Η πληθωριστική χρήση της λέξης κρίση έχει επεκταθεί σε όλα σχεδόν τα πεδία της ζωής: πολιτική, κουλτούρα, οικονομία, εκκλησίες και θρησκείες, όλες οι επιστήμες του πνεύματος και στις κοινωνικές επιστήμες, γενικά στο σύνολο του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος. Ο Ιπποκράτης με τον όρο «κρίσις» υποδηλώνει ακριβώς την «κριτική» φάση μιας ασθένειας, κατά την οποία φθάνει σε μια τελική έκβαση η πάλη ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο.
Στην ψυχιατρική πολλές ψυχικές διαταραχές εκδηλώνονται υπό μορφή κρίσεων που είναι οξείες μορφές ψυχικών διαταραχών και χρήζουν επείγουσας ιατρικής βοήθειας. Αναφέρω επιγραμματικά, κρίση άγχους, κρίσεις πανικού, κρίσεις ψυχοκινητικής ανησυχίας κτλ (που όλοι σας έχετε ακούσει). Ουσιαστικά έχουμε διαταραχή της ισορροπίας των ψυχικών και πνευματικών λειτουργιών, που οφείλεται είτε σε ενδογενείς είτε σε εξωγενείς παράγοντες, βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς.
Η οικονομική κρίση είναι μια οικονομική – κοινωνική αναστάτωση που θα προκαλέσει αυξημένο στρές και ψυχικά νοσήματα, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δηλώσει. Ακόμα διαπιστώνεται και μια αύξηση των παθολογικών οργανικών νοσημάτων. Ήδη αυτές τις μέρες έχουν διοργανωθεί ημερίδες από τις διάφορες Ιατρικές εταιρείες και παρουσιάσθηκαν μελέτες σε σχέση με την οικονομική κρίση και την υπέρταση, και για την κεφαλαλγία. Κύριο ζήτημα της οικονομικής κρίσης είναι η ανεργία, η οποία προκαλεί ψυχολογικά φαινόμενα όμοια με αυτά της απώλειας, όπως για παράδειγμα θάνατος στην οικογένεια, διαζύγιο κτλ.
Έχουν γίνει αρκετές μελέτες στο παρελθόν του υψηλού δείκτη συσχετισμού μεταξύ ανεργίας και ψυχιατρικής συμπτωματολογίας. Σε μεγάλο ποσοστό που φθάνει 50% των ανέργων, παρουσιάζουν συμπτώματα ψυχικής διαταραχής, και όσο περισσότερο έχει διάρκεια η ανεργία, διαπιστώνεται άγχος, αϋπνία, ψυχοσωματικά ενοχλήματα, κεφαλαλγίες, καταθλιπτικά συμπτώματα, λύπη, μειωμένη αυτοεκτίμηση και εκφράζουν ιδέες αναξιότητας, ενοχής και απαισιοδοξίας. Μελέτες που έχουν γίνει στο παρελθόν επιβεβαιώνουν ότι οι αυτοκτονίες και οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι πολύ πιο συχνές στους άνεργους , παρά στους εργαζόμενους. Δεν υπάρχουν αντίστοιχες μελέτες στην χώρα μας και ιδιαίτερα για γεωγραφικές περιοχές που είχαν μαζικές απολύσεις, μεγάλο αριθμό ανέργων (Εύβοια). Ιδιαίτερα στο Μαντούδι της Εύβοιας, στην πλειοψηφία τους οι εργαζόμενοι επέστρεψαν στους τόπους καταγωγής ή αναζήτησαν εργασία σε άλλες πόλεις. Μεμονωμένες περιπτώσεις διαγνώσαμε αντιδραστική κατάθλιψη για απολυόμενους που ήταν μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής.
Η εμφάνιση μιας ψυχικής νόσου και ιδιαίτερα στα άτομα που είχαν προδιάθεση, σε μεγάλο βαθμό διαπιστώνεται όταν συμβαίνουν συγκεκριμένα στρεσογόνα γεγονότα και δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Έχουμε καταγράψει ότι η έναρξη ψυχωτικών επεισοδίων, στους άνδρες εκδηλώνεται κατά την διάρκεια της στρατιωτικής θητείας τους, με το γάμo, οι γυναίκες μετά τον τοκετό και γενικά σε σημαντικές αλλαγές της καθημερινότητας που είχαν μάθει να διαχειρίζονται. Κοινωνικές αναστατώσεις (παλαιότερα ο πόλεμος), καταστροφές (σεισμοί), αποτέλεσαν παράγοντες που συνέβαλαν στην έναρξη σοβαρής ψυχιατρικής διαταραχής.
Επίσης, είχε παρατηρηθεί αύξηση του αριθμού των χρόνιων νοσηλευομένων στα άσυλα με μεγάλο χρόνο παραμονής τους σε παρόμοιες περιόδους, δεδομένου ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες έπαυαν να έχουν δυνατότητες και ελάχιστα ενισχύονταν το έργο τους. Ήδη τα τελευταία χρόνια μεγάλος αριθμός εισερχομένων στο Ψ.Ν.Α. αντιμετωπίζει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, έλλειψη οικογένειας, έλλειψη οικονομικών πόρων κτλ. Το τραγικότερο είναι όταν η οικογένεια έχει οικονομικά προβλήματα και αδυνατεί να φροντίσει είτε ηλικιωμένους, είτε κάποιο μέλους της που πάσχει από ψυχική διαταραχή να καταφεύγει σε εισαγγελική παραγγελία, για να διασφαλίσει με την ακούσια νοσηλεία την χρόνια παραμονή του. Είναι μια πραγματικότητα που διαπιστώνουμε στις εφημερίες μας και με την οικονομική κρίση και τις συνεπαγόμενες συνέπειες θα προσλάβει διαστάσεις.
Μιλώντας για την οικονομική κρίση οφείλουμε να δούμε την σημερινή μας πραγματικότητα κοινωνική – πολιτισμική – τεχνολογική. Βασικά έρχεται να διαφοροποιήσει την συμπεριφορά μας σε σχέση με τον καταναλωτισμό, την ατομικότητα μας και τις οικογενειακές – κοινωνικές σχέσεις όπως είχαν διαμορφωθεί.
Σε επίπεδο των ψυχοπαθολογικών συμπεριφορών έχουμε έξαρση διάδοση των ναρκωτικών σε μεγάλες ομάδες πληθυσμού και σημαντική αύξηση είναι η κατανάλωση αλκοόλ, ιδιαίτερα σε μικρές ηλικίες, όπως δείχνουν τα αποτελέσματα ερευνών στο πληθυσμό των νέων. Διαπιστώνονται συχνές παρεκβατικές συμπεριφορές, βία και μορφές εγκληματικότητας. Η χρήση των ψυχοφαρμάκων, αγχολυτικά, αντικαταθλιπτικά είναι ευρείας κατανάλωσης. Πριν την οικονομική κρίση η παγκόσμια οργάνωση ψυχικής υγείας προειδοποιούσε ότι στην δεκαετία μας η κατάθλιψη θα καταγράφεται σε υψηλό ποσοστό του πληθυσμού. Επίσης είναι ιδιάζουσας σημασίας μελέτες για απόπειρες αυτοκτονίας σε παγκόσμιο επίπεδο, στατιστικά κατέγραψαν ότι το 80% επί του συνόλου πραγματοποιούνται σε χώρες της Ευρώπης. Ήδη έχουμε πληθυσμιακές ομάδες που παρουσιάζουν ψυχοπαθολογικές συμπεριφορές και ψυχικές διαταραχές, όπου η επιδείνωση τους με την οικονομική κρίση είναι αναμφισβήτητη.
Τα άτομα που έχουν την προδιάθεση θα παρουσιάσουν ψυχικά νοσήματα, σχιζοφρένεια ή διπολικές διαταραχές, πολλαπλοί παράμετροι θα ενεργοποιήσουν τις ψυχωτικές διεργασίες, όπως η μη δυνατότητα ικανοποίησης των προσωπικών εξόδων, η αποτυχία εργασιακής ένταξης, ο κοινωνικός τους αποκλεισμός και οι ενδο-οικογενειακές συναισθηματικές φορτίσεις. Ακόμα και στις περιπτώσεις που είχαν μια υπο–κλινική εικόνα ή αποτελούσαν κατηγορίες διαταραχών προσωπικότητας, θα υπάρξει ανάγκη νοσηλείας σε ψυχιατρική κλινική. Σοβαρά προβλήματα θα αντιμετωπίσουν και τα άτομα που ήδη πάσχουν από ψυχιατρικές διαταραχές. Υπάρχει ο κίνδυνος να μην αποτελούν προτεραιότητα των πολιτικών και κοινωνικών επιλογών.
Στις αρχές του 90 στα πλαίσια των ευρωπαϊκών προγραμμάτων καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού, μεταξύ των διάφορων ομάδων, νέοι άνεργοι, άνεργοι μακράς διαρκείας κτλ συμπεριλάμβαναν τα άτομα με ψυχικές διαταραχές και αναπηρία. Οι ενέργειες που υλοποιήθηκαν απέβλεπαν στην επαγγελματική τους κατάρτιση με στόχο την επαγγελματική τους ένταξη που θα διευκόλυνε την κοινωνική τους επανένταξη. Όλες αυτές οι προσπάθειες συνέβαλαν στην διαμόρφωση νομοθετικού πλαισίου για τους ΚοιΣΠΕ, συνεταιρισμοί που θα συμμετείχαν στις διοικήσεις τα ίδια τα άτομα με ψυχικές διαταραχές. Είχε αποτελέσει μια πρωτοτυπία που ουσιαστικά θα άλλαζε τις προκαταλήψεις για αυτά τα άτομα, από την άλλη έδινε την δυνατότητα της συμμετοχής τους, στο πνεύμα της συνεργασίας και αλληλεγγύης. Οι λόγοι που δεν πραγματοποιήθηκαν αυτές οι συνεταιριστικές μορφές δεν είναι της παρούσας συζήτησης.
Εκείνο όμως που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη είναι ότι έχουμε μια ομάδα ανθρώπων που δίχως πολιτικές ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων θα οδηγηθούν στην χρονιότητα και στην επιστροφή στα άσυλα. Αυτός ο κίνδυνος έχει γίνει ήδη ορατός και θα έχετε ενημερωθεί για την κρίση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και την αναστολή λειτουργίας μονάδων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης. Θα είναι σοβαρή παράλειψη αν δεν μελετήσουμε τις συνέπειες της κρίσης στους αλλοδαπούς που ζουν στην χώρα μας. Σημαντικός αριθμός έχουν νοσηλευτεί στο ΨΝΑ και σε άλλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Έχει συσταθεί και λειτουργεί ειδικό κέντρο ημέρας που αντιμετωπίζει ψυχιατρικά προβλήματα, έχοντας διερμηνείς ιδιαίτερα για αλλοδαπούς προερχόμενους από Ιρακ – Ιραν - Αφγανιστάν και τους παρέχουν επιπλέον και νομικές υπηρεσίες να τακτοποιήσουν τις διάφορες εκκρεμότητες τους.
Στην αρχή της εισήγησής μου αναφέρθηκα στην συσχέτιση της ανεργίας και των αυτοκτονιών. Στη χώρα μας δεν είχαμε αυτοκτονίες ως συνέπειες της οικονομικής κρίσης, μόνο δύο περιπτώσεις. Σε άλλες χώρες που έχουν εκδηλωθεί αυτοκτονίες αυτές που έχουμε πληροφορηθεί από τα ΜΜΕ, έχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία χρειάζεται να μελετήσουμε. Συνήθως ένα άτομο όταν παρουσιάζει κατάθλιψη και διακατέχεται από αυτοκτονικό ιδεασμό προβαίνει σε αυτοκτονία, που εκ των υστέρων γίνεται αντιληπτό από το περιβάλλον ότι είχε σοβαρό πρόβλημα, παρ’ ότι με διάφορους τρόπους είχε επιδιώξει να προειδοποιήσει, επιζητώντας κάποια βοήθεια. Είναι σημαντική η προσοχή μας και το ενδιαφέρον, όταν ένα άτομο πάσχει από κατάθλιψη, αποφεύγοντας να ενισχύουμε τις ενοχές ή τις ιδέες αναξιότητας.
Από τις περιπτώσεις που έχουν αναφερθεί σε άλλες χώρες, με επιφύλαξη διακρίνουμε κάποιες κατηγορίες. Σημειώθηκαν αυτοκτονίες από ανθρώπους που είχαν μια υψηλή οικονομική θέση και έχασαν σε μια νύχτα κάθε περιουσιακό τους στοιχείο. Σε ηλικιωμένα άτομα που έχασαν την κατοικία τους από την αδυναμία να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις του δανεισμού. Αναφέρθηκαν επίσης περιπτώσεις όπου πριν προβούν σε απόπειρα αυτοκτονίας, δολοφονούσαν τα αγαπημένα οικεία πρόσωπα και ύστερα αυτοκτονούσαν. Ως υπόθεση εργασίας, είναι να έχουμε υπ’ όψη μας για πάρα πολλούς παράγοντες κοινωνικής συνοχής, συναισθηματικών στηριγμάτων, η κατάθλιψη μπορεί να μη έχει τον χαρακτήρα επιβράδυνσης των ψυχικών λειτουργιών αλλά της διέγερσης – επιθετικής συμπεριφοράς, έντονης ψυχοκινητικής ανησυχίας. Επίσης, διαπιστώνουμε ότι με την καταθλιπτική συνδρομή μπορεί να παρουσιάζονται συμπτώματα ψυχωτικού τύπου, παραλήρημα ιδέες διώξεως κτλ, όπου εντείνεται το άγχος, παραληρητικές ιδέες συντέλειας του κόσμου και ως συνέπεια δολοφονούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα για να τα λυτρώσουν από την επικείμενη κόλαση. Μπορεί να παρουσιασθούν πρωτοφανείς διαταραχές συμπεριφοράς και ιδιαίτερα παρεκβατικού τύπου.
Υπάρχει μια σαφής διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα στην εποχή μας, σε σχέση με την ψυχοπαθολογία που εμφανίζονταν πριν τρεις δεκαετίες, όπου τότε είχαν γίνει οι διάφορες μελέτες. Ακόμα και για την οικονομική κρίση του 29 ο κοινωνικός ιστός είχε διαφορετική σύνθεση και εκείνη την περίοδο είχε καταγραφεί μεγάλος αριθμός αυτοκτονιών. Η αίσθηση της απώλειας της εργασίας, η απουσία της προσδοκίας που με την πληροφόρηση, δεν μπορεί να αναμένει από υποσχέσεις όπως άλλοτε που του τροφοδοτούσαν την ελπίδα, θα μεγαλώνει η απόγνωση. Η πλήρης ανατροπή του τρόπου ζωής σε επίπεδο της καθημερινότητας, θα επιδράσει σημαντικά σε σχέση με τα χρονικά περιθώρια τα οποία όλο και θα περιορίζονται και θα δυσχεραίνεται στο πώς να διαχειριστεί τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τον έλεγχο των συμπεριφορών. Βιώνοντας αυτή την κρίση διαλυτική σε όλα τα επίπεδα των διαπροσωπικών σχέσεων, ρόλων στην οικογένεια, προσωπικής υπόστασης, ως τραυματικό γεγονός θα προκληθεί έντονο άγχος και φόβος ψυχωτικού τύπου. Όπου οι συμπεριφορές θα είναι αλλόκοτες ιδιαίτερα με ακατανόητη επιθετικότητα. Επίσης η έλλειψη των κοινωνικών ομάδων, γειτονιά, συγγενείς, που αποτελούσαν συναισθηματικούς χώρους άλλοτε, τώρα στην εποχή της μοναξιάς το άτομο θα αδυνατεί να διαχειριστεί ή να κατευθύνει το άγχος του, που δεν έχει να μιλήσει με κάποιους να πει αυτό που αισθάνεται την αλήθεια του, θα του εντείνεται η απελπισία του η απογοήτευση. Μπορεί να προβεί σε πράξεις βίας εγκληματικότητας ως ενέργειες απόγνωσης. Η εκδήλωση τέτοιων συμπεριφορών είναι πάρα πολύ πιθανές στο βαθμό που η βία, μας προβάλλονταν στην καθημερινότητά μας ως συνηθισμένο φαινόμενο, από την άλλη έχουν καταρρεύσει κοινωνικές αξίες που λειτουργούσαν ως ανασταλτικοί μηχανισμοί.
Η οικονομική κρίση είναι ένα ζήτημα, που δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το μέγεθος της, όμως είναι απαραίτητο να προσδιορίσουμε όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών της. Σε σχέση με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Άμεσα οι ελάχιστες κοινοτικές δομές που λειτουργούν Κέντρα ψυχικής υγείας, να αποκτήσουν την κατάλληλη προετοιμασία, εκπαίδευση προσωπικού και ανάπτυξη υπηρεσιών, προγραμμάτων για την αντιμετώπιση αυτών των νέων προβλημάτων. Επίσης με ταχύτατους ρυθμούς να συσταθούν όλες οι προβλεπόμενες υπηρεσίες ψυχικής υγείας πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Είναι σημαντικό όταν ένα άτομο αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα να μπορεί να ζητήσει βοήθεια από μια κοινοτική δομή. Το ίδιο όταν το οικογενειακό του περιβάλλον έχει βοήθεια στην αντιμετώπιση των ενδοοικογενειακών συγκρούσεων που πιθανώς θα αναπτυχθούν. Η σύσταση ομάδων με κοινά προβλήματα, λειτουργία ψυχοθεραπευτικών ομάδων, θα μειώνει τις ενοχές, τις ιδέες αναξιότητας κτλ. Η ένταξη τους σε Κέντρα Ημέρας με δραστηριότητες πολιτισμικές θα συμβάλλουν στην προφύλαξη από την αποδιοργάνωση. Αντίστοιχες εμπειρίες έχουμε από άλλες χώρες με θετικά αποτελέσματα σε άλλου τύπου κοινωνικών κρίσεων. Στις υπηρεσίες των ΚΨΥ είναι η ευαισθητοποίηση της κοινότητας και ιδιαίτερα την ενεργοποίηση άλλων υπηρεσιών με κύριο ρόλο την τοπική αυτοδιοίκηση. Το ότι μπορεί να υπάρχουν νομικοί – κοινωνικοί λειτουργοί που μπορούν να παρεμβαίνουν σε σημαντικά ζητήματα της καθημερινότητας, θα αποτελούν σοβαρούς ψυχολογικούς ενισχυτικούς μηχανισμούς, Επομένως, η έννοια της κρίσης περικλείει δυνητικά όλες τις καταστάσεις απόφασης της εσωτερικής και εξωτερικής ζωής, του μεμονωμένου προσώπου και της κοινότητας του. Το νόημα της κρίσης με άλλα λόγια είναι το να κατανοήσουμε ότι ο χρόνος πιέζει, μπροστά στην αβεβαιότητα και στην αναγκαιότητα να προλάβουμε για να αποφύγουμε μια συμφορά ή για να σωθούμε.
«Το ανθρώπινο είδος» έλεγε ο Τόμας Έλιοτ στο ποίημα του Τέσσερα Κουαρτέτα «δεν αντέχει πάρα πολλή πραγματικότητα», όποιο συμβολισμό να περιέχει το ποίημα, καλά θα ήταν να το λάβουμε υπ’ όψη όχι μόνο να βγούμε από την οικονομική κρίση. Ως την τελευταία ευκαιρία μας να αναδείξουμε νέες αξίες που θα επιδιώκουν την ποιότητα της καθημερινότητας στην ζωή μας και θα υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το δύσκολο και το πιο σημαντικό είναι να δούμε, να εκφράσουμε και να αντιμετωπίσουμε αυτό που πραγματικά συμβαίνει. Ο πιο δύσκολος όρος, έλεγε ο Χέγκελ στη «Λογική» του είναι ο όρος «αυτό». Και όσο πιο κοντά μας βρίσκεται «αυτό», όσο πιο πολύ παύει να είναι κάποια καταστροφή που μπορούμε να απολαύσουμε καθισμένοι αναπαυτικά μπροστά στο δελτίο των οκτώ και χτυπάει την πόρτα μας, τόσο έχουμε την τάση να το εξορκίσουμε, είτε αποσιωπώντας το είτε διαλέγοντας το δρόμο μιας δραματοποίησης που λειτουργεί σαν εκτόνωση και άλλοθι της αδράνειας. Οι αριθμοί, οι στατιστικές μελέτες, τα συγκρινόμουνα μεγέθη, με την πάροδο του χρόνου μπορεί να μη έχουν και πολύ σημασία. Στο τώρα και στο μέλλον, είναι να μη μας βαραίνει η ντροπή που χάσαμε το κουράγιο, να γνωρίσουμε την φύση του ανθρώπου. Που έχει την σοφία – και τον παραλογισμό, που έχει την κακία και την καλοσύνη, και είναι τα νήματα να υφαίνουμε το υφαντό της ζωής. Να τα ξευφαίνουμε και να τα υφαίνουμε συνέχεια, παίρνοντας την άκρη και πάλι από την αρχή, πότε το νήμα της σοφίας και πότε της αλαζονείας. Με υπομονή. Δεν θα κερδίσουμε από το χρόνο, όσο από την καθημερινή εξάσκηση στην τέχνη. Η αγάπη για την φύση του ανθρώπου είναι τέχνη, από τις πιο κοπιαστικές, που θέλει εξάσκηση στις στιγμές της μέρας μας ακόμα και τη νύχτα στα όνειρά μας.
Χρήστος Πανέττας, Ψυχίατρος
*Φωτογραφία: Progress by BostonBill
Στην ψυχιατρική πολλές ψυχικές διαταραχές εκδηλώνονται υπό μορφή κρίσεων που είναι οξείες μορφές ψυχικών διαταραχών και χρήζουν επείγουσας ιατρικής βοήθειας. Αναφέρω επιγραμματικά, κρίση άγχους, κρίσεις πανικού, κρίσεις ψυχοκινητικής ανησυχίας κτλ (που όλοι σας έχετε ακούσει). Ουσιαστικά έχουμε διαταραχή της ισορροπίας των ψυχικών και πνευματικών λειτουργιών, που οφείλεται είτε σε ενδογενείς είτε σε εξωγενείς παράγοντες, βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς.
Η οικονομική κρίση είναι μια οικονομική – κοινωνική αναστάτωση που θα προκαλέσει αυξημένο στρές και ψυχικά νοσήματα, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δηλώσει. Ακόμα διαπιστώνεται και μια αύξηση των παθολογικών οργανικών νοσημάτων. Ήδη αυτές τις μέρες έχουν διοργανωθεί ημερίδες από τις διάφορες Ιατρικές εταιρείες και παρουσιάσθηκαν μελέτες σε σχέση με την οικονομική κρίση και την υπέρταση, και για την κεφαλαλγία. Κύριο ζήτημα της οικονομικής κρίσης είναι η ανεργία, η οποία προκαλεί ψυχολογικά φαινόμενα όμοια με αυτά της απώλειας, όπως για παράδειγμα θάνατος στην οικογένεια, διαζύγιο κτλ.
Έχουν γίνει αρκετές μελέτες στο παρελθόν του υψηλού δείκτη συσχετισμού μεταξύ ανεργίας και ψυχιατρικής συμπτωματολογίας. Σε μεγάλο ποσοστό που φθάνει 50% των ανέργων, παρουσιάζουν συμπτώματα ψυχικής διαταραχής, και όσο περισσότερο έχει διάρκεια η ανεργία, διαπιστώνεται άγχος, αϋπνία, ψυχοσωματικά ενοχλήματα, κεφαλαλγίες, καταθλιπτικά συμπτώματα, λύπη, μειωμένη αυτοεκτίμηση και εκφράζουν ιδέες αναξιότητας, ενοχής και απαισιοδοξίας. Μελέτες που έχουν γίνει στο παρελθόν επιβεβαιώνουν ότι οι αυτοκτονίες και οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι πολύ πιο συχνές στους άνεργους , παρά στους εργαζόμενους. Δεν υπάρχουν αντίστοιχες μελέτες στην χώρα μας και ιδιαίτερα για γεωγραφικές περιοχές που είχαν μαζικές απολύσεις, μεγάλο αριθμό ανέργων (Εύβοια). Ιδιαίτερα στο Μαντούδι της Εύβοιας, στην πλειοψηφία τους οι εργαζόμενοι επέστρεψαν στους τόπους καταγωγής ή αναζήτησαν εργασία σε άλλες πόλεις. Μεμονωμένες περιπτώσεις διαγνώσαμε αντιδραστική κατάθλιψη για απολυόμενους που ήταν μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής.
Η εμφάνιση μιας ψυχικής νόσου και ιδιαίτερα στα άτομα που είχαν προδιάθεση, σε μεγάλο βαθμό διαπιστώνεται όταν συμβαίνουν συγκεκριμένα στρεσογόνα γεγονότα και δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Έχουμε καταγράψει ότι η έναρξη ψυχωτικών επεισοδίων, στους άνδρες εκδηλώνεται κατά την διάρκεια της στρατιωτικής θητείας τους, με το γάμo, οι γυναίκες μετά τον τοκετό και γενικά σε σημαντικές αλλαγές της καθημερινότητας που είχαν μάθει να διαχειρίζονται. Κοινωνικές αναστατώσεις (παλαιότερα ο πόλεμος), καταστροφές (σεισμοί), αποτέλεσαν παράγοντες που συνέβαλαν στην έναρξη σοβαρής ψυχιατρικής διαταραχής.
Επίσης, είχε παρατηρηθεί αύξηση του αριθμού των χρόνιων νοσηλευομένων στα άσυλα με μεγάλο χρόνο παραμονής τους σε παρόμοιες περιόδους, δεδομένου ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες έπαυαν να έχουν δυνατότητες και ελάχιστα ενισχύονταν το έργο τους. Ήδη τα τελευταία χρόνια μεγάλος αριθμός εισερχομένων στο Ψ.Ν.Α. αντιμετωπίζει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, έλλειψη οικογένειας, έλλειψη οικονομικών πόρων κτλ. Το τραγικότερο είναι όταν η οικογένεια έχει οικονομικά προβλήματα και αδυνατεί να φροντίσει είτε ηλικιωμένους, είτε κάποιο μέλους της που πάσχει από ψυχική διαταραχή να καταφεύγει σε εισαγγελική παραγγελία, για να διασφαλίσει με την ακούσια νοσηλεία την χρόνια παραμονή του. Είναι μια πραγματικότητα που διαπιστώνουμε στις εφημερίες μας και με την οικονομική κρίση και τις συνεπαγόμενες συνέπειες θα προσλάβει διαστάσεις.
Μιλώντας για την οικονομική κρίση οφείλουμε να δούμε την σημερινή μας πραγματικότητα κοινωνική – πολιτισμική – τεχνολογική. Βασικά έρχεται να διαφοροποιήσει την συμπεριφορά μας σε σχέση με τον καταναλωτισμό, την ατομικότητα μας και τις οικογενειακές – κοινωνικές σχέσεις όπως είχαν διαμορφωθεί.
Σε επίπεδο των ψυχοπαθολογικών συμπεριφορών έχουμε έξαρση διάδοση των ναρκωτικών σε μεγάλες ομάδες πληθυσμού και σημαντική αύξηση είναι η κατανάλωση αλκοόλ, ιδιαίτερα σε μικρές ηλικίες, όπως δείχνουν τα αποτελέσματα ερευνών στο πληθυσμό των νέων. Διαπιστώνονται συχνές παρεκβατικές συμπεριφορές, βία και μορφές εγκληματικότητας. Η χρήση των ψυχοφαρμάκων, αγχολυτικά, αντικαταθλιπτικά είναι ευρείας κατανάλωσης. Πριν την οικονομική κρίση η παγκόσμια οργάνωση ψυχικής υγείας προειδοποιούσε ότι στην δεκαετία μας η κατάθλιψη θα καταγράφεται σε υψηλό ποσοστό του πληθυσμού. Επίσης είναι ιδιάζουσας σημασίας μελέτες για απόπειρες αυτοκτονίας σε παγκόσμιο επίπεδο, στατιστικά κατέγραψαν ότι το 80% επί του συνόλου πραγματοποιούνται σε χώρες της Ευρώπης. Ήδη έχουμε πληθυσμιακές ομάδες που παρουσιάζουν ψυχοπαθολογικές συμπεριφορές και ψυχικές διαταραχές, όπου η επιδείνωση τους με την οικονομική κρίση είναι αναμφισβήτητη.
Τα άτομα που έχουν την προδιάθεση θα παρουσιάσουν ψυχικά νοσήματα, σχιζοφρένεια ή διπολικές διαταραχές, πολλαπλοί παράμετροι θα ενεργοποιήσουν τις ψυχωτικές διεργασίες, όπως η μη δυνατότητα ικανοποίησης των προσωπικών εξόδων, η αποτυχία εργασιακής ένταξης, ο κοινωνικός τους αποκλεισμός και οι ενδο-οικογενειακές συναισθηματικές φορτίσεις. Ακόμα και στις περιπτώσεις που είχαν μια υπο–κλινική εικόνα ή αποτελούσαν κατηγορίες διαταραχών προσωπικότητας, θα υπάρξει ανάγκη νοσηλείας σε ψυχιατρική κλινική. Σοβαρά προβλήματα θα αντιμετωπίσουν και τα άτομα που ήδη πάσχουν από ψυχιατρικές διαταραχές. Υπάρχει ο κίνδυνος να μην αποτελούν προτεραιότητα των πολιτικών και κοινωνικών επιλογών.
Στις αρχές του 90 στα πλαίσια των ευρωπαϊκών προγραμμάτων καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού, μεταξύ των διάφορων ομάδων, νέοι άνεργοι, άνεργοι μακράς διαρκείας κτλ συμπεριλάμβαναν τα άτομα με ψυχικές διαταραχές και αναπηρία. Οι ενέργειες που υλοποιήθηκαν απέβλεπαν στην επαγγελματική τους κατάρτιση με στόχο την επαγγελματική τους ένταξη που θα διευκόλυνε την κοινωνική τους επανένταξη. Όλες αυτές οι προσπάθειες συνέβαλαν στην διαμόρφωση νομοθετικού πλαισίου για τους ΚοιΣΠΕ, συνεταιρισμοί που θα συμμετείχαν στις διοικήσεις τα ίδια τα άτομα με ψυχικές διαταραχές. Είχε αποτελέσει μια πρωτοτυπία που ουσιαστικά θα άλλαζε τις προκαταλήψεις για αυτά τα άτομα, από την άλλη έδινε την δυνατότητα της συμμετοχής τους, στο πνεύμα της συνεργασίας και αλληλεγγύης. Οι λόγοι που δεν πραγματοποιήθηκαν αυτές οι συνεταιριστικές μορφές δεν είναι της παρούσας συζήτησης.
Εκείνο όμως που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη είναι ότι έχουμε μια ομάδα ανθρώπων που δίχως πολιτικές ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων θα οδηγηθούν στην χρονιότητα και στην επιστροφή στα άσυλα. Αυτός ο κίνδυνος έχει γίνει ήδη ορατός και θα έχετε ενημερωθεί για την κρίση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και την αναστολή λειτουργίας μονάδων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης. Θα είναι σοβαρή παράλειψη αν δεν μελετήσουμε τις συνέπειες της κρίσης στους αλλοδαπούς που ζουν στην χώρα μας. Σημαντικός αριθμός έχουν νοσηλευτεί στο ΨΝΑ και σε άλλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Έχει συσταθεί και λειτουργεί ειδικό κέντρο ημέρας που αντιμετωπίζει ψυχιατρικά προβλήματα, έχοντας διερμηνείς ιδιαίτερα για αλλοδαπούς προερχόμενους από Ιρακ – Ιραν - Αφγανιστάν και τους παρέχουν επιπλέον και νομικές υπηρεσίες να τακτοποιήσουν τις διάφορες εκκρεμότητες τους.
Στην αρχή της εισήγησής μου αναφέρθηκα στην συσχέτιση της ανεργίας και των αυτοκτονιών. Στη χώρα μας δεν είχαμε αυτοκτονίες ως συνέπειες της οικονομικής κρίσης, μόνο δύο περιπτώσεις. Σε άλλες χώρες που έχουν εκδηλωθεί αυτοκτονίες αυτές που έχουμε πληροφορηθεί από τα ΜΜΕ, έχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία χρειάζεται να μελετήσουμε. Συνήθως ένα άτομο όταν παρουσιάζει κατάθλιψη και διακατέχεται από αυτοκτονικό ιδεασμό προβαίνει σε αυτοκτονία, που εκ των υστέρων γίνεται αντιληπτό από το περιβάλλον ότι είχε σοβαρό πρόβλημα, παρ’ ότι με διάφορους τρόπους είχε επιδιώξει να προειδοποιήσει, επιζητώντας κάποια βοήθεια. Είναι σημαντική η προσοχή μας και το ενδιαφέρον, όταν ένα άτομο πάσχει από κατάθλιψη, αποφεύγοντας να ενισχύουμε τις ενοχές ή τις ιδέες αναξιότητας.
Από τις περιπτώσεις που έχουν αναφερθεί σε άλλες χώρες, με επιφύλαξη διακρίνουμε κάποιες κατηγορίες. Σημειώθηκαν αυτοκτονίες από ανθρώπους που είχαν μια υψηλή οικονομική θέση και έχασαν σε μια νύχτα κάθε περιουσιακό τους στοιχείο. Σε ηλικιωμένα άτομα που έχασαν την κατοικία τους από την αδυναμία να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις του δανεισμού. Αναφέρθηκαν επίσης περιπτώσεις όπου πριν προβούν σε απόπειρα αυτοκτονίας, δολοφονούσαν τα αγαπημένα οικεία πρόσωπα και ύστερα αυτοκτονούσαν. Ως υπόθεση εργασίας, είναι να έχουμε υπ’ όψη μας για πάρα πολλούς παράγοντες κοινωνικής συνοχής, συναισθηματικών στηριγμάτων, η κατάθλιψη μπορεί να μη έχει τον χαρακτήρα επιβράδυνσης των ψυχικών λειτουργιών αλλά της διέγερσης – επιθετικής συμπεριφοράς, έντονης ψυχοκινητικής ανησυχίας. Επίσης, διαπιστώνουμε ότι με την καταθλιπτική συνδρομή μπορεί να παρουσιάζονται συμπτώματα ψυχωτικού τύπου, παραλήρημα ιδέες διώξεως κτλ, όπου εντείνεται το άγχος, παραληρητικές ιδέες συντέλειας του κόσμου και ως συνέπεια δολοφονούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα για να τα λυτρώσουν από την επικείμενη κόλαση. Μπορεί να παρουσιασθούν πρωτοφανείς διαταραχές συμπεριφοράς και ιδιαίτερα παρεκβατικού τύπου.
Υπάρχει μια σαφής διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα στην εποχή μας, σε σχέση με την ψυχοπαθολογία που εμφανίζονταν πριν τρεις δεκαετίες, όπου τότε είχαν γίνει οι διάφορες μελέτες. Ακόμα και για την οικονομική κρίση του 29 ο κοινωνικός ιστός είχε διαφορετική σύνθεση και εκείνη την περίοδο είχε καταγραφεί μεγάλος αριθμός αυτοκτονιών. Η αίσθηση της απώλειας της εργασίας, η απουσία της προσδοκίας που με την πληροφόρηση, δεν μπορεί να αναμένει από υποσχέσεις όπως άλλοτε που του τροφοδοτούσαν την ελπίδα, θα μεγαλώνει η απόγνωση. Η πλήρης ανατροπή του τρόπου ζωής σε επίπεδο της καθημερινότητας, θα επιδράσει σημαντικά σε σχέση με τα χρονικά περιθώρια τα οποία όλο και θα περιορίζονται και θα δυσχεραίνεται στο πώς να διαχειριστεί τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τον έλεγχο των συμπεριφορών. Βιώνοντας αυτή την κρίση διαλυτική σε όλα τα επίπεδα των διαπροσωπικών σχέσεων, ρόλων στην οικογένεια, προσωπικής υπόστασης, ως τραυματικό γεγονός θα προκληθεί έντονο άγχος και φόβος ψυχωτικού τύπου. Όπου οι συμπεριφορές θα είναι αλλόκοτες ιδιαίτερα με ακατανόητη επιθετικότητα. Επίσης η έλλειψη των κοινωνικών ομάδων, γειτονιά, συγγενείς, που αποτελούσαν συναισθηματικούς χώρους άλλοτε, τώρα στην εποχή της μοναξιάς το άτομο θα αδυνατεί να διαχειριστεί ή να κατευθύνει το άγχος του, που δεν έχει να μιλήσει με κάποιους να πει αυτό που αισθάνεται την αλήθεια του, θα του εντείνεται η απελπισία του η απογοήτευση. Μπορεί να προβεί σε πράξεις βίας εγκληματικότητας ως ενέργειες απόγνωσης. Η εκδήλωση τέτοιων συμπεριφορών είναι πάρα πολύ πιθανές στο βαθμό που η βία, μας προβάλλονταν στην καθημερινότητά μας ως συνηθισμένο φαινόμενο, από την άλλη έχουν καταρρεύσει κοινωνικές αξίες που λειτουργούσαν ως ανασταλτικοί μηχανισμοί.
Η οικονομική κρίση είναι ένα ζήτημα, που δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το μέγεθος της, όμως είναι απαραίτητο να προσδιορίσουμε όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών της. Σε σχέση με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Άμεσα οι ελάχιστες κοινοτικές δομές που λειτουργούν Κέντρα ψυχικής υγείας, να αποκτήσουν την κατάλληλη προετοιμασία, εκπαίδευση προσωπικού και ανάπτυξη υπηρεσιών, προγραμμάτων για την αντιμετώπιση αυτών των νέων προβλημάτων. Επίσης με ταχύτατους ρυθμούς να συσταθούν όλες οι προβλεπόμενες υπηρεσίες ψυχικής υγείας πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Είναι σημαντικό όταν ένα άτομο αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα να μπορεί να ζητήσει βοήθεια από μια κοινοτική δομή. Το ίδιο όταν το οικογενειακό του περιβάλλον έχει βοήθεια στην αντιμετώπιση των ενδοοικογενειακών συγκρούσεων που πιθανώς θα αναπτυχθούν. Η σύσταση ομάδων με κοινά προβλήματα, λειτουργία ψυχοθεραπευτικών ομάδων, θα μειώνει τις ενοχές, τις ιδέες αναξιότητας κτλ. Η ένταξη τους σε Κέντρα Ημέρας με δραστηριότητες πολιτισμικές θα συμβάλλουν στην προφύλαξη από την αποδιοργάνωση. Αντίστοιχες εμπειρίες έχουμε από άλλες χώρες με θετικά αποτελέσματα σε άλλου τύπου κοινωνικών κρίσεων. Στις υπηρεσίες των ΚΨΥ είναι η ευαισθητοποίηση της κοινότητας και ιδιαίτερα την ενεργοποίηση άλλων υπηρεσιών με κύριο ρόλο την τοπική αυτοδιοίκηση. Το ότι μπορεί να υπάρχουν νομικοί – κοινωνικοί λειτουργοί που μπορούν να παρεμβαίνουν σε σημαντικά ζητήματα της καθημερινότητας, θα αποτελούν σοβαρούς ψυχολογικούς ενισχυτικούς μηχανισμούς, Επομένως, η έννοια της κρίσης περικλείει δυνητικά όλες τις καταστάσεις απόφασης της εσωτερικής και εξωτερικής ζωής, του μεμονωμένου προσώπου και της κοινότητας του. Το νόημα της κρίσης με άλλα λόγια είναι το να κατανοήσουμε ότι ο χρόνος πιέζει, μπροστά στην αβεβαιότητα και στην αναγκαιότητα να προλάβουμε για να αποφύγουμε μια συμφορά ή για να σωθούμε.
«Το ανθρώπινο είδος» έλεγε ο Τόμας Έλιοτ στο ποίημα του Τέσσερα Κουαρτέτα «δεν αντέχει πάρα πολλή πραγματικότητα», όποιο συμβολισμό να περιέχει το ποίημα, καλά θα ήταν να το λάβουμε υπ’ όψη όχι μόνο να βγούμε από την οικονομική κρίση. Ως την τελευταία ευκαιρία μας να αναδείξουμε νέες αξίες που θα επιδιώκουν την ποιότητα της καθημερινότητας στην ζωή μας και θα υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το δύσκολο και το πιο σημαντικό είναι να δούμε, να εκφράσουμε και να αντιμετωπίσουμε αυτό που πραγματικά συμβαίνει. Ο πιο δύσκολος όρος, έλεγε ο Χέγκελ στη «Λογική» του είναι ο όρος «αυτό». Και όσο πιο κοντά μας βρίσκεται «αυτό», όσο πιο πολύ παύει να είναι κάποια καταστροφή που μπορούμε να απολαύσουμε καθισμένοι αναπαυτικά μπροστά στο δελτίο των οκτώ και χτυπάει την πόρτα μας, τόσο έχουμε την τάση να το εξορκίσουμε, είτε αποσιωπώντας το είτε διαλέγοντας το δρόμο μιας δραματοποίησης που λειτουργεί σαν εκτόνωση και άλλοθι της αδράνειας. Οι αριθμοί, οι στατιστικές μελέτες, τα συγκρινόμουνα μεγέθη, με την πάροδο του χρόνου μπορεί να μη έχουν και πολύ σημασία. Στο τώρα και στο μέλλον, είναι να μη μας βαραίνει η ντροπή που χάσαμε το κουράγιο, να γνωρίσουμε την φύση του ανθρώπου. Που έχει την σοφία – και τον παραλογισμό, που έχει την κακία και την καλοσύνη, και είναι τα νήματα να υφαίνουμε το υφαντό της ζωής. Να τα ξευφαίνουμε και να τα υφαίνουμε συνέχεια, παίρνοντας την άκρη και πάλι από την αρχή, πότε το νήμα της σοφίας και πότε της αλαζονείας. Με υπομονή. Δεν θα κερδίσουμε από το χρόνο, όσο από την καθημερινή εξάσκηση στην τέχνη. Η αγάπη για την φύση του ανθρώπου είναι τέχνη, από τις πιο κοπιαστικές, που θέλει εξάσκηση στις στιγμές της μέρας μας ακόμα και τη νύχτα στα όνειρά μας.
Χρήστος Πανέττας, Ψυχίατρος
*Φωτογραφία: Progress by BostonBill
1 σχόλια:
"αυτό" είναι έμπρακτη προσφορά σε μια κοινωνία αδαή κι ανεκπαίδευτη σε επίπεδο πληροφόρησης αιτιών και αφορμών νοσηρής συμπεριφοράς κι ενεργοοίησης μιας παθογένειας των μελών της.
Συνεχίστε να είστε χρήσιμοι .
Μπράβο παιδιά
Με εκτίμηση
http://ligery.pblogs.gr
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.