Γνωριμία με το Social Work Action Network

Πριν από ένα μήνα ήρθε σε επαφή μαζί μας το Social Work Action Network, το οποίο αποτελεί μια πλατφόρμα δράσης με τη συμμετοχή εργαζομένων στον τομέα της πρόνοιας, φοιτητών, ακαδημαϊκών και χρηστών κοινωνικών υπηρεσιών. Αν και έχει τη βάση του στο Liverpool, το Δίκτυο απευθύνεται σε άτομα και ομάδες από όλο τον κόσμο που αγωνίζονται για την κοινωνική αλλαγή και χειραφέτηση, αμφισβητούν τα παραδοσιακά πρότυπα και οραματίζονται εναλλακτικά μοντέλα κοινωνικής και προνοιακής εργασίας με βασική αρχή την κοινωνική δικαιοσύνη. Όπως θα διαπιστώσετε, οι προβληματισμοί τους ξεπερνούν τα Βρετανικά σύνορα.

Το Δίκτυο προωθεί το διάλογο για θέματα σχετικά με την κοινωνική εργασία μέσα από το site του, στο οποίο μπορείτε να στείλετε τις απόψεις σας, καθώς και με τη διοργάνωση συνεδρίων και άλλων εκδηλώσεων. Μπορείτε να διαβάσετε το μανιφέστο που ακολουθεί, για μια πρώτη γνωριμία με το Social Work Action Network:

Κoινωνική Εργασία και Κοινωνική Δικαιοσύνη: Ενα Μανιφέστο για Συνδιασμένη Πρακτική

1. Η κοινωνική εργασία σήμερα.

Η κοινωνική εργασία στη Μεγάλη Βρετανία έχει χάσει την κατεύθυνσή της. Κάτι τέτοιο δεν είναι καινούριο. Πολλοί έχουν διαπιστώσει πως η κοινωνική εργασία βρίσκεται σε κρίση παραπάνω από τρεις δεκαετίες. Εν τούτοις η αφετηρία για αυτό το Μανιφέστο εντοπίζεται στο ότι η «κρίση της κοινωνικής εργασίας» δεν πρέπει να γίνει άλλο ανεκτή.

Πολλοί από εμάς εισήλθαμε στον κλάδο της ΚΕ –και άλλοι ακόμα το επιλέγουν- ακολουθώντας μια δέσμευση προς την κοινωνική δικαιοσύνη, η τουλάχιστον επιθυμώντας να επιφέρουν θετικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων. Σταδιακά όμως η προοπτική για κάτι τέτοιο αποδυναμώθηκε.

Στον αντίποδα, η δουλειά μας διαμορφώνεται πλέον από τα διαχειριστικά πρότυπα, την πολυδιάσπαση των υπηρεσιών, από τους οικονομικούς περιορισμούς και έλλειψη χρηματοδοτικών πηγών, από την αύξηση της γραφειοκρατίας και εντατικοποίησης της εργασίας, από την κυριαρχία του προνοιακού μάνατζμεντ και τους σχετικούς δείκτες απόδοσης και τέλος από την όλο και αυξανόμενη διείσδυση του ιδιωτικού τομέα. Ενώ οι προαναφερθείσες τάσεις είναι καιρό τώρα παρατηρημένες στις δημόσιες δομές άσκησης κοινωνικής εργασίας, πια κυριαρχούν στην καθημερινή δουλειά των κοινωνικών λειτουργών πρώτης γραμμής και καθορίζουν τις υπηρεσίες πρόνοιας που παρέχονται στους εξυπηρετούμενους. Το άμεσο αποτέλεσμα είναι η αύξηση της απόστασης μεταξύ των μάνατζερς και των κοινωνικών λειτουργών από τη μια μεριά και των κοινωνικών λειτουργών και εξυπηρετούμενων από την άλλη. Το κύριο ενδιαφέρον των μάνατζερς κοινωνικών υπηρεσιών εστιάζεται όχι στη παροχή πρόνοιας στους εξυπηρετούμενους αλλά στον έλεγχο των προϋπολογισμών. Παράλληλα η σχέση κοινωνικών λειτουργών- εξυπηρετούμενου χαρακτηρίζεται σημαντικά από αυστηρό έλεγχο παρά από παροχή πρόνοιας.

Εάν δεν αλλάξει αυτή η δομική κατεύθυνση της κοινωνικής εργασίας, τότε ούτε το ενιαίο πτυχίο κοινωνικής εργασίας αλλά ούτε και νέοι οργανισμοί όπως τα Συμβούλια Κοινωνικής Φροντίδας, θα μπορέσουν να κάνουν κάτι προς βελτίωση της κατάστασης. Αυτές δεν είναι πάρα επιφανειακές λύσεις πάνω σε βαθιά ριζωμένα προβλήματα. Επομένως προσπάθειες από συγκεκριμένες τοπικές αρχές να αναστρέψουν το πρόβλημα επάνδρωσης των υπηρεσιών προσφέροντας οικονομικά κίνητρα –τα επονομαζόμενα «χρυσά καλωσορίσματα»- απλά περιστρέφουν το πρόβλημα.

Απούσης της οργανωμένης απάντησης σε αυτές τις τάσεις, είναι κατανοητό πως πολλοί εργαζόμενοι αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Μερικοί κοινωνικοί λειτουργοί εγκαταλείπουν το επάγγελμα, αν και για τους περισσότερους αυτό δεν είναι λύση. Μερικοί άλλοι κατάφεραν να βρουν χώρους στην εργασία τους όπου μπορούν να αναπτύξουν μια πια ολοκληρωμένη μορφή άσκησης κοινωνικής εργασίας –κυρίως στον εθελοντικό τομέα η σε πιο εξειδικευμένα προγράμματα- για τους περισσότερους όμως αυτή η δυνατότητα δεν είναι εφικτή. Ακόμα και ο εθελοντικός τομέας τείνει να καθρεφτίζει τις τεχνοκρατικές τάσεις του δημοσίου.

Επιπλέον η ανάγκη για κοινωνική εργασία στρατευμένη στην κοινωνική δικαιοσύνη και στην καταπολέμηση της φτώχειας και των διακρίσεων είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Σύμφωνα με την άποψη μας αυτή παραμένει μια πτυχή που αξίζει να υπερασπιστούμε. Περισσότερο από κάθε άλλο επάγγελμα στο χώρο της πρόνοιας, η κοινωνική εργασία προσπαθεί να αντιληφθεί τη σχέση μεταξύ «δημόσιων θεμάτων» και «προσωπικών δεινών» αντιμετωπίζοντας και τα δυο. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο πολλοί από τους κατέχοντες εξουσία και επιρροή στη κοινωνία μας θα ήθελαν να δουν μια κοινωνική εργασία αποκαρδιωμένη και ηττημένη. Μια κοινωνική εργασία που θα αδυνατεί να τραβήξει την προσοχή προς τα δεινά και τις δυσκολίες που πλήττουν τόσους πολλούς στην κοινωνία μας. Κάτι τέτοιο κάνει από μόνο του την κοινωνική εργασία ένα επάγγελμα άξιο για να παλέψει κάνεις.

Η σύγχρονη απαξιωμένη επαγγελματική κατάσταση της κοινωνικής εργασίας είναι άρρηκτα δεμένη με το στάτους και τις διεκδικήσεις των χρηστών υπηρεσιών κοινωνικής εργασίας. Οι εξυπηρετούμενοι, που αποτελούν μέρος των πιο ευάλωτων και εξαθλιωμένων στρωμάτων της κοινωνίας μας, έχουν επωφεληθεί ελάχιστα απο τις μεταρρυθμίσεις των Νέο-εργατικών στην κοινωνική πρόνοια. Στην πραγματικότητα, υπό τους Νέο-Εργατικούς, έχουμε γίνει μάρτυρες όχι μόνο ευρύτερης ανισότητας στην κατανομή των υλικών αγαθών άλλα και εντεινόμενης δαιμονοποίησης των αιτούντων άσυλο, της νεολαίας και των φτωχών οικογενειών. Των ομάδων δηλαδή που κατεξοχήν βρίσκονται στο επίκεντρο άσκησης της κοινωνικής εργασίας. Σήμερα πολύ συχνά οι κοινωνικοί λειτουργοί δεν κάνουν πολλά περισσότερα από το να επιβλέπουν την επιδείνωση στις ζωές αυτών των ανθρώπων.

Επομένως στον αντίποδα όλων αυτών που θα ήταν ευτυχισμένοι να δουν μια κοινωνική εργασία ηττημένη και σιωπηλή, εμείς αναζητούμε μια κοινωνική εργασία που έχει ως καρδιά της την πρόληψη και αναγνωρίζει την αξία των συλλογικών προσεγγίσεων. Παράλληλα αναγνωρίζουμε οτι καλές εφαρμογές στην ΚΕΑ έχουν επίσης υποφέρει από τις τάσεις που αναφέραμε προηγούμενα. Προσβλέπουμε λοιπόν σε μια κοινωνική εργασία που μπορεί να συνεισφέρει στη διαμόρφωση διαφορετικού πλαισίου κοινωνικής πολιτικής, θεμελιωμένη στην κατανόηση του αγώνα που διάγουν οι εξυπηρετούμενοι προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν το φάσμα των συναισθηματικών, κοινωνικών και υλικών προβλημάτων καθώς και των δυνάμεων που αντλούν και αποθέτουν κατά τον αγώνα αυτόν.

2. Πηγές ελπίδας.

Πολλοί κοινωνικοί λειτουργοί απελπίζονται με τις μορφές των αλλαγών που έχουν επιβληθεί στην κοινωνική εργασία και δε βλέπουν τρόπους εξόδου από την παρούσα κατάσταση. Λαμβάνοντας υπόψιν τις αδίστακτες και άδικες κριτικές που η κοινωνική εργασία –και οι κοινωνικοί λειτουργοί- έχει δεχθεί από πολιτικούς και τον τύπο κατά τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, κάποια στοιχεία απελπισίας και εγκλωβισμού είναι κατανοητά. Εντούτοις είναι πραγματικός ο κίνδυνος αυτή η κατάσταση να μας τυφλώσει απέναντι στις νέες πηγές ελπίδας που έχουν πρόσφατα αναδυθεί και οι οποίες μπορεί να δείξουν το δρόμο προς μια ανανεωμένη και αποτελεσματική κοινωνική εργασία που συμμετέχει στις διεκδικήσεις για μια πιο δίκαιη και ανθρώπινη κοινωνία.

Κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες η ανάπτυξη κινημάτων απο εξυπηρετούμενους (όπως το κίνημα των αναπήρων και ψυχικά ασθενών) έχουν φέρει αέρα καινοτομίας και αυτοαναζήτησης στους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τα ατομικά και κοινωνικά προβλήματα. Αυτά τα κινήματα έχουν αναδείξει πολλές σχετικές και ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση των αναγκών των εξυπηρετούμενων- συλλογική δράση, όπως για παράδειγμα στο χώρο της ψυχικής υγείας απο την ομάδα των Hearing Voices και προσεγγίσεις πρωτοβουλίας εξυπηρετούμενων όπως στο μοντέλο Clubhouse. Το γεγονός πως αυτά τα μοντέλα προέκυψαν, όχι απο την επαγγελματική κοινωνική εργασία αλλά απο τους ίδιους τους εξυπηρετούμενους, αναδεικνύει πως η κοινωνική εργασία είναι ανάγκη να έρθει σε επαφή και να μάθει από αυτά τα κινήματα με τέτοιο τρόπο που θα επιτρέπει το σχηματισμό συνεργασιών και την ανάπτυξη νέας γνώσης και καινοτόμων προγραμμάτων σπουδών.

Επιπλέον τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες της ενίσχυσης δυναμικών διεθνών κινημάτων διαμαρτυρίας ενάντια στον καπιταλισμό και τους πολέμους. Κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 η κοινωνική εργασία ήταν ισχυρότατα επηρεασμένη από το “πνεύμα του εξήντα”, από κινήματα όπως το αντιρατσιστικό, το γυναικείο και το αντιπολεμικό. Αυτό ήταν που θεμελίωσε τις βάσεις της μελλοντικής αντι-καταπιεστικής κοινωνικής εργασίας. Σήμερα παρατηρούμε την εμφάνιση παρόμοιων κοινωνικών κινημάτων. Μέσα από το αντικαπιταλιστικό και αντιπολεμικό κίνημα βρίσκουμε μεγαλύτερες πηγές ελπίδας από αυτές που υπήρχαν διαθέσιμες τα τριάντα τελευταία χρόνια. Μέσα σε αυτά τα κινήματα ομάδες εξυπηρετούμενων και κάποιες ΜΚΟ που έχουν παραγωγικά συμμετάσχει ανάγοντας ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης σε βασικές προτεραιότητες. Έχουν προκαλέσει και αμφισβητήσει την ορθοδοξία της νεο-φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και του καταστροφικού της αντίκτυπου στους φτωχούς και μη έχοντες του πλανήτη, στο περιβάλλον και το ανθρώπινο κόστος των ιδιωτικοποιήσεων υπηρεσιών.

Το αντικαπιταλιστικό αυτό κίνημα αναγεννήθηκε μέσα στις διαμαρτυρίες και τις διαδηλώσεις εναντίον της συνόδου υπουργών του ΔΝΤ στο Σιάτλ το 1999 και απο τότε απλώθηκε σε όλο τον πλανήτη. Τον τελευταίο χρόνο ενώθηκε με το αντιπολεμικό και αντι-ιμπεριαλιστικό κίνημα. Τον Φλεβάρη του 2003 το πνεύμα των αντικαπιταλιστικών διαμαρτυριών ήρθε στη Βρετανία όταν 2 εκατομμύρια άνθρωποι διαδήλωσαν στο Λονδίνο κατά του πολέμου στο Ιράκ. Η έκταση και συμμετοχή αυτού του κινήματος σε συνδυασμό με την ενεργητικότητά και τον αυθορμητισμό του, αναγέννησε πολλούς οι οποίοι είχαν εγκλωβιστεί στην απελπισία. Επιπλέον έπαιξε και ρόλο στην ανανέωση του πνεύματος αντίστασης στο συνδικαλιστικό κίνημα.

Αυτά όμως τα κινήματα δεν κατευθύνονται μόνο ενάντια στον πόλεμο και τον καπιταλισμό αλλά παράλληλα άρχισαν να σκέφτονται και την προοπτική ενός εναλλακτικού μέλλοντος. Τα τελευταία τρία χρόνια σε ποικίλα Παγκόσμια και Ευρωπαϊκά κοινωνικά φόρα μεγάλος αριθμός ανθρώπων συναντήθηκε, μοιράστηκε ιδέες και συζήτησε για το πώς ένας εναλλακτικός κόσμος θα μπορούσε να μοιάζει. Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να μας βοηθήσουν να μορφοποιήσουμε μια νέα κοινωνική εργασία βασισμένη σε δομικές αντικαπιταλιστικές αξίες, όπως η δημοκρατία, η αλληλεγγύη, η υπευθυνότητα, η συμμετοχή, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η ισότητα και η διαφορετικότητα.

Βρίσκουμε επομένως τους εαυτούς μας σε σταυροδρόμι. Από τον ένα δρόμο διέρχονται τα νέα διαχειριστικά πρότυπα και η αυξανόμενη εμπορευματοποίηση, συνοδευόμενα από τη ματαίωση και απογοήτευση των κοινωνικών λειτουργών. Παράλληλα στον άλλο δρόμο βρίσκεται η πιθανότητα –και όχι κάτι παραπάνω ακόμα- για μια ανανεωμένη και αναγεννημένη κοινωνική εργασία που διαπλέκεται με με τις διαθέσιμες πηγές ελπίδας εντοπισμένες στο σύγχρονο συλλογικό κίνημα για έναν διαφορετικό και καλύτερο κόσμο.

3. Μια “ηθική” καριέρα

Η συνεχιζόμενη κρίση στη Βρετανική κοινωνική εργασία μας έχει διδάξει ορισμένα πράγματα. Μας έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου κανείς ορθά σκεπτόμενος δεν θα μπορούσε να την αντιληφθεί ως πιθανά επωφελή. Μας έχει διδάξει πως δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο παρελθόν της επαγγελματικής υπεροψίας και πως η όποια προοδευτική αλλαγή πρέπει να συμπεριλάβει τους χρήστες κοινωνικών υπηρεσιών και όλους τους κοινωνικούς λειτουργούς πρώτης γραμμής. Σαν φορείς αλλαγής οι μάνατζερς είχαν την ευκαιρία τους. Αυτή η περίοδος μας υπενθύμισε πως τα προνοιακά συστήματα που κυριαρχούνται από οικονομίστικες λογικές είναι σκληρές και καταστρεπτικές για την ανθρώπινη ευημερία. Τα θύματα αυτής της λογικής εντοπίζονται παντού μέσα στο θεσμό της κοινωνικής εργασίας, τόσο ανάμεσα στους κοινωνικούς λειτουργούς όσο και τους εξυπηρετούμενους. Αυτά τα χρόνια αναστάτωσης ανέδειξαν με έμφαση πως η κοινωνική εργασία πρέπει να επαναπροσδιοριστεί οχι σε σχέση με τη λειτουργία της προς το κράτος αλλά σε σχέση με τη δική της βάση αξιών. Πάνω από όλα, η πιο ξεκάθαρη διαπίστωση είναι η ανάγκη για συλλογική οργάνωση, τόσο για να υπερασπιστούμε το όραμα μιας κοινωνικής εργασίας βασισμένης στην κοινωνική δικαιοσύνη, όσο και για να διεκδικήσουμε τις εργασιακές σχέσεις που θα καταστήσουν κάτι τέτοιο υλοποιήσιμο.

Όπως προαναφέραμε στην αρχή αυτού του Μανιφέστου, στο παρελθόν πολλοί άνθρωποι επέλεξαν την κοινωνική εργασία γιατί φάνηκε να τους προσφέρει ένα τρόπο να εξοικονομούν τα προς το ζήν, χωρίς να πρέπει να καταπιέζουν η να εκμεταλλεύονται ανθρώπους, άλλα αντίθετα να μπορούν να συνεισφέρουν, έστω και κατ’ ελάχιστο, στην προσπάθεια κοινωνικής αλλαγής. Υπήρξε με άλλα λόγια μια ηθική επιλογή καριέρας. Αυτή η δυνητική δυναμική κοινωνικής αλλαγής, συντρίφτηκε από τις επιλογές των διαχειριστικών προτύπων και της εμπορευματοποίησης, που χαρακτήρισαν τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια. Είναι εντυπωσιακό όμως πως ακόμα και τώρα πολλοί άνθρωποι επιλέγουν την κοινωνική εργασία όχι για να γίνουν μάνατζερς πρόνοιας, είτε “εκλογικευτές υπηρεσιών”, είτε “διανομείς κοινοτικής καταστολής”, αλλά για να συνεισφέρουν θετικά στις ζωές των φτωχών και καταπιεσμένων ανθρώπων.

Εάν αυτή η διευρυνόμενη διάσταση μεταξύ υπόσχεσης και πραγματικότητας είναι που ενισχύει τον θυμό και την ματαιότητα ανάμεσα στους κοινωνικούς λειτουργούς, τότε η αναγνώριση πως η κοινωνική εργασία μπορεί να εξελιχθεί σε κάτι πολύ καλύτερο οδηγεί πολλούς απο εμάς να επιμείνουμε σε αυτή.

Σημειώνουμε πως η οργάνωση “People and the Planet” συμπεριλαμβάνει την κοινωνική εργασία ανάμεσα στη λίστα με τα επαγγέλματα που συνδέονται με μια “ηθική καριέρα”. Εάν αυτή η προοδευτική υπόσχεση γίνει αντιληπτή, έστω επί μέρους, τότε πρέπει να συνεργαστούμε και να οργανωθούμε γύρω απο ένα κοινό όραμα σχετικό με το πως η αυθεντικά αντι-καταπιεστική κοινωνική εργασία πρέπει να είναι.

Αυτό το Μανιφέστο αποτελεί μια μικρή συνεισφορά στη διαδικασία συγκρότησης και οργάνωσης αυτού του οράματος.

Συγγραφείς: Chris Jones, Ian Ferguson, Michael Lavalette, Laura Penketh
Επιμέλεια στα ελληνικά: Βασίλης Ιωακειμίδης

από το: www.socialworkfuture.org