγνωρίζονταν ως άτομα και είχαν προσωπικό πλάνο θεραπείας. Εβγαιναν στην κοινότητα, συμμετείχαν σε δράσεις κοινωνικοποίησης» συμπληρώνει η Νικολέτα. Πώς φτάσαμε, όμως, από αυτό το ειδυλλιακό τοπίο σε μια ζοφερή κατάσταση, με απλήρωτους επί μήνες εργαζομένους, με μαζικές απολύσεις προσωπικού, με καταγγελίες για κακοποίηση ασθενών και κατασπατάληση δημόσιου χρήματος σε ιδιωτικές δομές; Και πώς οι δημόσιες δομές βρέθηκαν ανήμπορες να πληρώσουν ακόμα και τα ενοίκια για τους ξενώνες ή τα φάρμακα; Πώς γέ- μισαν ξανά ράντζα οι δημόσιες ψυχιατρικές κλινικές και γιατί ξεφυτρώνουν συνεχώς σαν τα μανιτάρια δεκάδες ιδιωτικές;

Ο Νικηφόρος είναι ακτιβιστής των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών. «Δεν μου αρέσει αυτή η ορολογία. Θα προτιμούσα τον όρο χρήστης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας ή επιζήσας της ψυχιατρικής». Ολοι οι άνθρωποι που συνάντησα στο ρεπορτάζ επέμεναν πως η ιστορία θα ήταν λειψή αν δεν μιλούσε ο Νικηφόρος. Κατά τη λαϊκή έκφραση, ο Νικηφόρος είναι σχιζοφρενής. Για εκατοντάδες ασθενείς και για τις οικογένειές τους, αλλά και για πολλούς ψυχιάτρους, ο Νικηφόρος προσωποποιεί την ελπίδα.

«Μπήκα για πρώτη φορά αναγκαστικά στο ψυχιατρείο στα 30 μου και τώρα κοντεύω τα 60. Ο πρώτος μου εγκλεισμός ήταν αναγκαστικός, όλοι οι άλλοι εκούσιοι. Δεν είμαι κάτι ξεχωριστό, ούτε θα ήθελα να με παρουσιάσεις ως τέτοιον. Είμαι ένας άνθρωπος, όμως, που αποφάσισε συνειδητά να μελετήσει την αρρώστια του, να μάθει να ζει μ' αυτήν και να διευρύνει την προσωπικότητά του. Η σχιζοφρένεια είναι ένα στοιχείο της προσωπικότητάς μου, δεν είμαι εγώ ολόκληρος. Είμαι άνθρωπος, έχω δικαιώματα και τα διεκδι- κώ, έχω λόγο και για τον εγκλεισμό μου, και για τα φάρμακά μου, και για τη θεραπεία μου. Αυτή είναι μια θεμελιώδης αρχή και πάνω σ' αυτήν όφειλε να στηριχτεί η ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Ομως, η όλη ιστορία χάθηκε από την ελληνική λαμογιά. Την ημέρα που παίρνεις τη διάγνωση, σταματάει το βιογραφικό σου. Ολη η ζωή σου αναφέρεται στο πριν και το μετά τη διάγνωση. Υποτίθεται πως ο στόχος της μεταρρύθμισης ήταν να κλείσουν τα ψυχιατρεία και η τρέλα -απ' το περιθώριο της κοινωνίας, από μια προβληματική κατάσταση που την κλείνουμε σ' ένα ίδρυμα και απλώς δεν τη βλέπουμε- να γίνει ένα βίωμα που θα εκφραστεί και θα συζητηθεί εντός κοινωνίας. Αυτό ήταν το νόημα των ξενώνων και των ανοιχτών δομών. Τελικά, με τον τρόπο που έγινε εδώ, το κράτος πρώτα εκχώρησε τις αρμοδιότητές του σε ιδιώτες και τώρα βρίσκεται όμηρός τους».

Ολην αυτή την περίοδο μέχρι το 2000, τα περισσότερα από τα μεταρρυθμιστικά προγράμματα σταματούσαν τη λειτουργία τους όταν τελείωνε η κοινοτική χρηματοδότηση. «Η συγχρηματοδότηση για κάθε δράση διαρκεί για 12 ώς 18 μήνες, μετά τους οποίους έπρεπε να αναλάβει ο ελληνικός κρα- τικός προϋπολογισμός· όμως, το ελληνικό κράτος δεν αναλάμβανε καμία ευθύνη για τη συνέχιση της χρηματοδότησής τους και την παγίωσή τους» εξηγεί ο κ. Μεγαλοοικονόμου. «Το κράτος άλλοτε άφηνε να καταρρεύσουν οι δομές, άλλοτε τις άφηνε να φυτοζωούν και άλλοτε έψαχνε νέα κοινοτική χρηματοδότηση για να κρατήσει στη ζωή όσες από τις νεοδημιουργούμενες υπηρεσίες δεν μπορούσε -χωρίς σοβαρό τίμημα- να αφήσει να καταρρεύσουν. Ομως, από το "Ψυχαργώς" και μετά, αναφερόμαστε σε ένα μεγάλης έκτασης πρόγραμμα μετεγκατάστασης 3.000 ανθρώπων, από το σύνολο των 5.000 που ήταν έγκλειστοι στα δημόσια ψυχιατρεία, σε περίπου 400 στεγαστικές δομές στην κοινότητα, ξενώνες, οικοτροφεία και προστατευόμενα διαμερίσματα. Μην αναλαμβάνοντας τη χρηματοδότηση ή μειώνοντάς τη στο ελάχιστο, το κράτος τινάζει στον αέρα ολόκληρη την επιχείρηση, την οποία έστησε την προηγούμενη περίοδο».

Μια επιχείρηση μεγαλόπνοη, μεγαλόστομη και αρκούντως αποδοτική - αν όχι για τους ασθενείς, σίγουρα για αρκετούς ιδιώτες, που εν μιά νυκτί και εκ του μηδενός ανακάλυψαν ένα εξαιρετικό όχημα για την απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων. «Γιατροί όλων των ειδικοτήτων, ψυχίατροι, δικηγόροι, τηλεοπτικοί παραγωγοί, άλλοι επί ΠΑΣΟΚ και άλλοι επί Ν.Δ., έγιναν ιδιοκτήτες μικρών ψυχιατρικών μονάδων με παραρτήματα ανά την Ελλάδα, λες και είναι αλυσίδα σούπερ μάρκετ!» λέει η πρόεδρος των εργαζομένων Νικολέτα Κυράνα. «Οι εταιρείες και οι εταιρειάρχες "διάλεγαν" τους ανθρώπους από τα ψυχιατρεία, όπως τα αγαθά τους από το μανάβη! Φυσικά, έπαιρναν τους πιο λειτουργικούς, τους πιο εύκολους ασθενείς».

Θα ήταν άλλη μια ιστορία για το φαινόμενο των εργολαβιών κι ετούτη εδώ, με το κράτος να πληρώνει τους εργολάβους και οι εργαζόμενοι να εργάζονται σε καθεστώς επισφάλειας, να μένουν απλήρωτοι για μήνες ή να υφίστανται μόνο στις λίστες μισθοδοσίας («κλωνοποιημένους» τους αποκαλούν οι εργατολόγοι). Ομως, η μαύρη ιστορία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης πάει ακόμα πιο βαθιά, όπως καταγγέλλει η πρόεδρος των εργαζομένων: «Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν 67 ιδιωτικές εταιρείες που απασχολούν 2.657 εργαζομένους και οι καθυστερήσεις των μισθών τους είναι πολύμηνες. Και την ίδια ώρα... σολομοί στις αποδείξεις των προμηθευτών - αλλά όχι στην παράδοση. Τιμολόγια για βάψιμο κτηρίων που δεν βάφτηκαν ποτέ. Τηλεοράσεις plasma, που υπάρχουν μόνο στα χαρτιά.

»Το καλοκαίρι η προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου αφαίρεσε την άδεια λειτουργίας μιας εταιρείας, στην οποία υπάρχει μια "τρύπα" 600.000 ευρώ για το έτος 2008, τα οποία το υπουργείο ισχυρίζεται ότι έχει αποδώσει. Η νέα ηγεσία του υπουργείου δήλωσε ότι δεν οφείλει τίποτα στον ιδιοκτήτη της εταιρείας και άρα οι εργαζόμενοι, στους οποίους οφείλει τους μισθούς 3 μηνών, θα πρέπει να καταφύγουν στα δικαστήρια κατά του "επιχειρηματία"! Το κράτος έδωσε τους μισθούς στον εργολάβο και τώρα οι εργαζόμενοι ας πάνε στα δικαστήρια να τα διεκδικήσουν!»

Και οι ασθενείς; Δυστυχώς, πολλοί ψυχίατροι μιλούν για μετεγκατάσταση και όχι για αποϊδρυματοποίηση. Ο κ. Μεγαλοοικονόμου εξηγεί: «Η αποϊδρυματοποίηση έχει την έννοια του μετασχηματισμού των σχέσεων εξουσίας, την ανάδυση των νέων υποκειμένων, τη δημιουργία υπηρεσιών και πρακτικών ριζικά εναλλακτικών στον εγκλεισμό. Απλώς, οι έγκλειστοι μεταφέρθηκαν από τις πτέρυγες χρόνιας παραμονής των ψυχιατρείων σε στεγαστικές μονάδες του Δημοσίου ή ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών εταιρειών, όπου αλλού η ζωή τους βελτιώθηκε σημαντικά και αλλού (το συνηθέστερο) βρέθη- καν σε συνθήκες κοινωνικού περιθωρίου, παρόμοιες με τα ψυχιατρεία».

Καταγγελίες για ιδρυματική βία, μηχανικές καθηλώσεις, απομονώσεις, κλειδωμένες πόρτες, επιτήρηση από κάμερες, θεραπείες με ψυχοφάρμακα (συχνά υπό την ασφυκτι- κή χειραγώγηση των φαρμακοβιομηχανιών): φαίνεται λες και κανένα βήμα δεν διανύθηκε, κανένα στοίχημα δεν κερδήθηκε ουσιαστικά μέσα σε τόσα χρόνια. Φαίνεται σαν όλη η ελληνική στρατηγική για την ψυχική υγεία να συνοψίζεται στη φράση «κρύψτε, χαπακώστε, τελειώσατε!».

Ο κοινωνικός λειτουργός (και ένας από τους υπεύθυνους του προγράμματος αποασυλοποίησης του ΠΙΚΠΑ της Λέρου) Χάρης Ασημόπουλος πρόσφατα δημοσίευσε μια συγκλονιστική έρευνα υπό τον τίτλο «Η καθημερινή ζωή στο ψυχιατρείο». Ψήγματα από αυτήν τη ζοφερή πραγματικότητα που φωτίζει στο βιβλίο του μας μεταφέρει εδώ: «Η κουλτούρα των φαρμάκων είναι κυρίαρχη στα ψυχιατρεία και μέχρι πρόσφατα αποτελούσε τη μοναδική "θεραπευτική" προσέγγιση. Επιβαλλόταν από τον εναγκαλισμό της βιολογικής ψυχιατρικής και των φαρμακευτικών εταιρειών και την απουσία θεσμικού πλαισίου και ελεγκτικών μηχανισμών. Κάθε κλειστό ίδρυμα, όπως είναι το ψυχιατρείο, λειτουργεί σαν μια μικρή, απομονωμένη, αυταρχική κοινωνία. Επικρατούν συνθήκες κοινωνικής αποστέρησης και αποκλεισμού, κλειστές πόρτες, φτωχό περιβάλλον, ελλείψεις βασικών αγαθών, ανικανοποίητες βασικές ανθρώπινες ανάγκες και πλήρης εξάρτηση. Οι ασθενείς δεν αντιμετωπίζονται ως άνθρωποι με προσωπική ιστορία και εξατο- μικευμένες ανάγκες, αλλά αδιαφοροποίητα ως μάζα. Το προσωπικό πρώτης γραμμής αναπτύσσει στάσεις αυταρχικές, εξουσιαστικές και τιμωρητικές προς τους ψυχικά ασθενείς. Δημιουργείται έτσι μια ατμόσφαιρα που αναιρεί τις ηθικές αναστολές και λειτουργεί ως ενεργοποιός μηχανισμός της βίας, που εκδηλώνεται ως κατάχρηση εξουσίας, κακομεταχείριση, εκμετάλλευση, παραμέληση και κακοποίηση».

Τι μέριμνα λαμβάνει το υπουργείο Υγείας; Οι εποπτικοί μηχανισμοί της Πολιτείας; Η Νικολέτα είναι κατηγορηματική: «Στη δυτική Ευρώπη υπάρχει θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και ελεγκτικοί μηχανισμοί που παρακολουθούν την πορεία των αντίστοιχων οργανισμών. Επιστήμονες, πολιτικοί και ιδιώτες ελέγχουν τη χρηματοδότηση και το παραγόμενο αποτέλεσμα. Εδώ το υπουργείο είναι θεατής της ασυδοσίας. Ούτε, ώς σήμερα, υπάρχουν ουσιαστικοί και συνεχείς μηχανισμοί που να παρακολουθούν τις εταιρείες αυτές και να ελέγχουν πού πάνε τα χρήματα, πόσοι εργάζονται εκεί, ποιο θεραπευτικό πλάνο ακολουθούν, με ποια αποτελέσματα». Με προσωπικό κάτω από το όριο ασφαλείας και ούτε καν εξειδικευμένο (στους ιδιωτικούς φορείς) και με εργαζόμενους εξουθενωμένους (στους δημόσιους), με τους ασθενείς αφημένους στη μοίρα τους, δεν είναι ν' απορεί κανείς που πολλοί από τους συνομιλητές μας χρησιμοποίησαν την έκφραση «φιάσκο».

«Για μία ακόμη φορά αντιμετωπίζουν τους ασθενείς κι εμάς, που τους φροντίζουμε, σαν κοινωνικό βάρος» λέει ο Παύλος. «Δεν τους δίνουν ευκαιρίες για κοινωνική ένταξη, εργασία και αξιοπρεπές εισόδημα και η Πολιτεία αποποιείται την όποια ευθύνη, απόλυτα ευθυγραμμισμένη στη λογική της συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους. Εγώ φροντίζω τον αδελφό μου που παίρνει μόνο ένα μικρό επίδομα. Πληρώνω ιδιώτη ψυχίατρο, αφού το νοσοκομείο μετά την κάθε νοσηλεία του τον αφήνει στην τύχη του με τα χάπια του. Δεν έχω πια προσωπική ζωή, όλη μου η ζωή είναι αφιερωμένη στον Γιάννη».

Γιατί, ενώ άλλες χώρες φαίνεται να έχουν κερδίσει το στοίχημα της αποασυλοποίησης, στην Ελλάδα έχουμε μείνει πίσω; Φταίει μόνον ο βαλκάνιος τρόπος μας, όπως υποστηρίζει η Νικολέτα; Φταίει μόνο η λαμογιά μας, όπως λέει ο Νικηφόρος; Φταίει μόνο η νεοφιλελεύθερη πολιτική, όπως ισχυρίζεται ο Παύλος; Ο κ. Ασημόπουλος αναδεικνύει και μιαν άλλη, βαθύτερη ερμηνεία: «Στο πλαίσιο της παραδοσιακής ελληνικής αντίληψης, το άτομο με ψυχική ασθένεια θεωρείται μίασμα για τη γενεαλογική συνέχεια μιας οικογένειας. Ετσι, τα υπόλοιπα μέλη, των οποίων ο εαυτός στο ελληνικό πολιτισμικό πλαίσιο ετεροπροσδιορίζεται από την οικογενειακή καταγωγή, για λόγους αυτοπροστασίας και συνέχειας της οικογένειας, τείνουν προς την απομάκρυνση και τον ιδρυματικό αποκλεισμό των συγγενών τους. Εξαιτίας της άγνοιας και των προκαταλήψεων, παραμένει ακόμα ισχυρός ο φόβος της ψυχικής ασθένειας. Είναι φόβος για την απώλεια της λογικής, που για τη σημερινή κοινωνία ισοδυναμεί με κοινωνικό θάνατο».

Στο ίδιο επιμένει και ο κ. Μεγαλοοικονόμου: «Η ψυχική οδύνη ερμηνεύεται ως απλό "βιολογικό γεγονός", πράγμα που οδηγεί σε πτώχευση του νοήματός της. Ο προπατορικός μύθος της επικινδυνότητας των ασθενών αγκυροβολεί και πάλι στην έννοια και στην πραγματικότητα της διαφορετικότητας. Οι προϋποθέσεις της θεραπείας είναι συνυφασμένες με το δικαίωμα των ανθρώπων που σκέφτονται διαφορετικά να υπάρξουν μέσα στην κοινωνία. Η Λέρος έδειξε ακριβώς ότι το "ανίατο" είναι μια κατασκευή της ψυχιατρικής, των ψευδοεπιστημονικών της σχημάτων και των ψευδογνώσεών της.

»Ανθρωποι -που η κοινωνία, το κράτος και οι ψυχίατροι είχαν καταδικάσει σε συνθήκες βάρβαρου και ασφυκτικού εγκλεισμού επί 50 χρόνια- κατάφεραν να επανενταχθούν και να ζουν αυτόνομα. Η τρέλα δεν είναι απλώς μια αρρώστια. Είναι μια συνθήκη οδύνης, αλλά και ένας εναλλακτικός λόγος, που θα πρέπει να ακουστεί και να κατανοηθεί το νόημά του. Είναι και μια άλλη ανάγνωση ενός κόσμου άρρωστου από την πολλή "κανονικότητα"».

Διαβάστε:

Erving Goffman, «Ασυλα. Δοκίμια για την κοινωνική κατάσταση των ασθενών του ψυχιατρείου και άλλων τροφίμων», μτφρ. Ξενοφών Κομνηνός, εκδ. Ευρύαλος

Η περιήγηση του Γκόφμαν στο εσωτερικό του κόσμου των τρελών θέτει ένα τεράστιο ερώτημα. Διότι, μελετώντας τα ψυχιατρικά ιδρύματα, τελικά ανακαλύπτει κανείς ότι η τρέλα και η «αντικανονική συμπεριφορά» που αποδίδεται στον ασθενή είναι κατά πολύ προϊόν -όχι της αρρώστιας του, αλλά- της κοινωνικής απόστασης που χωρίζει τον άρρωστο από αυτόν που τον χαρακτηρίζει έτσι.

Φράνκο Μπαζάλια, «Εναλλακτική ψυχιατρική ενάντια στην απαισιοδοξία της λογικής - Για την αισιοδοξία της πράξης», επιμέλεια Φράνκα Ονγκαρο Μπαζάλια, Μαρία Γκράτσια Τζανικέντα, πρόλογος-μετάφραση Γιώργος Αστρινάκης, εκδ. Καστανιώτη

Ο ιταλός ριζοσπάστης ψυχίατρος ασκεί κριτική που δεν εξαντλείται μόνο στον ψυχιατρικό, αλλά και σε άλλους κοινωνικούς θεσμούς, όπως το σχολείο, η οικογένεια, η φυλακή - που και εκεί διακρίνει τις ιδρυματικές διαδικασίες ως προοίμιο υποταγής, αποπροσωποποίησης και, τελικά, αρρώστιας του κοινωνικού σώματος στη δεδομένη τάξη πραγμάτων, στην παραγωγική διαδικασία, στο κέρδος και στην αλλοτρίωση.

Φράνκο Μπαζάλια, «Οι θεσμοί της βίας», εκδ. «Τετράδια Ψυχιατρικής»

Δέκα κείμενα που περιγράφουν το όραμα για μια «απελευθερωτική ψυχιατρική», η οποία αμφισβητεί τον κατεστημένο ψυχιατρικό θεσμό.

Χάρης Ασημόπουλος, «Η καθημερινή ζωή στο ψυχιατρείο. Μορφές ιδρυματισμού και ιδρυματικής κακοποίησης», εκδ. Καστανιώτη

Το βιβλίο αναφέρεται στη ζωή στο ψυχιατρείο, στον ψυχιατρικό ιδρυματισμό και στην ψυχιατρική ιδρυματική κακοποίηση. Στις σελίδες του περιγράφεται ο κόσμος της καθημερινής ζωής εβδομήντα οκτώ ανδρών κλεισμένων στην πτέρυγα ενός ψυχιατρείου της Ελλάδας.

Μισέλ Φουκό, «Η ιστορία της τρέλας», μτφρ. Φραγκ. Αμπατζοπούλου, εκδ. Ηριδανός

Η αναζήτηση του σημείου μηδέν της ιστορίας της τρέλας.


ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

Τι μας είπε το κράτος

Η μεταρρύθμιση στον τρόπο παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας προχωρά με ικανοποιητικούς ρυθμούς, παρά τα μεγάλα και δυσεπίλυτα προβλήματα που εμπεριέχουν τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις.

Το υπουργείο Υγείας μέσα από ένα πλήρες θεσμικό πλαίσιο αναθέτει σε κρατικές υπηρεσίες και σε αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες τη σύσταση και λειτουργία στεγαστικών δομών, αξιολογώντας τις επιστημονικές και λειτουργικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη τέτοιων δράσεων. Ο έλεγχος της σύνθεσης των εταιρικών σχημάτων των αστικών μη κερδοσκοπικών εταιρειών είναι πολύ σημαντικός, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν είναι δυνατόν να τεθούν επαγγελματικά κριτήρια σε δραστηριότητες της κοινωνίας των πολιτών, που έχει την ευαισθησία και εκφράζει την ανάγκη να μετέχει σε συλλογικές εκφράσεις υποστήριξης ατόμων που απειλούνται από -ή βιώνουν- κοινωνικό αποκλεισμό. Στο βαθμό που τηρούνται διαχρονικά με συγκεκριμένες διαδικασίες ελέγχου τα επιστημονικά και διαχειριστικά κριτήρια που θέτει το υπουργείο στους φορείς αυτούς (κρατικούς ή μη κρατικούς), δεν υφίσταται κανένα πρόβλημα. Τα προβλήματα δημιουργήθηκαν από την ανυπαρξία ελέγχων που εμείς είμαστε αποφασισμένοι να επιβάλουμε. Ελεγχοι θα γίνονται συστηματικά, εργαλεία υπάρχουν και θα τα βελτιώσουμε και, όπου χρειάζεται, οι υπηρεσίες του υπουργείου θα παρεμβαίνουν αποτελεσματικά. Τα τελευταία χρόνια υπήρχαν αρκετά προβλήματα με τη χρηματοδότηση των μονάδων ψυχικής υγείας που λειτουργούν υπό τη διοικητική και επιστημονική ευθύνη σωματείων και αστικών μη κερδοσκοπικών εταιρειών. Τα προβλήματα αυτά αφορούσαν κυρίως καθυστερήσεις στη χρηματοδότηση, που ορισμένες φορές ήταν για σημαντικό χρονικό διάστημα, και αποτέλεσαν μία από τις σοβαρότερες αιτίες που έφεραν τη χώρα μας στη δυσμενή θέση της «επιτήρησης» στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που χρηματοδοτεί ένα τμήμα των δραστηριοτήτων αυτών.

Τα προβλήματα αυτά κληροδοτήθηκαν στη νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ.Από τη στιγμή που αναλάβαμε, κάναμε ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τα ελλείμματα στη χρηματοδότηση του συστήματος ψυχιατρικής φροντίδας και καταφέραμε αρκετά σε ελάχιστες ημέρες. Με αποτελεσματικούς χειρισμούς σε επίπεδο εξασφάλισης αναγκαίων οικονομικών πόρων, σε επίπεδο εξορθολογισμού των δαπανών, αλλά και σε επίπεδο διοίκησης και εμβάθυνσης των στόχων της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Πολιτική του υπουργείου είναι η διασφάλιση αυτής της ποιότητας στη λειτουργία των δομών και η συνεχής βελτίωσή της. Με τα κατάλληλα διοικητικά, θεσμικά και οικονομικά μέτρα, οι δομές της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και του προγράμματος «Ψυχαργώς» όχι μόνο δεν πρόκειται να κλείσουν, αλλά αντίθετα θα επεκτείνονται και διαρκώς θα βελτιώνονται.

Φώφη Γεννηματά, υφυπουργός Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Προσφορά εργασίας στο χώρο της ψυχικής υγείας

Σκεφτήκαμε να εμπλουτίσουμε το psi-action με μια στήλη αγγελιών, με σκοπό να βοηθήσουμε τους αναγνώστες μας να ενημερώνονται εύκολα. άμεσα και ανέξοδα για τις κενές θέσεις εργασίας στο χώρο της ψυχικής υγείας.

Γνωρίζουμε ότι συνήθως οι φορείς ψυχικής υγείας, όταν έχουν κενές θέσεις εργασίας, αναζητούν προσωπικό (ή/και εξωτερικούς συνεργάτες) μέσω του ημερήσιου τύπου. Όμως, οι ενδιαφερόμενοι είναι μάλλον αδύνατο να παρακολουθούν καθημερινά όλες τις εφημερίδες!

Αρχικά, θα προσπαθήσουμε να ενημερώσουμε τους φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της ψυχικής υγείας για την πρόθεσή μας να δημιουργήσουμε μια στήλη με αγγελίες για προσφορά εργασίας και, αν υπάρξει ενδιαφέρον, ξεκινάμε!


Προς το παρόν, παρακαλούμε:

• τους αναγνώστες μας να διαδώσουν την πληροφορία σε όσους φορείς ψυχικής υγείας έχουν πρόσβαση και

• τους υπεύθυνους των φορέων να δηλώσουν, μέσω e-mail, το ενδιαφέρον τους και την πρόθεσή τους να μας ενημερώνουν για τις κενές θέσεις εργασίας.

Περιμένουμε τις απόψεις σας ή και άλλες ιδέες σχετικές με την πρότασή μας, είτε μέσω του χώρου των σχολίων αυτής της ανάρτησης είτε στο e-mail μας: psi-action@hotmail.com

Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία

  

Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία*

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με πρωτοβουλία της Επιτρόπου Α. Βασιλείου σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Επίτροπο για θέματα Εργασίας, Κοινωνικών Θεμάτων και Ίσων Ευκαιριών V. Splidla, οργάνωσε στις 13 Ιουνίου του 2008 Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη για την Ψυχική Υγεία. Στη συνδιάσκεψη αναγνωρίστηκε η σπουδαιότητα της σχέσης μεταξύ της Ψυχικής Υγείας και Ευημερίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Κράτη-Μέλη της, τις αρμόδιες αρχές και τους πολίτες της και κατέληξε σε Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία. Στην Ευρωπαϊκή αυτή διάσκεψη συμμετείχαν εκπρόσωποι από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο Προεδρείας, Μέλη κυβερνήσεων, οργανώσεις και αρχηγοί σχετικών τομέων για θέματα υγείας. Το Σύμφωνο που δημιουργήθηκε εστιάζει σε τέσσερις (4) βασικούς τομείς της Ψυχικής Υγείας και αυτοί είναι: α. η πρόληψη της κατάθλιψης και των αυτοκτονιών, β. νεολαία, εκπαίδευση και ψυχική υγεία, γ. ψυχική υγεία στον εργασιακό χώρο και, δ. ψυχική υγεία υπερηλίκων ατόμων.

I. Στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη αναγνωρίστηκε ότι:

- Η Ψυχική Υγεία αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Το δικαίωμα αυτό καθιστά τους πολίτες ικανούς να απολαμβάνουν ευημερία, ποιότητα ζωής και υγεία. Προωθεί τη μάθηση, την εργασία και τη συμμετοχή στην κοινωνία.

- Το επίπεδο της Ψυχικής Υγείας και ευημερίας του πληθυσμού, αποτελεί κύρια πηγή επιτυχίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σαν μια κοινωνία και οικονομία που στηρίζεται στη γνώση. Αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα που συντελεί στην πραγματοποίηση των στόχων, όπως εκφράστηκαν από τη στρατηγική της Λισσαβόνας σχετικά με την ανάπτυξη και την εργασία, την κοινωνική συνοχή και τη σταθερή ανάπτυξη.

- Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι διαταραχές Ψυχικής Υγείας βρίσκονται σε έξαρση. Σχεδόν πενήντα (50) εκατομμύρια πολίτες σήμερα (περίπου 10% του πληθυσμού) υπολογίζεται πως έχουν την εμπειρία ψυχικής διαταραχής, αναπτύσσοντας και εκδηλώνοντας διαφορετική συμπτωματολογία μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η κατάθλιψη αποτελεί την πλέον επικρατέστερη διαταραχή υγείας σε πολλά Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

- Η αυτοκτονία παραμένει υψηλή αιτία θανάτου. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση σημειώνονται περίπου 58.000 αυτοκτονίες κάθε έτος, εκ των οποίων τα ¾ απο άνδρες. Επιπλέον, (8) Κράτη-Μέλη συγκαταλέγονται μεταξύ των δεκαπέντε (15) χωρών ανά τον κόσμο με το υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών από άνδρες.

- Από τις ψυχικές διαταραχές και αυτοκτονίες υποφέρουν άτομα, οικογένειες και κοινότητες. Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν την κύρια αιτία ανικανότητας που επιβαρύνει τα διάφορα συστήματα εκπαίδευσης, υγείας, αγοράς εργασίας, οικονομίας και κοινωνικής πρόνοιας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

- Μια συμπληρωματική δράση και από κοινού προσπάθεια σε Ευρωπαϊκό επίπεδο απαιτεί -πέρα από τα μέτρα που λαμβάνονται από τα Κράτη-Μέλη μέσω των υπηρεσιών υγείας, πρόνοιας και ιατρικής περίθαλψης- να συνδράμει αποτελεσματικά στις ενέργειες των παραπάνω, ώστε να επιληφθούν αυτών των προκλήσεων:

• Προάγοντας καλή ψυχική υγεία και ευημερία του πληθυσμού

• Ενισχύοντας τις δραστηριότητες πρόληψης και αυτοβοήθειας

• Παρέχοντας υποστήριξη στα άτομα που βιώνουν προβλήματα ψυχικής υγείας καθώς και στις οικογένειές τους.

ΙΙ. Συμφωνήθηκε ότι:

- Υπάρχει ανάγκη για ένα αποφασιστικό πολιτικό βήμα, το οποίο θα θέσει σε κύρια προτεραιότητα την ψυχική υγεία και ευημερία.
- Χρειάζεται να αναπτυχθεί δράση για την ψυχική υγεία και ευημερία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εμπλέκοντας όσους έχουν σχέση με την χάραξη πολιτικής, τους αρμόδιους φορείς καθώς και όσους ασχολούνται με τους τομείς υγείας, εκπαίδευσης, διάφορους τομείς της κοινωνίας, της δικαιοσύνης συμπεριλαμβανομένων πολιτικών και κοινωνικών οργανώσεων.
- Άτομα με ιστορικό προβλημάτων ψυχικής υγείας διαθέτουν πολύτιμη εμπειρία και απαιτείται να έχουν ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή των σχεδίων δράσης.
- Η ψυχική υγεία και ευημερία πολιτών και ομάδων ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, διαφορετικής εθνικής καταγωγής και κοινωνικό-οικονομικού επιπέδου, χρειάζεται να αναπτυχθεί στηριζόμενη σε ευαισθητοποιημένες παρεμβάσεις οι οποίες να λαμβάνουν υπόψιν την ποικιλομορφία του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
- Υπάρχει ανάγκη ανάπτυξης του γνωστικού επιπέδου για την ψυχική υγεία. Με τη συλλογή στοιχείων και την πραγματοποίηση επιδημιολογικών ερευνών υπάρχει δυνατότητα ανίχνευσης: των αιτιών, παραγόντων, συνεπειών των προβλημάτων της ψυχικής υγείας καθώς και των πιθανοτήτων παρέμβασης αλλά και καλύτερων πρακτικών εντός και εκτός του κοινωνικού τομέα και του τομέα της υγείας.

ΙΙΙ. Απαιτείται η δράση στους πέντε κάτωθι πρωτεύοντες τομείς:

1. Πρόληψη της κατάθλιψης και των αυτοκτονιών

Η κατάθλιψη είναι η πιο κοινή και σοβαρή ψυχική διαταραχή και ένας παράγοντας επικινδυνότητας που οδηγεί σε συμπεριφορά αυτοκτονίας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ένας πολίτης αυτοκτονεί κάθε εννέα (9) λεπτά ενώ ο αριθμός για απόπειρες αυτοκτονιών εκτιμάται ότι είναι δέκα (10) φορές μεγαλύτερος.

Οι σχεδιαστές πολιτικής μαζί με τους αρμόδιους φορείς, καλούνται να δραστηριοποιηθούν στην πρόληψη της αυτοκτονίας και της κατάθλιψης λαμβάνοντας υπόψιν τα κάτωθι:

- Να βελτιωθεί η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και βασικών στελεχών του κοινωνικού τομέα που αφορούν την ψυχική υγεία.
- Να περιορίσουν την πρόσβαση σε πιθανά μέσα αυτοκτονίας.
- Να ληφθούν μέτρα ώστε να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία του ευρύτερου κοινού, των επαγγελματιών υγείας και συναφών τομέων.
- Να ληφθούν μέτρα για τη μείωση παραγόντων επικινδυνότητας που οδηγούν στην αυτοκτονία όπως είναι η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η κατάχρηση ουσιών, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η κατάθλιψη και το άγχος.
- Να παρέχονται υποστηρικτικοί μηχανισμοί (π.χ. τηλεφωνική γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης) στα άτομα που είτε αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν είτε έχασαν κάποιον ως αποτέλεσμα αυτοκτονίας.

2. Νεολαία, Εκπαίδευση και Ψυχική Υγεία

Η θεμελίωση της μακροχρόνιας ψυχικής υγείας ξεκινά από τα πρώιμα παιδικά χρόνια. Οι ψυχικές διαταραχές, σε ποσοστό μέχρι 50%, κάνουν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να διαγνωσθούν μεταξύ του 10% και 20% του νεανικού πληθυσμού, σημειώνοντας υψηλότερα ποσοστά σε πληθυσμιακές μειονοτικές (μη προνομιούχες) ομάδες.

Πολιτικοί σχεδιαστές και αρμόδιοι καλούνται να δραστηριοποιηθούν στη νεολαία και στην εκπαίδευση για την ψυχική υγεία λαμβάνοντας υπόψιν τα ακόλουθα:

- Να εξασφαλιστούν σχέδια για πρόωρη παρέμβαση σε όλα τα επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος.
- Να παρέχεται πρόγραμμα εκπαίδευσης στους γονείς προκειμένου να αναπτύξουν τις γονεϊκές τους ικανότητες.
- Να προάγουν την επιμόρφωση επαγγελματιών που εμπλέκονται σε θέματα που αφορούν την υγεία, την εκπαίδευση και άλλων σχετικών τομέων για την ψυχική υγεία και ευημερία.
- Να προωθήσουν την ενσωμάτωση κοινωνικό-συναισθηματικής μάθησης σε ενδοσχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες, καθώς επίσης και στα περιβάλλοντα της προσχολικής και σχολικής αγωγής.
- Να αναπτυχθούν προγράμματα για την πρόληψη της κακοποίησης, της βίας στο σχολείο και της βίας εναντίων των νέων, καθώς και για την μη έκθεσή τους στον κοινωνικό αποκλεισμό.
- Να προάγουν τη συμμετοχή των νέων στην εκπαίδευση, πολιτισμό, αθλητισμό και εργασία.

3. Ψυχική Υγεία στον Εργασιακό Χώρο

Η εργασία είναι ωφέλιμη για τη σωματική και την ψυχική υγεία του ατόμου. Η ψυχική υγεία και ευημερία του εργατικού δυναμικού της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί βασική πηγή παραγωγικότητας και καινοτομίας στον εργασιακό χώρο. Ο ρυθμός και η φύση της εργασίας αλλάζουν, γεγονός που ασκεί πίεση στην ψυχική υγεία και ευημερία του ατόμου. Χρειάζεται δράση για να αντιμετωπιστεί η σταθερή αύξηση της απουσίας από την εργασία και της μη παραγωγικότητας και να αξιοποιηθούν οι πιθανές πηγές για τη βελτίωση της τελευταίας η οποία συνδέεται με το στρες και τις ψυχικές διαταραχές. Το εργασιακό περιβάλλον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ενσωμάτωση ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Πολιτικοί σχεδιαστές, κοινωνικοί εταίροι και οι περαιτέρω αρμόδιοι καλούνται να αναλάβουν δράση σχετικά με την ψυχική υγεία στον εργασιακό χώρο συμπεριλαμβάνοντας τα κάτωθι:

- Να βελτιώσουν την οργάνωση και τη γενικότερη κουλτούρα στον εργασιακό χώρο καθώς και τις ηγετικές οδηγίες που να προωθούν την ψυχική ευημερία στην εργασία, συμπεριλαμβάνοντας την εναρμόνιση μεταξύ οικογενειακής ζωής και εργασίας.
- Να εφαρμοστούν προγράμματα για την ψυχική υγεία και ευημερία εκτιμώντας παράλληλα την επικινδυνότητα τους και προγράμματα πρόληψης για συνθήκες που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των εργαζομένων (stress, συμπεριφορά κακοποίησης π.χ. καταχραστικές συμπεριφορές, η χρήση βίας, η εκμετάλλευση στην εργασία, η χρήση αλκοόλ και ουσιών) καθώς επίσης και έγκαιρα παρεμβατικά σχέδια στον εργασιακό χώρο.
- Να λαμβάνονται μέτρα για να υποστηρίξουν τη συγκρότηση, τη διατήρηση ή αποκατάσταση καθώς και την επιστροφή στην εργασία ατόμων με προβλήματα διαταραχών ψυχικής υγείας.

4. Ψυχική Υγεία Υπερηλίκων Ατόμων

Ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης γερνάει. Η Τρίτη ηλικία φέρει μαζί της βέβαιους παράγοντες επικινδυνότητας για την ψυχική υγεία και ευημερία, όπως είναι η απώλεια δικτύων κοινωνικής υποστήριξης (οικογενειακό, φιλικό) και η εμφάνιση σωματικών και νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως είναι η νόσος του Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας. Τα ποσοστά αυτοκτονίας σε άτομα τρίτης ηλικίας κυμαίνονται σε υψηλό επίπεδο. Το να προάγουν υγιή και ενεργά άτομα Τρίτης ηλικίας αποτελεί έναν από τους βασικούς σκοπούς της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι σχεδιαστές πολιτικής και οι αρμόδιοι φορείς καλούνται να αναλάβουν δράση για τα άτομα της τρίτης ηλικίας με ψυχική διαταραχή, λαμβάνοντας υπόψιν τα κάτωθι:

- Να προάγουν την ενεργό συμμετοχή των ηλικιωμένων στη ζωή της κοινότητας, ενισχύοντας τόσο την σωματική τους άσκηση όσο και τις εκπαιδευτικές τους ευκαιρίες.
- Την ανάπτυξη ευέλικτων προγραμμάτων συνταξιοδότησης που να επιτρέπουν σε άτομα μεγάλης ηλικίας να παραμένουν περισσότερο στην εργασία με πλήρη ή μερική απασχόληση.
- Να λάβουν μέτρα για να προωθήσουν την ψυχική υγεία και ευημερία υπερήλικων ατόμων, παρέχοντας περίθαλψη σε κοινοτικό επίπεδο καθώς επίσης και σε ιδρυματικά πλαίσια.
- Να λάβουν μέτρα για την υποστήριξη των ατόμων που παρέχουν φροντίδα υγείας.

5. Καταπολεμώντας το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό

Το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός θεωρούνται παράγοντες επικινδυνότητας αλλά και συνέπεια των ψυχικών διαταραχών που μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλα εμπόδια στην αναζήτηση βοήθειας και στην αποκατάσταση.

Οι σχεδιαστές πολιτικής και οι αρμόδιοι φορείς καλούνται να αναλάβουν δράση για την καταπολέμηση του στίγματος και του κοινωνικού αποκλεισμού συμπεριλαμβάνοντας τα ακόλουθα: - Να υποστηρίξουν εκστρατείες και εκδηλώσεις για την καταπολέμηση του στίγματος στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στον εργασιακό χώρο με σκοπό να προωθήσουν την ενσωμάτωση ατόμων με ψυχικές διαταραχές.
- Να αναπτύξουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας που να είναι καλά ενσωματωμένες στην κοινωνία, που επικεντρώνονται στο κάθε άτομο ξεχωριστά και λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποφεύγουν το στιγματισμό και αποκλεισμό.
- Να προωθήσουν την ενεργή ενσωμάτωση ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας στην κοινωνία, βελτιώνοντας την πρόσβασή τους σε κατάλληλη εργασία, επιμόρφωση και εκπαιδευτικές ευκαιρίες.
- Να συμπεριληφθούν άτομα με ψυχικά προβλήματα, οι οικογένειες τους αλλά και οι φροντιστές τους σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων και σχεδιασμό σχετικής πολιτικής.

IV. Έναρξη του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία

Η Συνδιάσκεψη κατέληξε σε σύμφωνο, το οποίο αναγνωρίζει, ότι την κύρια ευθύνη για δράση στον τομέα της Ψυχικής Υγείας την έχουν τα Κράτη-Μέλη της. Παρ’ όλα αυτά, το Σύμφωνο στηρίζεται στη δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ενημερώνει, να προάγει τις καλύτερες πρακτικές και να ενθαρρύνει δράσεις από τα Κράτη-Μέλη της και τους αρμόδιους φορείς και να κατευθύνει τις κοινές προκλήσεις στην αντιμετώπιση ανισοτήτων στον τομέα της Υγείας.

Το περιεχόμενο αναφοράς του Συμφώνου περιλαμβάνει την Ευρωπαϊκή Πολιτική η οποία συναινεί στην ψυχική υγεία και ευημερία που απορρέει μέσα από πρωτοβουλίες της κοινοτικής πολιτικής των τελευταίων χρόνων, τις συμπράξεις που οι Υπουργοί Υγείας των Κρατών Μελών συνέταξαν υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, την Ανακήρυξη της Ψυχικής Υγείας για την Ευρώπη 2005, καθώς επίσης και από παρόμοιες διεθνείς πράξεις όπως η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρία.

Το σύμφωνο ενώνει τα Ευρωπαϊκά Ιδρύματα, τα Κράτη-Μέλη, τους αρμόδιους από σχετικούς τομείς, συμπεριλαμβάνοντας άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο αποκλεισμού για λόγους ψυχικής υγείας καθώς επίσης και την ερευνητική κοινότητα που υποστηρίζει και προωθεί την ψυχική υγεία και ευημερία. Αποτελεί μια αντανάκλαση της δέσμευσης τους σε μακροχρόνιες διαδικασίες ανταλλαγής, συνεργασίας και συντονισμού βασικών προκλήσεων. Το Σύμφωνο πρέπει να διευκολύνει τον έλεγχο και συντονισμό των τάσεων και δραστηριοτήτων των Κρατών-Μελών και των αρμόδιων. Βασισμένο στις καλύτερες πρακτικές, θα πρέπει να βοηθήσει να γίνουν προτάσεις προόδου για δράση, με σκοπό την θέσπιση θεμάτων προτεραιότητας.

V. Ως εκ τούτου, τα Κράτη-Μέλη, από κοινού με τους αρμόδιους διαφόρων τομέων, μέλη την πολιτειακής κοινωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Διεθνείς Οργανώσεις, καλούνται να ενωθούν στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία και να συνεισφέρουν στην εφαρμογή του. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη-Μέλη, μαζί με σχετικούς Διεθνείς οργανισμούς και αρμόδιους φορείς καλούνται:

- Να ιδρύσουν ένα μηχανισμό για ανταλλαγή πληροφοριών. Να εργαστούν μαζί στον εντοπισμό κατάλληλων πρακτικών και συντελεστών επιτυχίας στην πολιτική δράση των αρμοδίων προκειμένου να θέσουν θέματα προτεραιότητας στο Σύμφωνο και να αναπτυχθούν κατάλληλες προτάσεις και σχέδια δράσης.
- Να γνωστοποιούν τα αποτελέσματα τέτοιων εργασιών μέσα από σειρές συνεδριών στα θέματα προτεραιότητας του Συμφώνου για τα επόμενα χρόνια.
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκδώσει σχετική πρόταση για ένα Συμβούλιο Σύστασης για την Ψυχική Υγεία και Ευημερία κατά τη διάρκεια του έτους 2009. - Τέλος, το Προεδρείο να ενημερώσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Υπουργικό Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κοινωνικό-Οικονομική Επιτροπή καθώς και την Κοινοτική Επιτροπή για τα πρακτικά και τα αποτελέσματα της Διάσκεψης.

*Μετάφραση-Διασκευή: Ίλια Χατζή, Ψυχολόγος MSc, Κοινοτικό Σπίτι "Η Θέτις", Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.

Δημοσιεύθηκε στα Τετράδια Ψυχιατρικής (Νο 107)