Ο λόγος στους χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας

Τα κείμενα που ακολουθούν περιλαμβάνονται στα Πρακτικά της Ημερίδας «Πρακτικές Ενδυνάμωσης στην Κοινωνική Πολιτική. Δουλεύοντας μαζί στην Εκπαίδευση Ψυχικής Υγείας», που πραγματοποιήθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αμφιθέατρο «Σάκη Καραγιωργα», στις 23.5.2008.



Κύριες ομιλήτριες ήταν η Sue Hahn, καθηγήτρια του Πανεπιστήμιου Hertfordshire και η Em Jones, χρήστης υπηρεσιών ψυχικής υγείας, εκπαιδεύτρια στην Οργάνωση Viewpoint. Συνδιοργανωτές ήταν το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστήμιου και η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Καλειδοσκόπιο». Στην Ημερίδα συμμετείχαν Ελληνικοί Σύλλογοι Χρηστών και Οικογενειών Χρηστών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας. 

Em Jones:

Καλημέρα. Ήρθα στην Ελλάδα πριν τρεις μέρες και αυτή είναι η μόνη λέξη που θυμάμαι, επομένως φοβούμαι ότι από εδώ και πέρα θα μιλήσω στα αγγλικά. Πρώτα-πρώτα θα ήθελα να πω ένα ευχαριστώ στη Μαρία (Φαφαλιού) από το “Καλειδοσκόπιο” που κατάφερε να γίνει αυτή η διοργάνωση, που είχε την ιδέα να μας καλέσει εδώ, και στην Όλγα (Στασινοπούλου) και το (Πάντειο) Πανεπιστήμιο που μας φιλοξενούν. Μας έκαναν να αισθανθούμε τόσο ευπρόσδεκτοι, μας προσέφεραν υπεροχή φιλοξενία και τους ευχαριστούμε παρά πολύ.

Είμαι η Em Jones και από εδώ είναι η συνάδελφος μου Sue Hahn. Θα σας πω δυο λόγια για μένα και μετά θα σας παραδώσω στη Sue που θα σας πει περισσότερα. Πρώτ' απ' όλα, ποια είμαι: εργάζομαι ως εκπαιδεύτρια, εκπαιδεύω επαγγελματίες που ασχολούνται με την ψυχική υγεία. Θα σας πω περισσότερα γι' αυτό σε λίγο. Προσωπικά, είμαι χρήστης των ψυχιατρικών υπηρεσιών εδώ και δέκα χρόνια. Έχω διαγνωστεί με διαταραχή προσωπικότητας, κατάθλιψη και άγχος, και έχω επανειλημμένα τα τελευταία δέκα χρόνια προσπαθήσει να βλάψω τον εαυτό μου, να αυτοτραυματίζομαι. Χρειάστηκε να πάω πολλές φορές στο νοσοκομείο, ούτε που θυμάμαι πόσες φορές μέσα στα δέκα αυτά χρόνια. Και εγκλείστηκα άλλοτε με τη δική μου θέληση και άλλοτε ακούσια. Υπάρχουν μέρες που δεν μπορώ να σηκωθώ από το κρεβάτι, δεν μπορώ να λειτουργήσω, από το άγχος δεν μπορώ ούτε να πάω να αγοράσω ένα μπουκάλι γάλα. Ούτε συζήτηση να μπω στο αεροπλάνο και να ταξιδέψω σε μια ξένη χώρα ή να μιλήσω σε ένα ακροατήριο σαν κι αυτό εδώ. Αλλά τις καλές μέρες είμαι σε θέση να το κάνω και θέλω να εκμεταλλεύομαι όσο γίνεται τις καλές μου μέρες. Η τελευταία φορά που χρειάστηκε να πάω στο νοσοκομείο ήταν τον περασμένο Μάρτιο, αλλά η τωρινή περίοδος είναι καλή, και σήμερα -κι αυτό είναι πολύ σημαντικό - σήμερα είναι μια καλή μέρα.

Προσωπικά είμαι ενθουσιασμένη που μπορεί να ακουστεί η φωνή ενός χρήστη των ψυχιατρικών υπηρεσιών. Πιστεύω ότι έχουμε εμπειρία, εμπειρία του συστήματος, του ρόλου μας στην κοινωνία, ότι έχουμε κάτι να διδάξουμε στον κόσμο και ότι είναι σημαντικό να ακουστούμε. Και αυτό είναι κάτι στο οποίο πιστεύω βαθειά και προσπαθώ να το επικοινωνήσω στον κόσμο. Προσπαθώ με πάθος να αλλάξω τα στερεότυπα που συνοδεύουν την ψυχική ασθένεια. Τα άτομα με ψυχική ασθένεια στην Αγγλία εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από έντονο στίγμα και μερικές από αυτές τις ασθένειες είναι πολύ παρεξηγημένες. Και αυτό είναι κάτι που επίσης προσπαθώ με πάθος να αλλάξω. Πιστεύω ότι ως χρήστες των υπηρεσιών είμαστε σε θέση να επιφέρουμε αλλαγές και να αλλάξουμε και τον τρόπο με τον οποίο μας αντιμετωπίζει ο κόσμος.

Θα σας μιλήσω λίγο για την οργάνωση για την οποία εργάζομαι, το “Viewpoint” (“Άποψη”), μία μη κερδοσκοπική οργάνωση στο Χέρτφορντσαϊρ, που χρησιμοποιεί τους χρήστες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε διάφορα επίπεδα. Παίρνουμε μέρος στην εκπαίδευση του προσωπικού και σε διαβουλεύσεις, έτσι ώστε αν η διοίκηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας θέλει να αλλάξει κάτι στις υπηρεσίες που προσφέρει ή αν θέλουν να δημιουργήσουν μια νέα υπηρεσία, έρχονται στο Viewpoint και ζητούν από μια ομάδα χρηστών του συστήματος να εκφράσουν τη γνώμη τους πάνω στο θέμα. Έχουμε τακτές συνεδριάσεις όπου οι χρήστες των ψυχιατρικών υπηρεσιών είναι μέλη των διοικητικών συμβουλίων ή των πάνελ των διαφόρων υπηρεσιών, έτσι ώστε η άποψη τους να έχει συνέχεια. Και εισακούονται. Επίσης αμειβόμαστε για την εργασία μας, αμειβόμαστε ως επαγγελματίες και νομίζω ότι σήμερα - πήρε αρκετό χρόνο αυτό - γινόμαστε και σεβαστοί ως επαγγελματίες. Λεν βρισκόμαστε εκεί μόνο για τα μάτια, μόνο για τις εντυπώσεις. Βρισκόμαστε εκεί επειδή είμαστε πράγματι χρήσιμοι και ο κόσμος έχει κάτι να μάθει από εμάς.

Το Viewpoint έχει το μεγαλύτερο αριθμό χρηστών - εκπαιδευτών στην Αγγλία. Και εργαζόμαστε χέρι-χέρι με το Πανεπιστήμιο. Εκπαιδεύουμε αστυνομικούς, εργαζόμαστε στις κοινωνικές υπηρεσίες, βοηθούμε στην εκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού, και αυτό είναι μια πολύ σημαντική πλευρά της δουλειάς μας. Το Viewpoint προσφέρει έναν κύκλο μαθημάτων οκτώ εβδομάδων για χρήστες των ψυχιατρικών υπηρεσιών σαν κι εμένα. Στα μαθήματα αυτά διδασκόμαστε πώς να παρουσιάζουμε τα θέματα, πώς να περιγράφουμε την ιστορία μας, μαθαίνουμε πώς να γίνουμε εκπαιδευτές. Τα μαθήματα αυτά τα οργανώνουν από κοινού το Viewpoint και το Πανεπιστήμιο, με υπεύθυνη του προγράμματος τη Sue. Τελειώνοντας το πρόγραμμα παίρνουμε ένα δίπλωμα και είμαστε πλέον κατάλληλα προετοιμασμένοι να κάνουμε ομιλίες, παρουσιάσεις σε σεμινάρια και συνεδρία κλπ. Έχουμε αποκτήσει τις δεξιότητες.

Η συνεργασία που έχουμε με το Πανεπιστήμιο είναι ζωτικής σημασίας. Διότι, όταν το Viewpoint ήταν στα πρώτα του βήματα, ήταν αυτή η συνεργασία με το Πανεπιστήμιο που μας άνοιξε την πόρτα στις διάφορες υπηρεσίες. Αμφιβάλλω κατά ποσόν θα μας είχε δεχτεί η Αστυνομία, αν τους πλησιάζαμε ως απλοί χρήστες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, δίχως την υποστήριξη του Πανεπιστημίου, και τους λέγαμε ότι θέλουμε να εκπαιδεύσουμε αστυνομικούς πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας.

Όμως, δουλεύοντας παράλληλα με το Πανεπιστήμιο, μας δόθηκε η ευκαιρία να χτίσουμε τη δική μας φήμη. Και τώρα τα πράγματα έχουν πάρει πια το δρόμο τους επειδή το Viewpoint έχει καλή φήμη, ο κόσμος γνωρίζει ότι μπορεί να αποτανθεί σε μας και ότι εμείς μπορούμε να προσφέρουμε σωστές υπηρεσίες. Δημιουργήσαμε ένα όνομα, αν θέλετε. Και αυτό ήταν ουσιώδες.

Εγώ η ίδια έγινα εκπαιδεύτρια πριν από τέσσερα χρόνια και δεν ξαναγυρίζω πίσω, στη ζωή πριν από αυτό. Η εκπαιδευτική μου δραστηριότητα ξεκίνησε όταν κάποτε μίλησα για δέκα περίπου λεπτά για την εμπειρία μου με την ψυχική ασθένεια και τις υπηρεσίες που μου προσφέρθηκαν. Κατόπιν απάντησα σε ερωτήσεις από το ακροατήριο. Προχώρησα μετά περισσότερο, έτσι που να μπορώ να απασχολούμαι ολόκληρο το οκτάωρο. Συμβάλλω στη δημιουργία των προγραμμάτων. Η Sue και εγώ δουλεύουμε μαζί, συνεδριάζουμε, συζητούμε το πώς 6α κάνουμε τις παραδόσεις, ποιο θα είναι το περιεχόμενο του προγράμματος, συμβουλεύουμε το Πανεπιστήμιο σχετικά με το ρόλο που θα έχει το πρόγραμμα εκεί, και σήμερα πλέον είμαι σε θέση να καλύπτω μια ολόκληρη μέρα διδασκαλίας. Επομένως δεν διηγούμαι απλώς την ιστορία μου. Κάνω και άλλες παρουσιάσεις την ίδια ημέρα. Η Sue και εγώ συχνά εργαζόμαστε πλάι-πλάι, και δίνουμε το λόγο η μια στην άλλη. Έτσι, τώρα πια η παρουσίαση αποτελεί κοινή προσπάθεια. Κι αυτό για μένα προσωπικά, .Ξέρετε, είναι υπέροχο...

Γιώργος Γιαννουλόπουλος:

Κατ' αρχήν ευχαριστώ τους διοργανωτές της ημερίδας για την πρόσκληση. Ονομάζομαι Γιαννουλόπουλος Γιώργος, είμαι εκπρόσωπος του Σωματείου “Αλκυονίδες”. Το Σωματείο είναι για την προάσπιση των δικαιωμάτων ατόμων με ψυχική νόσο. Έχουμε περίπου 150 μέλη εγγεγραμμένα, αλλά δυστυχώς όχι όλα ενεργά. Η κύρια δραστηριότητα μας είναι η προσπάθεια για την αλλαγή της νοοτροπίας του κόσμου ως προς την αντιμετώπιση μας. Γιατί δυστυχώς στην Ελλάδα πολλοί ταυτίζουν την ψυχική διαταραχή με τον άνθρωπο που την υφίσταται. Δεν βλέπουν τον άνθρωπο ως άρρωστο αλλά ως αρρώστια και θεωρούν ότι είναι ξενιστής κάποιου παράγοντα ο οποίος τους δίνει άδεια να υποτιμήσουν και να λοιδορήσουν τον φορέα του. Προφανώς υπάρχει κι ένα υπόστρωμα μοχθηρίας σε ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Ή απλώς φοβούνται ότι η κάτω από ορισμένες συνθήκες δικαιολογημένη επιθετικότητα του ως αντίδραση σε υποτιμητικές συμπεριφορές, αποτελεί απειλή για την όποια εξουσία τους επάνω του. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους απλούς πολίτες, αλλά δυστυχώς και πολλούς εργαζόμενους στον χώρο της ψυχικής υγείας. Όσο για την ισότιμη συνεργασία μεταξύ επαγγελματιών ψυχικής υγείας και χρηστών ψυχικής υγείας στην εκπαίδευση, ναι μεν αποτελεί κλειδί για την ανάπτυξη της φροντίδας με στόχο την αποκατάσταση της ψυχικής υγείας, αλλά πολλοί εργαζόμενοι στον χώρο αισθάνονται φρίκη με αυτήν τη σκέψη, δυστυχώς.

Ευχαριστούμε τις κυρίες από τη Μεγάλη Βρετανία, για τις γνώσεις και τις πρακτικές που μας μεταφέρουν. Οι εμπειρίες τους μας είναι πολύτιμες.

Εδώ, παρόλο που η λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση ξεκίνησε περίπου πριν από 25 χρόνια, με χρήματα μάλιστα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το βιογραφικό του κάθε χαρακτηριζόμενου ως ψυχασθενή πολίτη εξακολουθεί να τελειώνει τη μέρα της θετικής ψυχιατρικής γνωμάτευσης, ολοκληρωτικά. Για όλη την υπόλοιπη ζωή του, η οποία είναι και πολύ πιο σύντομη για διάφορους λόγους από τους άλλους πολίτες, έχει πάνω του το ταμπελάκι με την συνήθως ακαταλαβίστικη ψυχιατρική γνωμάτευση.

Το να σταδιοδρομήσει ένας χαρακτηριζόμενος ως ψυχασθενής, για εμάς αυτό είναι ανέκδοτο. Το να πάρει δίπλωμα που να έχει κάποια σχέση με τη μελέτη του ψυχισμού είναι, για εμάς πάλι, επιστημονική φαντασία. Και βέβαια δεν εννοώ αυτούς τους χαρακτηριζόμενους ως ψυχασθενείς που μπορούν να επανέλθουν με μερικές συνεδρίες ψυχοθεραπείας, ούτε αυτούς που έχουν την οικονομική δυνατότητα να ακολουθήσουν τον τρόπο ζωής που επιθυμούν, αλλά όλους τους υπόλοιπους.

Τέλος, εύχομαι αυτές οι εκδηλώσεις να πληθαίνουν και να έρθει πιο κοντά η μέρα στην οποία τα άτομα με κάποια ψυχική διαταραχή να μην αντιμετωπίζονται στη χώρα μας σαν να έχουν λέπρα. Ευχαριστώ και καλή συνέχεια.