Ένα πρόγραμμα αγωγής ψυχικής υγείας στο σχολείο

Παρουσίαση του προγράμματος της αγωγής κοινότητας 

για την αποδοχή της διαφορετικότητας της ψυχικής νόσου στο 46ο Γυμνάσιο Αθηνών

Η αγωγή κοινότητας στα σχολεία σηματοδοτεί μια ουσιαστική προσπάθεια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την άρση του στίγματος της ψυχικής νόσου και των μύθων που την συνοδεύουν, δίνοντας την δυνατότητα της κοινωνικής ένταξης αλλά και της  ουσιαστικής κοινωνικής συνεύρεσης και συναλλαγής έξω από τα περιοριστικά στιγματιστικά πλαίσια των ψεύτικων εικόνων και των μύθων. Το σχολείο ως κεντρικός πυρήνας διαμόρφωσης αντιλήψεων και ιδεών αλλά και τροποποίησης των γνωσιακών και συναισθηματικών αντιδράσεων που στηρίζονται στους μύθους αναφορικά με την ψυχική νόσο, αποτελεί ένα ζωτικό χώρο ουσιαστικής αγωγής κοινότητας, οδηγώντας στην κοινωνική ένταξη ατόμων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες.

To Εξειδικευμένο Κέντρο Ημέρας «Κέντρο Κοινωνικού Διαλόγου» της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε σε συνεργασία με τον Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων Ά Αθηνών και με το Κέντρο Ημέρας «στο Κέντρο Της Πόλης» της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε., υλοποίησαν ένα πρόγραμμα αγωγής κοινότητας για την αποδοχή της διαφορετικότητας της ψυχικής νόσου στο 46ο Γυμνάσιο Αθηνών. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα περιλάμβανε δύο συναντήσεις με τους μαθητές Γ' Γυμνασίου του σχολείου, μία συνάντηση  καθηγητών και γονέων του σχολείου και τέλος μία επίσκεψη των μαθητών Γ' Γυμνασίου στο Κέντρο Ημέρας της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε.

Πιο συγκεκριμένα η πρώτη συνάντηση των μαθητών πραγματοποιήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2011. Η συνάντηση έγινε σε ομάδα αποτελούμενη από 16 μαθητές Γ' Γυμνασίου με σύνθεση από όλα τα τμήματα της τάξεως. Στην ομάδα συμμετείχαν 11 κορίτσια και 5 αγόρια ενώ υπήρχαν και 2 συντονιστές (Οι 2 Επιστημονικά Υπεύθυνοι των Κέντρων Ημέρας της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε). Η διάρκεια της ομάδος ήταν 2 ώρες. Στην συγκεκριμένη συνάντηση οι μαθητές μέσα από βιωματικές ασκήσεις μπόρεσαν στην αρχή να γνωριστούν καλύτερα τόσο μεταξύ τους όσο και με την διαδικασία της ομάδος και στην συνέχεια να μιλήσουν για τις εικόνες που έχει ο καθένας τους για την ψυχική νόσο. Μερικές από τις σκέψεις που εκφράστηκαν από του μαθητές και αφορούσαν τις αναπαραστάσεις τους για την ψυχική νόσο, είναι ότι η ψυχική νόσος είναι ένας κόσμος που διαφέρει πολύ από τον δικό μας, που αντιλαμβάνεται τα πράγματα διαφορετικά από εμάς και που πιθανόν δεν υπάρχουν τύψεις. Επίσης ότι η ψυχική νόσος είναι μια μορφή ψυχασθένειας όπου τα άτομα είναι αποκομμένα από την κοινωνία και τους συμπεριφέρονται σαν να είναι διαφορετικοί και μερικές φόρες τους φέρονται βίαια. Μέσα από τις συγκεκριμένες συμπεριφορές της κοινωνίας τα άτομα με ψυχική νόσο χάνουν την αυτοπεποίθηση τους και δεν κάνουν καμία προσπάθεια να γίνουν καλά αφήνοντας την ζωή στην τύχη. Επίσης ή  ψυχική νόσος είναι να κάνεις κάτι που σου έχει καρφωθεί στο μυαλό ξεφεύγοντας από την λογική και την πραγματικότητα, να χάνεις το μυαλό σου και πολλές φόρες να μην καταλαβαίνεις τι κάνεις.

Η δεύτερη συνάντηση με τους μαθητές πραγματοποιήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου  με διάρκεια 2 ώρες, την ομάδα την αποτέλεσαν τα ίδια μέλη που ήταν στην πρώτη συνάντηση. Η ομάδα εστίασε την προσοχή της στους μύθους και τις αλήθειες που αφορούν την ψυχική νόσο. Οι μαθητές μέσα από βιωματικές ασκήσεις ανέδειξαν τους μύθους που συνοδεύουν την ψυχική νόσο και τους ανέτρεψαν μέσα από την πραγματικότητα που την χαρακτηρίζει. Μύθοι όπως αυτοί της επικινδυνότητας των ατόμων με ψυχική νόσο, της αναγκαιότητας να κλείνονται στο ψυχιατρείο, ότι δεν θεραπεύονται ποτέ, ήρθαν στην επιφάνεια και έγιναν αντικείμενο διαλόγου και επεξεργασίας από τους μαθητές ανατρέποντας τους με την αλήθεια. Χαρακτηριστικά είναι ορισμένα από τα μηνύματα των μαθητών προς τα άτομα με ψυχική νόσο στο κλείσιμο της ομάδος. «Αυτοί που σε αγαπάνε είναι δίπλα σου», «Να έχετε θέληση, να μην το βάζετε κάτω και να προσπαθήσετε να λύνετε τα προβλήματά σας με συζήτηση και όχι με άσχημες ραγδαίες λύσεις», «είμαστε μαζί σου», «ποτέ μην τα παρατάς συνέχισε να προσπαθείς».

Η συνάντηση με τους γονείς και καθηγητές του 46ου Γυμνασίου Αθηνών πραγματοποιήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2011 και είχε διάρκεια δύο ώρες. Η συνάντηση έγινε σε μορφή ομάδας 10 μελών εκ των οποίων 9 ήταν γυναίκες και 1 άντρας. Η ομάδα αποτελούταν από 4 καθηγητές, 2 γονείς, 2 σχολικούς φύλακες, 1 καθαρίστρια, 1 γραμματέας του σχολείου. Στην ομάδα συμμετείχαν 2 σύμβουλοι από τον Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων Α Αθήνας και συντονίζονταν από τους 2 εργαζόμενους της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε. (Οι 2 Επιστημονικά Υπεύθυνοι των Κέντρων Ημέρας της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε). Στην συγκεκριμένη συνάντηση μέσα από βιωματικές διαδικασίες συζητήθηκαν θέματα που αφορούν τις εικόνες και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις για την ψυχική νόσο, τους μύθους που τις συνοδεύον και την πραγματικότητα που υπάρχει. Λέξεις και φράσεις όπως «διαφορετικό», «αμηχανία», «ευαισθησία», «κατάθλιψη», «παραίτηση», «αγωνία αν θα το αντιμετωπίσω σωστά», «ταύτιση με το πρόβλημα, προβολή στον εαυτό μου», ακούστηκαν από τους γονείς και τους καθηγητές  στην ερώτηση «τι έρχεται στον νου όταν ακούμε την λέξη ψυχική νόσος - ψυχική ασθένεια». Ανάμεσα στους μύθους που έγιναν αντικείμενο διαλόγου και επεξεργασίας στην ομάδα ήταν ο μύθος που θέλει τα άτομα με ψυχική νόσο αδύναμα να εργαστούν, επικίνδυνα και βίαια, ότι για την ψυχική νόσο ευθύνονται αποκλειστικά οι γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον. Στην ομάδα υπήρξε η δυνατότητα να δούμε προσεκτικά τους συγκεκριμένους μύθους και μέσα από την διαλογική διαδικασία και την ενημέρωση να τους ανατρέψουμε. Στο τέλος της ομάδος τα μέλη έλαβαν ένα αναλυτικό οδηγό με φορείς ψυχικής υγείας που υπάρχουν κοντά στην περιοχή που εδρεύει το σχολείο.

Η επίσκεψη των μαθητών της Γ' Γυμνασίου του Σχολείου στο Κέντρο Ημέρας «στο Κέντρο της Πόλης» της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε. πραγματοποιήθηκε στις 25 Ιανουαρίου  2011 και είχε διάρκεια 2,5 ώρες. Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε από τους μαθητές Γ'Γυμνασίου που συμμετείχαν στις προηγούμενες συναντήσεις στον χώρο του σχολείου. Τους μαθητές τους συνόδευε μια καθηγήτρια του σχολείου. Η επίσκεψη των μαθητών σε μια μονάδα ψυχικής υγείας τους έδωσε την δυνατότητα να ενημερωθούν για τα προγράμματα της, να συνυπάρξουν και να συνδημιουργήσουν με λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Μαθητές, λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας και επαγγελματίες ψυχικής υγείας μέσα από μια άσκηση δημιουργίας ζωγράφισαν μαζί και έκαναν κολάζ με κεντρικό θέμα τα 12 βήματα της ψυχικής υγείας. Επίσης μέσα από μια διαδικασία καραόκε όλοι μαζί τραγουδήσαμε και γελάσαμε, ανατρέποντας δυναμικά τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που συνοδεύον την ψυχική νόσο, τον μύθο που χωρίζει την κοινωνία σε ομάδες υγιών και μη υγιών πολιτών.

Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος της αγωγής κοινότητας εδόθησαν ερωτηματολόγια τόσο στους μαθητές όσο και στους γονείς και καθηγητές ρωτώντας τι είναι αυτό που τους άρεσε και δεν τους άρεσε από τις συναντήσεις μας και τι είναι αυτό που κρατάνε στην σκέψη τους για την ψυχική νόσο.  Ορισμένες από τις τοποθετήσεις των μαθητών ήταν «Μου άρεσε όταν πήγαμε σε μια ειδική αίθουσα και τραγουδήσαμε με την ψυχή μας, αλλά και όταν γνωρίσαμε νέους ανθρώπους και φάγαμε μαζί», «Αυτό που κρατάω στην σκέψη μου είναι ότι υπάρχει μέριμνα και πως είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζεται. Επίσης πως η επανακοινωνικοποίηση αυτών των ανθρώπων είναι εφικτή», «αυτό που μου άρεσε από τις δύο συναντήσεις μας είναι γενικά όλη η διαδικασία της συζήτησης, της εργασίας σε ομάδες και της ανάλυσης διαφόρων θεμάτων», «τα άτομα τα οποία υποφέρουν από ψυχική νόσο δεν είναι άρρωστοι και το πρόβλημα τους αντιμετωπίζεται με συζήτηση και υποστήριξη από τα γύρω τους πρόσωπα». Ορισμένες από τις τοποθετήσεις των γονέων και καθηγητών ήταν «ήταν ενδιαφέρον γιατί ενημερωθήκαμε για τα άτομα με ψυχική νόσο ή ψυχική διαταραχή, ανταλλάξαμε απόψεις, εμπειρίες και τρόπους αντιμετώπισης των περιπτώσεων», «δεν μου άρεσε ο λίγος χρόνος που είχαμε στην διάθεση μας», «αυτό που κρατάω στην σκέψη μου είναι ότι όσο η ψυχική νόσος παραμένει άγνωστη και κρυμμένη τόσο θα μας γεμίζει φόβο», «η ψυχική νόσος είναι και αυτή σαν όλες τις άλλες τις νόσους, πολλές φόρες αντιμετωπίσιμη και κυρίως έξω από το μυστηριώδες πέπλο που την περικλείει». Αναφορικά με τους γονείς και τους καθηγητές και στην ερώτηση που αφορούσε για  ποιο άλλο θέμα θα επιθυμούσαν να πραγματοποιηθεί παρέμβαση στο σχολείο τους υπήρξαν τοποθετήσεις αναφορικά με θέματα ψυχικής υγείας που αφορούν  την εφηβεία,  την κατάθλιψη, τις φοβίες, προβλήματα που αντιμετωπίζουν συχνά με τα παιδιά, το επαγγελματικό άγχος, θέματα βίας, άγχους και συμπεριφοράς των μαθητών.

Στις 4-3-2011 το 46ο Γυμνάσιο Αθηνών και οι μαθητές του φιλοξένησαν εργαζόμενους της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε. και μέλη του Κέντρου Ημέρας «στο Κέντρο της Πόλης». Στο σχολείο οι μαθητές είχαν διοργανώσει ένα όμορφο αποκριάτικο πάρτι barbecue. Στην εκδήλωση αυτή υπήρξε η δυνατότητα λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας και μαθητές να βρεθούνε μαζί, να συνομιλήσουνε, να φάνε και να χορέψουνε.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα της αγωγής κοινότητας για την αποδοχή της ψυχικής νόσου που πραγματοποιήθηκε στο 46ο Γυμνάσιο Αθηνών σηματοδότησε μια ουσιαστική προσπάθεια για την άρση των μύθων που συνοδεύουν την ψυχική νόσο. Μέσα στην σχολική κοινότητα προσπαθήσαμε να αλλάξουμε εκείνες τις αντιλήψεις και τις επακόλουθες συναισθηματικές αντιδράσεις που θέλουν να φοβόμαστε ένα άτομο με ψυχική νόσο, πράττοντας ένα βήμα ενάντια στο στίγμα της ψυχικής ασθένειας. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων Α' Αθήνας που μας βοήθησε στην υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος από την πρώτη στιγμή μέχρι την ολοκλήρωση του, ευελπιστώντας σε συνέχεια της συνεργασίας μας.

Επιστημονικά Υπεύθυνος Εξειδικευμένου Κέντρου Ημέρας «Κέντρο Κοινωνικού Διαλόγου», Κορφιάτης Αντώνης                             

Επιστημονικά Υπεύθυνη Εξειδικευμένου Κέντρου Ημέρας «Στο Κέντρο της Πόλης», Ντεβέ Μαρία