H ιστορία της Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα & oι προτάσεις των Συλλόγων Οικογενειών

H ιστορία της Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα και οι Προτάσεις της ΠΟΣΟΨΥ προς την πολιτεία (αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία - Π.Ο.Σ.Ο.Ψ.Υ.)

Με χρονική καθυστέρηση σε σύγκριση με άλλες χώρες του Δυτικού κόσμου και μετά την εθνική μας διαπόμπευση στις αρχές τις δεκαετίας του ΄80 με την καθιέρωση διεθνώς του όρου «Λεροποίηση» να υποδηλώνει τον απάνθρωπο ιδρυματισμό των χρόνιων ψυχικά ασθενών, στην Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας μεταρρυθμίζονται σταδιακά και το παρωχημένο μοντέλο του πολύχρονου και μη αναγκαίου θεραπευτικά εγκλεισμού στα μεγάλα ψυχιατρικά ιδρύματα δίνει την θέση του σε μικρές σύγχρονες μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στην κοινότητα και ταυτόχρονα σε νέες κοινοτικές δομές παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Όλα άρχισαν με την ψήφιση του Νόμου για το Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ν.1397/83) και λίγο αργότερα με την εφαρμογή του κανονισμού 815/84 της επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ο επόμενος μεγάλος σταθμός είναι το Εθνικό Πρόγραμμα «Ψυχαργώς» που αποτελεί συνέχεια του κανονισμού 815/84 και που στο τέλος του 2001 έγινε η πρώτη του αναθεώρηση ώστε να ισχύει πλέον για την δεκαετία 2001-2010.

Όμως η πρόκληση και το στοίχημα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης μέσα από το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» δεν εστιάζει μόνο στους ασθενείς που επί χρόνια ζούσαν στο άσυλο, αλλά και στους ασθενείς που ζουν στην κοινότητα. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση και επέκταση των ευκαιριών κατάρτισης και απασχόλησης των ψυχικά πασχόντων, με στόχο να παραμείνουν στην κοινότητα, εκτός νοσοκομείου, και να έχουν ευκαιρίες και δυνατότητες επαγγελματικής ένταξης. Αυτό λοιπόν που προβάλλει επιτακτικό για τους ψυχικά ασθενείς είναι το μεγάλο ζήτημα της ολοκληρωμένης ψυχιατρικής φροντίδας σε όλα τα επίπεδα των αναγκών τους(Α’,Β’,Γ βάθμια περίλθαψη) και της Επαγγελματικής Αποκατάστασης και πλήρους Κοινωνικής Επανένταξης.

Δυστυχώς σήμερα το όλο εγχείρημα βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο και απειλείται να καταρρεύσει και να ακυρωθεί τόσο σε επίπεδο Πρόληψης-Θεραπείας-Αποκατάστασης όσο και σε επίπεδο ποιότητας και αξιοπρέπειας ζωής των ψυχικά πασχόντων.

Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται έλλειψη δομών έγκαιρης παρέμβασης στη κρίση και αντιμετώπισης οξέων περιστατικών, έλλειψη των απαιτούμενων ψυχιατρικών κλινών, έλλειψη συστήματος παρακολούθησης των ασθενών μετά το πέρας της θεραπευτικής αντιμετώπισης ώστε να προλαμβάνεται η «χρονιοποίηση».

Διαπιστώνεται να γίνονται «εκπτώσεις» από βασικές επιστημονικές αρχές που έχει υιοθετήσει η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και να αμφισβητούνται βασικά δικαιώματα των ψυχικά ασθενών. Αναιρούνται δεσμεύσεις που το ίδιο το ελληνικό κράτος έχει λάβει απέναντι στην Ευρωπαική Ένωση στο πλαίσιο των συμβάσεων για το Β’ και Γ’ ΚΠΣ θέτοντας σε κίνδυνο την συνέχιση της χρηματοδότησης της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης από το ΕΣΠΑ. Ιδιαίτερα τα έτη 2005, 2006 και 2007 η υποχρηματοδότηση καθιστά αδύνατη την λειτουργία των μονάδων και αβέβαιο το μέλλον των ασθενών και του προσωπικού που απασχολείται σε αυτές, γεγονός που ανάγκασε των Ευρωπαίο Επίτροπο Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων κύριο Vladimir Spidla να θέσει την Ελλάδα υπό καθεστώς επιτήρησης ομάδας διεθνών εμπειρογνωμόνων.

Τα προβλήματα που ανέκοψαν τους ρυθμούς υλοποίησης της Μεταρρύθμισης την τελευταία κυρίως πενταετία έχουν να κάνουν με την υποχρηματοδότηση, την ασυνέχεια-ανισοκατανομή, την έλλειψη τομεοποίησης, την ανεπάρκεια δράσεων πρόληψης και νοσηλείας, αλλά κυρίως έχουν να κάνουν κατά την γνώμη μας με θέματα επιλογών και προτεραιοτήτων της προηγούμενης κυβέρνησης. Έχει να κάνει με την άποψη ότι ο ψυχικά ασθενής θεωρείται άτομο που δεν είναι σε θέση να συμβάλλει στην παραγωγή και επομένως δεν χρειάζεται να επενδύσει πάνω του η πατρίδα. Έχει να κάνει με το ότι τα δικαιώματα των ανθρώπων με ψυχική αναπηρία παραμένουν ευχολόγια. Έχει να κάνει με την έλλειψη γνώσης για την ψυχική νόσο και το στίγμα που την συνοδεύει που διαπερνά το σύνολο της κοινωνίας μας από τον απλό γείτονα έως τους υψηλόβαθμους κρατικούς λειτουργούς και τους πολιτικούς που παίρνουν τις αποφάσεις και κατανέμουν τις πιστώσεις.

Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί η έλλειψη «Εθνικού Σχεδιασμού» για την ψυχική υγεία με προγράμματα που απαντούν στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ατόμου, στο κάθε στάδιο της ζωής του. Τα επιχειρήματα για το κόστος που θα απαιτείτο για ένα σύγχρονο σύστημα Ψυχικής Υγείας δεν ευσταθούν γιατί δεν έχει υπολογιστεί ποτέ το κόστος της μη έγκαιρης διάγνωσης και κατάλληλης αντιμετώπισης, το οποίο είναι πολλαπλάσιο.

Όλα αυτά τα τελευταία χρόνια η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία ρωτούσε την κυβέρνηση και τον αρμόδιο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης :

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ δημιουργήθηκαν και δεν λειτούργησαν οι ψυχιατρικές κλινικές στα Γενικά Νοσοκομεία του ΕΣΥ;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ δημιουργήθηκαν και δεν λειτούργησαν περισσότερο Κέντρα Ψυχικής Υγείας;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ έγιναν περισσότερα Νοσοκομεία Ημέρας;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ δημιουργήθηκαν οι μετανοσοκομειακοί ξενώνες;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ έχει εφαρμοστεί η Τομεοποίηση;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ έγιναν οι 3.000 εξαγγελθείσες προσλήψεις προσωπικού;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ προχώρησαν οι προβλεπόμενες Δράσεις Εκπαίδευσης , Κατάρτισης και Εξειδίκευσης του προσωπικού, όπως προέβλεπε το πρόγραμμα «ΨΥΧΑΡΓΩΣ» , με συνέπεια να μην υπάρχει πλέον δυνατότητα εισαγωγής νέων ασθενών στις δομές;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ καταρτίστηκε Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία, με την οργάνωση ολοκληρωμένου δικτύου υπηρεσιών για έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση, θεραπεία και επανένταξη των ατόμων με ψυχική νόσο, την προώθηση προγραμμάτων κατ’ οίκον βοήθειας, αλλά και γενικότερων παρεμβάσεων στην εκπαίδευση , την εργασία, την οικογένεια;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ αυξήθηκε όλα αυτά τα χρόνια το προνοιακό επίδομα των 240 ευρώ το μήνα, για την κάλυψη των βασικών αναγκών των ατόμων με ψυχικές παθήσεις;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ αντιμετωπίστηκε το θέμα της ακούσιας νοσηλείας, όταν αυτή είναι αναγκαία, με την προώθηση της συνεργασίας των υπηρεσιών υγείας και της αστυνομίας , για την περαιτέρω ασφάλεια και ανθρώπινη μεταχείριση των ατόμων με ψυχικές παθήσεις προκειμένου να διασφαλιστούν ήπιες συνθήκες προσαγωγής;

- ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ εφαρμόστηκε ο Νόμος για τα ΚΟΙΣΠΕ σε κάθε νομό;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΔΕΝ ΕΙΧΑΜΕ ΠΑΡΕΙ ΠΟΤΕ

Ένα μεγάλο ζήτημα για την ελληνική πραγματικότητα είναι ο ρόλος που διαδραματίζει η οικογένεια στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ψυχικά ασθενών. Γνωρίζατε ότι στη χώρα μας η οικογένεια παραμένει ένας ισχυρός θεσμός. Χαρακτηριστικό είναι ότι σύμφωνα με στοιχεία του ευρωβαρόμετρου η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα στην Eευρωπαϊκή Ένωση μετά την Πορτογαλία όπου οι ψυχικά ασθενείς διαμένουν με την οικογένειά τους σε ποσοστό μάλιστα που ξεπερνά το 90%. Πλήθος ερευνών επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα των ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων στην οικογένεια. Ιδίως την τελευταία δεκαετία με το κίνημα του αποϊδρυματισμού και την αντιμετώπιση του αρρώστου έξω από το ίδρυμα στην κοινότητα ο ρόλος της οικογένειας καθίσταται ακόμα πιο σημαντικός, μιας και η οικογένεια είναι το κύριο φυσικό υποστηρικτικό σύστημα για τον άρρωστο και η βασική και πολλές φορές μοναδική πηγή φροντίδας.

Παρόλα αυτά στην χώρα μας οι ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις στην οικογένεια δεν έχουν ενσωματωθεί στον κορμό των παρεχόμενων υπηρεσιών. Για όλους αυτούς τους ψυχικά ασθενείς που ζουν με τις οικογένειές τους δεν υπάρχει στον σχεδιασμό καμία θεσμική πρόβλεψη φροντίδας και αποκατάστασης, λες και οι ψυχικά πάσχοντες περιορίζονται στα όρια του ασύλου και των δομών και δεν επιτρέπεται για αυτούς να ζουν στην κοινότητα.

Φυσικό επόμενο λοιπόν είναι όλο αυτό το βάρος και το κόστος να μετακυλίεται στην οικογένεια, η οποία μόνη, αβοήθητη, αστήριχτη και ανεκπαίδευτη προσπαθεί να τα βγάλει πέρα μέσα σε ένα πέλαγος προβλημάτων και αντιξοοτήτων και έχοντας να αντιμετωπίσει επιπλέον και το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει την ασθένεια.

Με τους πιο μέτριους υπολογισμούς στην Ελλάδα 150.000 – 200.000 άνθρωποι υποφέρουν από σοβαρή ψυχική διαταραχή, φανερά ή κρυφά και οι ζωές τους ρημάζονται. Παράλληλα επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα και οι οικογένειες τους, με συνέπεια ο αριθμός του πληθυσμού που πλήττεται από αυτές να πλησιάζει το 1.000.000..

Όλα αυτά οδήγησαν στην ίδρυση Συλλόγων Οικογενειών ήδη από την δεκαετία του ΄90 και στην ίδρυση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία -Π.Ο.Σ.Ο.Ψ.Υ. το 2003.

Η Π.Ο.Σ.Ο.Ψ.Υ είναι το Δευτεροβάθμιο Όργανο πολλών τοπικών συλλόγων σε όλη την Ελλάδα, εθελοντικών οργανώσεων οικογενειών, φίλων και χρηστών υπηρεσιών ψυχικής υγείας που συνεχώς διευρύνεται.

Είναι το κίνημα των οικογενειών και των ίδιων των χρηστών των ψυχιατρικών υπηρεσιών που παρακολουθεί με μεγάλη ανησυχία τα συμβάντα στον χώρο της ψυχικής υγείας και την οπισθοδρόμηση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης.

Παρακολουθεί με ανησυχία την ανασφάλεια και τον φόβο που κατακλύζει τους ενοίκους των στεγαστικών-αποκαταστασιακών δομών.

Βλέπει την όλη προσπάθεια της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης που είναι έτοιμη να καταρρεύσει από την μη διάθεση αναγκαίων πόρων για την Ψυχική Υγεία, η οποία αποτελεί το φτωχό συγγενή του Ε.Σ.Υ.

Οι γενικοί στόχοι της Π.ΟΣ.Ο.Ψ.Υ ευθυγραμμίζονται με αυτούς του Ευρωπαϊκού Κινήματος Οικογενειών που είναι:

Α. Η βελτίωση της ποιότητας φροντίδας και ζωής των ατόμων με ψυχική αναπηρία και η αύξηση του επιπέδου υποστήριξης των φροντιστών συγγενών τους και φίλων.

Β. Η ενδυνάμωση και βοήθεια των συλλόγων - μελών στις προσπάθειές τους για βελτίωση του επιπέδου θεραπείας και φροντίδας των ατόμων με ψυχική νόσο και της ποιότητας της ζωής των μελών της οικογένειας τους.

Γ. Η στήριξη των συλλόγων - μελών στο συντονισμό των προσπαθειών τους σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο.

Δ. Η παρακολούθηση του Συστήματος Παροχής Ψυχικής Υγείας και η συνεχής προσπάθεια βελτίωσής του.

Η Π.Ο.Σ.Ο.Ψ.Υ είναι μέλος της Ε.Σ.Α.με.Α και της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συλλόγων Οικογενειών Ατόμων με Ψυχική Νόσο - EUFAMI καθώς και της Παγκόσμιας Συμμαχίας Συμβουλευτικών Δικτύων για την Ψυχική Νόσο – GAMIAN EUROPE.

Η Π.Ο.Σ.Ο.Ψ.Υ αξιοποιεί τις ήδη υπάρχουσες συμμαχίες της στον χώρο της Ψυχικής Υγείας και προσπαθεί να οικοδομήσει ευρύτερες κοινωνικές συμμαχίες γιατί τα θέματα υγείας συμπεριλαμβανομένης και της ψυχικής αφορούν όλη την κοινωνία.

Όπως αρχικά αναφέρθηκε το σύστημα Ψυχικής Υγείας στην χώρα μας παραπαίει. Η μόνη ακτίνα φωτός είναι ότι οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, οικογένειες, λήπτες υπηρεσιών, που αρχίζουν να «Σπάνε τη Σιωπή» και να διεκδικούν τα δικαιώματα τους.

Έχει γίνει σήμερα αποδεκτό ότι οποιοσδήποτε προγραμματισμός δεν μπορεί να δίνει λύση στα προβλήματα, αν στον σχεδιασμό δεν συμμετέχουν και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, οι οποίοι γνωρίζουν από πρώτο χέρι τις ανάγκες ή για να το πούμε όπως το λέει η Ε.Σ.Α.μ.εΑ. «ΤΙΠΟΤΑ ΓΙΑ ΕΜΑΣ ΧΩΡΙΣ ΕΜΑΣ».

Έτσι λοιπόν για την ΠΟΣΟΨΥ δύο είναι τα θεμελιώδη ζητήματα – αιτήματα:

Α. Η θεσμική αναγνώρισή της ως κοινωνικού εταίρου στον σχεδιασμό, επαναπροσδιορισμό, υλοποίηση και έλεγχο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην χώρα μας, με όρους και προϋποθέσεις που θα κάνουν την συμμετοχή αυτή ισότιμη, παραγωγική και ουσιαστική. Η συμμετοχή αυτή στα κέντρα λήψης αποφάσεων πρέπει να γίνεται και σε κεντρικό και σε περιφερειακό επίπεδο.

Στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται ο ρόλος και η σημασία των συλλόγων των οικογενειών και των χρηστών είναι μεγάλος γιατί μπορούν να αποτελέσουν χώρο ανάπτυξης και εφαρμογής νέων μορφών κοινωνικής βοήθειας με την κινητοποίηση της τοπικής εξουσίας και της κοινωνίας των πολιτών προς την κατεύθυνση της δημιουργίας νέων δομών στον χώρο των κοινωνικών σχέσεων και προβλημάτων.

Β. Για τη λειτουργική και ουσιαστική στήριξη της Ομοσπονδίας και κάθε Τοπικού Συλλόγου, με βάση την αξιολόγηση δράσης τους στην παροχή κοινωνικής φροντίδας, πρέπει να υπάρξει στελέχωσή τους από Διεπιστημονική Ομάδα Προσωπικού (Διοικητικός Υπάλληλος, Ψυχολόγος, Κοινωνικός Λειτουργός).

Επιπλέον, η Ομοσπονδία και Τοπικοί Σύλλογοι πρέπει να στηρίζονται οικονομικά από το Υπουργείο για την υλοποίηση προγραμμάτων Ψυχοεκπαίδευσης, ενημέρωσης της κοινότητας και ευαισθητοποίησης ενάντια στο στίγμα.

Πέραν αυτών των ζητημάτων υπάρχουν πολλά που πρέπει να αλλάξουν:

* Πρόβλεψη κονδυλίων στον Κρατικό Προϋπολογισμό για την πρόσληψη ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού σε όλες τις υπηρεσίες ψυχκής υγείας .
* Αύξηση των κρατικών πόρων που διατίθενται από τον κρατικό προϋπολογισμό για την εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία και την επαγγελματική τους κατάρτιση και επανακατάρτιση.
* Χορήγηση του έκτακτου επιδόματος αλληλεγγύης στα άτομα με αναπηρία και θέσπιση ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος για τους ανασφάλιστους με αναπηρία.
* Ουσιαστική υλοποίηση Τομεοποίησης.
* Να υλοποιηθεί στο σύνολο το συμφωνητικό(memorandum) μεταξύ Ε.Ε (V.Spidla) και ΥΥΚΚΑ.
* Σταδιακή αύξηση των Πρωτοβάθμιων Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σε κοινοτικό επίπεδο, όπως Κέντρα Ψυχικής Υγείας με Κέντρα Ημέρας και με Προγράμματα για κατ’ οίκον παρεμβάσεις, μονάδες άμεσης αντιμετώπισης της κρίσης σε όλα τα Γ.Ν.
* Να μελετηθεί η ένταξη υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Ψυχικής Υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας ώστε να αποφεύγεται ο στιγματισμός.
* Να λειτουργήσουν ψυχιατρικές κλινικές σε όλα τα Γενικά Νοσοκομεία με το ανάλογο προσωπικό και να αναβαθμιστεί το επίπεδο των ήδη λειτουργουσών.
* Να εξασφαλιστεί η καλή λειτουργία και απρόσκοπτη λειτουργία των ήδη λειτουργούντων ξενώνων ,προστατευμένων διαμερισμάτων και οικοτροφείων, τόσο των ΝΠΔΔ όσο και των ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.
* Σχετικά με την ακούσια νοσηλεία η οποία είναι απαράδεκτα συχνή σήμερα, να έχουν την αρμοδιότητα οι Υγειονομικές Υπηρεσίες (ΕΚΑΒ) με την υποστήριξη της αστυνομίας (όχι χειροπέδες και κρατητήριο).
* Να αυξηθούν οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας για παιδιά και εφήβους.
* Να ενισχυθεί μέσω του ΕΣΠΑ και της αναθεώρησης του προγράμματος «Ψυχαργώς» ,ο ρόλος των Κοι.Σ.Π.Ε ως βασικό εργαλείο ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και επαγγελματικής ένταξης.
* Να εφαρμοστεί η κάρτα αναπηρίας. Με την πρώτη αξιολόγηση να δίνεται το ποσοστό αναπηρίας για πέντε χρόνια. Μετά την πενταετία να είναι στην διακριτική γνώση της επιτροπής η χορήγηση ισόβιας αναπηρίας.
* Αναμόρφωση της επιδοματικής πολιτικής με ουσιαστική αύξηση του προνοιακού επιδόματος, το οποίο δεν θα πρέπει να διακόπτεται στην περίπτωση εργασίας, νοσηλείας ή διαβίωσης σε προστατευόμενο διαμέρισμα και να μην εξαρτάται από το εισόδημα της οικογένειας. Άμεση ενέργεια θα πρέπει να είναι η μη διακοπή του επιδόματος στην περίπτωση 4ωρης απασχόλησης.
* Οι υπηρεσίες Πρόνοιας του Υπουργείου να έχουν αρμοδιότητα στα θέματα στέγασης.
* Θέσπιση του επιδόματος προσωπικού βοηθού για τα άτομα με αναπηρία που διαβιούν εκτός ιδρυμάτων (όπου χρειάζεται) .
* Δημιουργία Επιτροπής από εκπροσώπους των επαγγελμάτων ψυχικής υγείας (καθηγητές ψυχιατρικής, ψυχολόγους κ.α.) καθώς και νομικούς, εκπροσώπους οικογενειών και ασθενών για θέσπιση σύγχρονων νομοθεσιών για τον Τομέα της Ψυχικής Υγείας.

Είναι γεγονός ότι το κίνημα των οικογενειών και των χρηστών υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας περιμένει πολλά από τη νέα Κυβέρνηση και ιδιαίτερα από την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της χώρας, κος. Γιώργος Παπανδρέου, δεσμεύτηκε προσωπικά απέναντί μας κατά τη διάρκεια της Δημόσιας διαβούλευσης που είχε συγκαλέσει ο Τομέας Υγείας του ΠΑΣΟΚ (Ομάδα Ψυχικής Υγείας και Εξαρτήσεων) στο Ζάππειο Μέγαρο τον Μάρτιο του 2009.